Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Side 18

22
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
III
Væri ég spurður hvaðan þilið á 3. mynd væri og liti snöggt til,
segði ég það vera úr norskri stafkirkju, þó að því tilskildu að hin
grófa smíð stigans sæist ekki. Það eru áreiðanlega engar öfgar að
telja þiljur þessar til fágætis í íslenskri trésmíð. Mér vitanlega er
aðeins á einum stað öðrum til sambærilegt smíðavirki, en það er á
Keldum á Rangárvöllum.
Það er einkenni norska stafverksins að þilin ganga í heilu lagi
frá syllu eða bita til aurstokks, eru einföld, felld inn í húslaupinn,
sem er sýnilegur jafnt utan frá sem innan. Samsetning og gerð
norskra stafverksþilja er einkum með tvennum hætti. Aðalgerðin er
sú að hvert borð er með grópi og kambi (teikning XIII, neðri mynd).
Önnur gerð er þar og þekkt, en ekki eins útbreidd og e. t. v. eldri.
Þar er greyping á báðum hliðum á öðru hverju borði, en hitt er
einskonar fleygur í þilborðslíki er gengur í grópin (teikning XIII,
efri mynd). Við sjáum undireins að þiljurnar frá Stóru-Ökrum eru
af þessari ætt. Nú er hinsvegar sá munur á að þilborðin á teikning-
unni norsku landa öðrumegin og þá innanvert, eins og t. d. á Keldum
(teikning XI, 7). Á Stóru-Ökrum gegnir öðru máli: Grópborðin
mynda stalla í þilið beggja vegna (teikning VI og XI, 5).
Til þess að finna samanburðardæmi við þiljurnar á Stóru-Ökrum
þarf að fara austar og reyndar einnig vestur, alla leið til byggða
Grænlendinga hinna fornu. Á sínum tíma gerði svíinn Emil Ekhoff
athugun á viðarþiljum horfinna sænskra stafkirkna. I bók hans
Svenska stavkyrkor má finna fjölda þilleifa sem hafa verið settar
saman líkt og á Stóru-Ökrum, með þykkri grópþilju og þynnri fleyg-
þilju á víxl. Þiljurnar frá Vánga eru að vísu efnismeiri og fleyg-
borðið er ekki flatt að innanverðu né grópborðið að utan.
Engin strik eru heldur á þessum borðum (teikning XI, 4). Frá Is-
lendingabyggðum á Grænlandi eru a. m. k. komnar þrjár grópþiljur
af þessari gerð, frá Sandnesi í Vestribyggð, Austmannadal nr. 51 í
sömu byggð og eitt sem sýnt var hér á Grænlandssýningu fyrir
nokkrum árum og mér er ókunnugt um hvaðan er (teikning XII, a).
Grænlensku þilborðin standa nær þeim íslensku gerðþróunar-
lega heldur en þeim sænsku, eru efnisminni og sett strikum. Þilið í
bæjardyraportinu á Stóru-Ökrum sker sig þó að einu leyti alveg úr;
grópþiljurnar eru strikaðar beggja vegna. Þær hljóta því að hafa
verið úr skilrúmsþili. Tæpast mun vera nema um tvo staði að ræða
í hinu íslenska torfbæjarþorpi, þar sem þilborð af þessari gerð hafa