Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Side 64

126
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
og sagde: ’E drikkc St. Ildbjarsminne tc!‘ Derpaa tog man lidt 01 i en Ske og skvettedc
bortpaa Glodhaugcn og bad, at den ’röde Hane’ icke maatte gale over hans Huus eller
Eiendom. Naar alle havde drukket, tog Gamlekoncn eller annen en Skc fuld af 01,
undcrtidcn Brændcvin, satte den ind i Ilden og lod dcn brænde op.'u
Reyndar verður þeirri hugsun ekki varist, að ltér sé um heldur
alvörulítið athæfí að ræða, jafnvcl þótt Norðmenn eigi hlut í.
íslenska orðið Eldbjargarmessa, sem séra Jón í Hítardal heyrði notað
um þessa hátíð á æskuárum sínum, gæti líka bent til þess, að litið hafi
verið á Eldbjörgu sem gamlan dýrling. Pó þarf það ekki endilega að
vera því að orðið messa gat í hugum almennings haft merkinguna hátíð,
merkidagur eða jafnvel veisla. Þegar menn á síðari öldum töluðu um
krossmessu og Jónsmessu, er ósennilegt að þeir hafi vitað eða hugsað
um fund og upphafningu krossins á Hausaskeljastað eða fæðingu
Jóhannesar skírara. Og naumast hefur sauðkindanna verið minnst sem
dýrlinga á sviðamessunni eftir sláturtíð.
Sr. Jón Halldórsson var fæddur 1665 og Árni Magnússon 1663.
Orðið hefur því verið á kreiki eigi síðar en á 17. öld. Bæði Jón og Árni
eru af Vesturlandi, og Jón reyndar alinn upp í Reykholti skammt frá
Húsafelli, þar sem Guðríður Stefánsdóttir var prestfrú. En Árni liefur
vissulega getað rekist á þetta fyrirbæri hvar sem var á ferðum sínum um
landið upp úr 1700 eða í skjölum í handritasafni sínu.
Finnur Magnússon fullyrðir árið 1838, að
Navnet, uden Tvivl fordum ledsaget af ligncndc, mcn nu forlængst forglcmtc
Skikke, tillægges endnu dennc sammc Dag i Island sonr Eldbjargarmessa (Eldbjörgs
cller Elbjör Fcstdag).34
Hann minnist hinsvegar ekki á þetta íslenska dagsheiti í ritgerð sinni
frá 1829, þar sem hann fjallar m.a. um Eldborgs Skaal í Bohúsléni og
Elbiörs-Minde á Pelamörk.35 Ástæðan kann að vera sú, að í millitíðinni
hafi hann lesið áðurnefnt bréf langafa síns Jóns Halldórssonar til Árna
Magnússonar, því hann virðist hafa haft það undir höndum. Utan um
bréfið er nefnilega lögð örk, og framan á hana skrifað með hendi Finns
Magnússonar, að því er virðist. Petta er og líklegust ástæða þess, að
Finnur tekur Eldbjargarmessu upp í almanak sitt 1837. En oftrúin á
órofa forneskju íslenskrar tungu hcfur hér sem oftar leitt menn út á
hálar brautir, því að tilvist orðsins í íslensku almanaki frá 19. öld hefur
ein sér verið talin röksemd fyrir því, að um væri að ræða eldforna nor-
ræna hátíð og sennilega heiðna.36
Nú er alls ekki loku skotið fyrir, að svo kunni að vera. Orð eins og
Eldbjörg og Eldborg verða naumast til af engu. Og jafnvel þótt menn