Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Page 92

96
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
muna rétt ef miðað er við svokölluð „eiginleg búmerki“. Hafa verður
þó fyrir satt, að íslenskir bændur notuðu víðast hvar búmörk í meiri
eða minni mæli fram til þessarar aldar, er nýir þjóðhættir útrýmdu
þeim að mestu. Þessi búmörk má t. d. sjá á fjölmörgum reipahögld-
um og klyfberum í eigu safna og einstaklinga hér á landi, svo og
ýmsum búshlutum öðrum. Merkingar þessar eru flestar upphafs-
stafir eigenda, brennimerktir eða skornir, og þá oft táknaðir með
rómverskum eða arabiskum tölustöfum, og er rétt að gera nánari
grein fyrir því. Hef ég þar mörg nærtæk dæmi. Guðmundur Brynj-
ólfsson bóndi á Keldum á Rangárvöllum (1794—1883) merkti ýmsa
búshluti sína með tölunum VII II, og voru þær tákn þess að upp-
hafsstafir eigandans væru 7. og 2. bókstafur í stafrófi. Á axarslíður
Einars Einarssonar á Strönd í Meðallandi (1834—1902) er letrað
V. V. eftir sömu reglu, en maður, sem ekki væri hnútum kunnugur,
myndi ætla að eigandinn hefði heitið Vigfús Vigfússon eða eitthvað
í þá átt. Á byrðarnál úr búi Guðna Einarssonar í Gerðum í Vestur-
Landeyjum er letrað VII. Gissur Jónsson hreppstjóri í Drangshlíð
undir Eyjafjöllum merkti ýmsa búshluti sína með VII. Sömu merk-
ingu notaði hann á smáreka á Drangshlíðarfjöru er hann átti þar
rekadag. Sonur hans, Björn, notar enn í dag sömu merkingu á smá-
rekann. Jón Sveinbjarnarson bóndi á Ásólfsskála undir Eyjafjöllum
(1849— 1928) notaði töluna X (=J) sem búmark. Sama búmark
notaði sonur hans, Sveinbjörn bóndi á Ystaskála.
Merkingar eftir þessari reglu voru notaðar áður í ýmsum lands-
hlutum. Hef ég m. a. um það vitni úr Suður-Þingeyjarsýslu og af
Vestfjörðum. Eg hef fyrir mér mjög gamalt vitni um þessa eignar-
merkingu, þráðarlegg fundinn í bæjarrúst í fjörunni fyrir landi
Stóruborgar undir Eyjafjöllum. Er sú rúst nú með öllu eydd af
brimróti. Hef ég út frá ýmsum líkum áætlað aldur hennar frá 16.
öld. Þráðarleggurinn, sem ég fann þarna, er merktur tölunni XI og
má vel vera eignarmark fremur en búmark. Sambærilegar merkingar
eru á iþráðarleggjum sem ég hef fundið í rústum Stóruborgar. Kút-
botn og tvö snælduhalabrot, sem ég hef fundið í sömu rústum, bera
aftur á móti þann svip búmarka sem þekktur er frá innsiglasafni
Árna Magnússonar.
Ekki man ég fyrr eftir mér í Vallnatúni undir Eyjafjöllum en
orðið búmark var þar hluti af orðaforða heimilisins. Gömul kona,
Arnlaug Tómasdóttir (1860—1944), sem ég ólst upp með, átti skraut-
málaðan kassa frá 1779 úr eigu langömmu sinnar, Þuríðar Sighvats-
dóttur á Ystaskála (1754—1839). Á lokinu var loftskorið fanga-