Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Page 115

SUMARDAGURINN FYRSTI
119
eftir sr. Helga Hálfdánarson prestaskólakennara. (Hugvekjur til hús-
lestra frá páskum til hvítasunnu eftir P. Pjetursson. Reykjavík
1878). Einu sinni er þó Vídalínspostilla nefnd (úr Dalasýslu), en
það er tortryggilegt, enda vandséð, hvaða prédikun í þeirri bók
hefði einkum átt við sumardaginn fyrsta.
Sálmasöngur með húslestri er ekki jafnoft nefndur, enda stund-
um kvartað um skort á söngkröftum. Samt segir drjúgur meirihluti,
að sumarsálmar hafi verið sungnir ýmist á undan eða eftir húslestri,
nema hvorttveggja væri. Sjaldnast eru sálmarnir nefndir með nafni
eða númeri og raunar ekki nema tveir: nr. 504 í Sálmabókinni, Guðs
gæzku prísa, eftir sr. Kristján Jóhannsson prófast (d. 1806), og nr.
510, Komið er sumarið, eftir Brynjúlf Jónsson frá Minnanúpi (d.
1914).
Fimm heimildarmenn geta þess, að húslestur hafi einnig verið les-
inn síðdegis síðasta vetrardag. Þeir eru úr Norður-Tsafjarðarsýslu,
Strandasýslu, Austur-Húnavatnssýsiu, Norður-Þingeyjarsýslu og
Árnessýslu. Hreppamaðurinn getur þess einnig, að við það tækifæri
hafi verið sunginn sálmurinn nr. 502, Að vetrar lokum líður, eftir
sr. Valdimar Briem (d. 1930). Loks segir ein heimild frá Vatnsnesi
í Vestur-Húnavatnssýslu, að húslestrum væri látið lokið á sumardag-
inn fyrsta og ekki teknir upp aftur fyrr en fyrsta vetrardag.
Hér að framan hefur verið lýst helztu niðurstöðum einnar þeirrar
könnunar, sem þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins hefur gert á undan-
förnum árum í mynd spurningalista um ýmisleg efni. Engin vissa
er fyrir því, að þær séu endilega réttar í öllum atriðum, og vísast
til þess, sem í upphafi var sagt um varnagla og skekkjuvalda. Þetta
er fremur skýrsla um tiltekna rannsókn en endanleg niðurstaða, sem
krefðist meiri gjörkönnunar ritaðra heimilda. Fjöldi þeirra, sem
svara, er vitaskuld alltof lítill, en viðbrögð lesenda gætu e. t. v. leitt
í ljós, hvort sú aðferð, sem hingað til hefur einkum verið beitt við
söfnun heimilda um þjóðhætti, spurningaskrár og svör, gefur nokk-
urnveginn óbrjálaða mynd af fyrri veruleika eða er allsendis ófull-
nægjandi og villandi. Altént er þó ljóst af þessu, að siðvenjur í sam-
bandi við þennan dag hafa verið talsvert fjölbreytilegri og ólíkari
eftir landshlutum en ætla hefði mátt af hinni stuttorðu frásögn í
Tslenzkum þjóðháttum. Kynni svo að vera á fleiri sviðum.
Væri hinsvegar reynt að skipta landinu í „menningarsvæði" á
grundvelli þessara upplýsinga, yrði aðalniðurstaðan sú í afargrófum