Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Page 108

112
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
anverðu landinu, a. m. k. frá Borgarfirði norður í Húnavatnssýslur,
var sumardagurinn fyrsti helgaður yngispiltum eða öðrum ógiftum
körlum. Nafnið yngispiltadagur er líka til um hann á þessum slóðum.
í samræmi við þetta á konan að taka á móti þorra, en bóndinn á
móti góu á þessu svæði. Aðeins tvær undantekningar eru frá þessu,
önnur úr Staðarsveit, hin úr Kollafirði, en heimildarmenn eru báðir
í yngra lagi og áhrif frá bóklestri sennileg.
Þegar kemur norður í Skagaf j örð, taka skoðanir að gerast skiptar.
Sumir telja daginn helgaðan piltum, aðrir ungu fólki yfirleitt, en
flestir þó ungum stúlkum, einkum austan Vatna. Frá Eyjafirði
austur og suður um land, allt vestur í Árnessýslu, eru svo allir svar-
endur sammála um, að dagurinn sé helgaður yngismeyjum. Þó er
þessi skoðun ekki eins eindregin á Suðurlandi og fyrir norðan og
austan. Ymsir telja þar, ekki sízt hinir eldri, að dagurinn hafi ekki
verið helgaður neinum sérstökum, og er ekki útilokað, að hin skoð-
unin sé sprottin af áhrifum fjölmiðla á síðustu hundrað árum.
Dagurinn hefur aukanöfn á austanverðu landinu. Algengast þeirra
er yngismeyjadagur, einkum í S. Þing., en einnig í Eyjafirði, Keldu-
hverfi og Fljótsdalshéraði. Jómfrúdagur kemur næst á sama svæði,
en er oftast nefndur í N. Þing. og á Héraði. Nafnið yngisstúlknadag-
ur kemur örfáum sinnum fyrir á sama svæði.
Á piltasvæðinu, sem hér er nefnt svo, er yfirleitt svo látið heita,
að yngismenn hafi átt að fara fyrstir á fætur, ganga út og heilsa
sumri, en sjá síðan um veitingar þann daginn eða að minnsta kosti
morguninn og jafnvel færa öðru heimilisfólki í rúmið. Einkum er
orð haft á þessu á Vestfjörðum, en misbrestur þykir víða hafa orðið
á framkvæmdum, svo að umstangið hefur að mestu lent á húsmóður-
inni sem endranær. Þó hafa þeir gjarnan hjálpað til, t. d. malað
bankabygg í lummur síðasta vetrardag og gert önnur viðvik. Miklu
almennara er, að piltar reyni að vera fyrstir á fætur og út undir
bert loft til að „leiða hörpu í bæinn“. Til var það á Vestfjörðum
og Snæfellsnesi, að strákar hlypu fáklæddir og berfættir kringum
bæinn, jafnvel aðeins í annarri buxnaskálminni. Átti þetta að sýna
óþreyju þeirra eftir sumrinu. Gat jafnvel verið um að ræða keppni
milli stráka á nágrannabæjum, sem glettust hver við annan; hlóðu
t. d. fyrir bæjardyrnar hjá öðrum um nóttina, svo að þeir yrðu
seinni út. Ennfremur þótti strákum matur í að hrekkja stelpurnar
í rúmunum á þessum morgni.
Það sýnist altént nokkuð almenn skoðun á þessum slóðum, að
sækja þurfi sumarið út og það eigi yngispiltar að gera. Því eru um