Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.1982, Blaðsíða 24

24
DAGBLAÐIÐ & VlSIR. LAUGARDAGUR19. JONI1982.
Það er mistur yfir Flóa þegar við
blaðamenn DV ökum heim að hlaði á
Vorsabæ. Húsfreyjan á bænum, Guð-
finna Guömundsdóttir, tekur alúö-
lega á móti okkur. Hún tjáir aðkomu-
mönnum að bóndinn sé væntanlegur
á hverri stundu. Hafi þurft að bregða
sér í kaupstaðinn fyrir hádegi í ýms-
arútréttingar.
99
íhiö er ekMall
Við erum leiddir til stofu. Heimilis-
fólkið er að ljúka miðdegisverðinum.
Og brátt er okkur fært rjúkandi heitt
kaffi.
Er við teygum fyrsta sopann berst
okkur til eyrna ískrandi marr frá
gömlu trégólfi anddyrisins. I ljós
kemur að þar er á ferö Stefán bóndi.
Hann heilsar okkur góðlátlega og
verður að oröi: „Ég verö eiginlega
að fá mér að borða áður en spjallið
hefst. Eg }Tði nefnilega svo skap-
vondur hungraður að voniaust væri
aðræðaviðmig.”
Án þess að bíða athugasemda okk-
ar rýkur hann inn í eldhús. Að
stundarfjórðungi liönum birtist hann
meö kaffibolla í hönd — og spjalliö
hefst.
sem lehurúr hrön
Ég er lögleitt gamalmenni
„Er ekki venjan aö byrja á réttum
enda. Eg er sem sagt fæddur hér í
Vorsabæ þann nítjánda september
fyrir rúmum sextíu og sjö árum.
Þannig má segja að ég sé orðið iög-
leitt gamalmenni.
Eg er alla vega það aldurhniginn
að ég man eftir þeirri tíð er þjóöin
var enn í öskustónni. Uppeldi mitt
mótaðist líka nokkuð af því. Fólkið
varð aö berjast upp á lif og dauða til
að hafa í sig og á. Fjölskyldurnar
voru náttúrlega stærri en nú þekkist,
en þar lögðu líka ailir hönd á plóginn
til að uppskeran gæti orðið sem mest.
Gamli bærinn í Vorsabæ, hvar ég
fæddist, var ekki stór bygging.
Ibúöarhúsnæðiö var raunar aðeins
ein baöstofa. Þar voru einungis sex
rúm, þannig að tveir þurftu jafnan
að sofa í hverju þeirra. I þessari bað-
stofu var svo engin upphitun min
fyrstu ár, eða þar til fyrstu koia-
ofnamir bárust hingað í sveitirnar.
Gamli bærinn var loks rifinn árið
sem ég var fermdur og nýr byggður
þar strax sumarið eftir. Eg man aö
fermingarveizlan mín var haldin hér
í hlöðunni i hlaðvarpanum. Slíkt hús-
næði þætti varla boðlegt til veizlu-
halda nú til dags. Það hefur því
margt breytzt í þeim efnumsem öðr-
um á mínu æviskeiði.
Til marks um vesöldina á þessum
árum er rétt að nefna eina sögu.
Þannig var þegar Sigríður amma
min sáluga á Amarhóli átti sitt
fyrsta barn, þá er sagt að afi gamli
hafi ekkert matarkyns átt nema
haröa þorskhausa til að færa konu
sinni á sængina. Þá ku amma gamla
hafa fariö aö vatna músum. Og iái
henni hver sem vill.
Og nú er öldin önnur og vandamál
velmegunarinnar tekin við af vanda-
málum vesaldarinnar. Ég minnist
þess vegna gamals spakmælis, sem ;
segir að sterk bein þurfi til að þola 1
góða daga. Því spy r maður sig stund-
um hvort þjóðin þoli virkilega alla
þessa hagsæld.
Ég er á þeirri skoðun að svo sé
ekki. Islendingar eru það íhaldssam-
ir í eðli sínu að þeir fella sig illa við
stórvægar breytingar. Stakkaskiptin
hafa orðið of snögg og öll þau vanda-
mál er við eigum við að stríða í dag
má beint eða óbeint rekja til þess.”
Tókþáttíað
steypa upp borgina
— Þú hefur fljótt ákveðiö að gerast
bóndi?
„I raun ekki. Þvi hafði heldur ekki
verið spáð í gamla daga að ég, sem
var yngstur af systkinunum, myndi
gerast bóndl £ Vorsabæ.
Ég hafði haldið í nám við Iþrótta-
skólann í Haukadal er ég hleypti
heimdraganum. Var auk þess eitt ár
viö nám á Laugarvatni. Aö því loknu
fór ég aö líta í kringum mig. Ég vO
ekki segja aö ég hafi farið út í gjálíf-
ið, en alla vega leitaöist ég við að
stækka sjóndeildarhring minn. Fór
fyrst í Bretavinnuna í Kaldaðamesi.
Loks hélt ég til höfuðborgarinnar.
Vann þar fyrst fyrir Bretana, en síð-
ar með bróður mínum, Þórði
Jasonarsyni, sem stundaði húsa-
byggingar. Ég tók sem sagt þátt í því
að steypa upp borgina. Við það vann
égíþrjúár.”
— En svo skilar heimþráin þér til
Vorsabæjar?
„Ástæðu þess að ég gerðist bóndi
vil ég nú ekki bendla við heimþrá. En
þannig var að þegar hér er komið
sögu, er faðir minn kominn á efri ár
og hyggst fara að bregöa búi. Eldri
bræður mínir voru hins vegar ekki
reiðubúnir til aö taka við föðurleifð-
inni. Fannst mér það í fyllsta máta
raunalegt. Ég ákvað því að halda
ættarsetrinu viö og axlaöi mín skinn
og hélt austur yfir heiði og gerðist
bóndi.”
— Alveg sáttur við það?
„Já, mjög svo. Ég sé hvergi eftir
þeirri ákvörðun minni. Ég átti raun-
ar kost á því aö læra húsasmíðar h já
Þórði bróöur mínum. En einhvem
veginn fann ég mig aldrei við þá iðju.
Mér fannst húsasmíðin aldrei skilja
eftir sig neinar rætur: Þegar einu
húsinu var lokið, þá kvaddi maður og
byrjaði á næsta granni. Og þannig
kollafkolli.
Starf bóndans er allt annars eðlis.
Ef ég tala hástemmt, þá má segja að
það hjálpi almættinu til að skapa.
Geri jöröina byggilegri, rækti og geri
aðstöðuna betri fyrir þá er við taka.”
,Ég er orðinn lög/eittgsmalmenni. .
Starfbóndans
það fjölbreyttasta
„Ég held ég megi fullyrða að starf
bóndans sé eitt þaö fjölbreyttasta
sem völ er á. En það er líka vanda-
samt. Það krefst bæöi framsýni og
fyrirhyggju, fórnfýsi og oft kjarks.
Og það sem er hvað nauðsynlegast er
að líta vel til allra átta. Bóndinn á
allt sitt undir sól og regni. Náttúru-
öflin em hans hverfipunktur.
Hann á sína afkomu algjörlega
undir gæðum náttúrunnar, gróður-
moldinni, sólskininu, regninu,
þurrkinum og svo framvegis. Allir
þessir margbreytnu þættir náttúr-
unnar höfða held ég á allt annan hátt
til fólks í öðmm störfum en bónd-
ans.”
— Er þetta ekki að því leytinu til
lífræntstarf, semsvo má nefna?
„Jú, alveg ábyggilega. Lífrænt,
frjálst, en samt bindandi. Þessi full-
yrðing kann kannski að þykja öfug-
mæli, en svona er þetta nú samt. Við
verðum alltaf aö mæta tvisvar á dag
í okkar f jós til gegninga. Við eigum
ekki frí á jóladag og því síður á
föstudagskvöldumeða laugardags.
Hins vegar get ég tekið mér frí
hérna með ykkur og spjallað yfir
kaffibolla um miöjan dag. En svo
þegar þið hverfiö til ykkar heima og
hættiö störfum, þá mun ég fara og
aka skarni á hóla og dunda sitthvað
við mín störf framundir miðnætti.”
— Klukkan gegnir því ekki sama
hlutverki í augum bóndans og hún
gerir í öörum störfum?
„Nei, og þar skiptir einmitt sköp-
um. Viö emm ávallt að sinna okkar
skyldustörfum, en finnum þó jafn-
framt kosti tómstundaiöjunnar við
okkarvinnu.
Og sífellt er bóndinn að fást við
nýja hluti, þó þeir kunni vissulega að
hlíta lögmálum vissrar hringrásar.
A veturna er þetta innivinna. Svo
kemur voriö með hækkandi sól. Ærn-
ar fara að bera og þannig færist líf í
allt, gróðurinn og dýraríkið. Svo líð-
ur að heyskapnum meö allri sinni
útivinnu. Uppskemstörfin og slátur-
tíöin setja sitt mark á haustiö. Og
undir vetrarbyrjun, þegar jörð tekur
að hvítna á ný, er aðhlynning húsa og
ýmissa hluta nausynleg.”
Tilgangur Hfsins
og lögmálþess
„Þannig upplifir bóndinn marg-
breytileika árstíðanna á mun eftir-
minnilegri háít en borgarbúinn ger-
ir nokkru sinni. Og ég held ég megi
fullyröa að skilningur bóndans á til-
gangi lífsins og lögmálum þess sé að
því leyti nokkm æðri en þeirra sem
sækja sín störf í sama skrifstofustól-
inn allt árið um kring.
Þessa hluti ígrunda of fáir, að ég
held, þegar þeir bera starfssvið
bóndans saman viö vinnutilhögun
annarra. Menn vilja líka misskilja
þessa hluti. En hvaö sem því líður,
þá mun ég manna siöastur undir-
strika það að alltaf sé það gull og silf-
ur sem leki úr krönum okkar. Það
þarf tögg til að sigrast á ýmsum
erfiðleikum sem upp koma í sveit-
— Þú nefnir erfiðleika samfara
landbúnaðinum. Þá komum við
óneitanlega að bændapólitíkinni?
„Já, og hvað er bændapólitík? Það
er nú það. En svo við hverfumfrá öll-
lun skilgreiningum, þá er því ekki að
neita að viss vandamál eru fyrir
hendi í íslenzkum landbúnaði sem
vissulega hefur reyrzt erfitt eð
leysa.
Fyrst má nefna offramleiðsluna
sem er stórt vandamál, en hún kem-
ur líka til af rnannavöldum að ein-
hverju leyti, og henni á að vera hægt
að afstýra. En ég held að stærsta
vandamálið í okkar landbúnaði um
þessar mundir sé sá aðstöðumunur
sem ríkir á milli eldri bænda sem
hafa komið sér sæmilega vel fyrir og
ungu bændanna sem em um þetta
leyti að hef ja búskap. Eldri bændur
fengu á sínum tíma óverðtryggð lán,
sem þeir eru að borga af með afurð-
um sínum. En þær em hins vegar
margfalt verðmeiri en þær krónur
sem byggingar þeirra kostuðu. Ungu
bændurnir em hins vegar aö kaupa
dýr tæki og rekstrarvömr, en fá
miklu óhagstæðari lán en hinir fyrr-
nefndu. Þama hefur skapazt mis-
ræmi, sem nauösynlegt er að leið-
rétta.”
— En hvaö viltu segja til dæmis um
réttmæti niðurgreiðslna á land-
búnaðarvömm?
„Já, niðurgreiöslumar. Þaö er nú
kannski eins og hver annar góður
brandari þegar bóndi og blaðamaður
frá Dagblaöinu fara að ræða saman
um þær. En hvað um þaö.
Ég vil mótmæla því að niður-
greiðslumar séu einhver styrkur til
bændanna. Þvert á móti. Þær era
bara hagstjórnartæki hjá stjórn-
málamönnum. Svo fremi að þjóðin
ætlist til þess að bændastéttin lifi
eins og aðrar stéttir, þá eiga þær rétt
á sér. Við bændur biöjum ekki um
þessar niðurgreiðslur. ”
— Hvað viltu segja um það að land-
búnaöarframleiðsluna megi bæta
með því að leggja niður minnstu
búin?
„Það er vandi að slá einhverju
föstu í þessum efnum. Þróunin hefur

vissulega orðið sú að litlu búin eiga
mjög erfitt uppdráttar vegna þess
jjins að ekki er hægt að vélvæða þau á
eins hagkvæman hátt og þyrfti. En
við verðum að athuga það að einnig
má skapa sér vítahring með of mik-
illi vélvæðingu.
Ég sagði einhverju sinni á tali við
nágranna mína hér í sveitinni að ég
vonaðist til þess að þurfa ekki að
upplifa þaö að íslenzkir bændur lifðu
við takkabúskap. Þá yrði ekki lengur
gaman aö vera bóndi. Takkar að
vissu marki em samt sem áður
góðra gjalda verðir á sumumsviðum
Textí: Sitfmundur Emir ilúnarssim