Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.1995, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 18. MARS 1995
15
Þau leika sér áhyggjulaus, börnin á Múlaborg í Reykjavik. En hvaða framtíð bíður þeirra á íslandi 21. aldar?
DV-mynd Brynjar Gauti

Horft til framtíðar
Ætli flestir séu ekki um þaö sam-
mála aö baráttan fyrir alþingis-
kosningarnar, sem fram fara eftir
þrjár vikur, sé með óvenju stilltu
yfirbragöi? Það er eins og einhver
syíja sé yfir stjórnmálunum og eng-
inn treysti sér almennilega til að
ijúfa friðinn með upphrópunum
eða kosningabombum í gömlum
stíl. Fyrir vikið verður kosninga-
baráttan heldur sviplítil og áhugi
almennings tæpast vaknaður að
ráði. Líklega eru flestir landsmenn
fremur með hugann við veðrið en
póhtíkina enda hefur tíðarfar verið
óvenju leiðinlegt um land allt í vet-
ur. Það orkar á mann eins og kom-
in sé einhver þráhyggja í Vetur
konung; hann geti ekki shtið sig frá
okkur.
Margir þeirra sem á annað borð
leiða hugann að komandi kosning-
um heyrast spyija: Um hvað er eig-
inlega kosið? í spumingunni liggur
eiginlega það svar að fátt beri á
miUi flokkanna, sami grautur í
mörgum skálum. Forystumenn
stjómmálaflokkanna era þessu
auðvitað hjartanlega ósammála.
Stjómarflokkamir segja að kosið
sé um framhald stöðugleikans og
batans í efnahagsUfinu. Stjómar-
andstaðan segir aftur á móti að nú
sé tækifærið til að losa um skulda-
fjötrana og færa aimenningi vorið
sem atvinnulífið sé að uppskera
þessa dagana.
Ekki skýr fram-
tíðarsýn
Því verður þó varla á móti mælt
að í yfirstandandi kosningabaráttu
sé ekki sjáanlegt eitthvert eitt stórt
ágreiningsmál sem tekist sé á um.
Stuðningur Alþýðuflokksins við
umsókn um aðild að Evrópusam-
bandinu fellur ekki undir þá skil-
greiningu, enda er afstaða flokks-
ins tíl aðildar skilyrt eins og afstaða
annarra stjómmálaflokka: Enginn
útilokar aðUd með öUu í sjálfu sér
ef nægUega góð kjör bjóðast. Ef
spurt er hvort flokkamir bjóöi upp
á skýra og þaulhugsaða framtíöar-
sýn hljóta menn að fallast á að svo
er ekki. Einstakir sfjórnmálamenn
ræða að sönnu stööu okkar í samfé-
lagi þjóðanna í framtíðinni og hvert
stefna beri í hinum stærri málum,
en útfærslan er yfirleitt ógreinUeg
og oftar en ekki skyggja smærri
atriði, sem menn staldra við, á hin-
ar stærri línur.
í rauninni er ekki hægt að ætlast
til að stjórnmálamenn upphugsi
sjálfir hugmyndir og tUlögur um
markmið og leiðir landsmálanna.
Hins vegar er hægt að gera þá kröfu
tU þeirra að þeir kynni sér vel rök-
studdar hugmyndir sem fram eru
settar og beiti sér fyrir því aö á
hverjum tima séu stjómvöld vak-
andi fyrir framtíðinni, mögiUeik-
um þjóðarinnar til sóknar, hættum
og erfiðleikum sem fram undan
geta verið. Þeir mega ekki vera svo
uppteknir af dægurþrasi stjóm-
málanna að þeir sjái ekki skóginn
fyrir tijánum. Kannski má segja
að það sé aðalsmerki góðs stjóm-
málamanns að kunna að hlusta á
það sem aörir hafa að segja og finna
góðum og nýtUegum hugmyndum
farveg.
Metnaðarfullt verk
Stjómmálamönnum tU afsökun-
ar má segja að úti í þjóðfélaginu
er ekki heldur mikið um það að
menn setji fram heUdstæðar hug-
myndir um markmið og leiðir þjóð-
arinnar í nánustu framtíð. Menn
einblína fremur á svið eða þætti,
svo sem einstakar atvinnugreinar
eða markaði. Hitt er sjaldgæfara
að menn reyni að raða brotunum
saman svo úr verði skýr heUdar-
mynd. Ánægjuleg undantekning í
þessu efni er bók sem út kom í
þessari viku. Hún nefnist Við alda-
hvörf og hefur undirtitilinn Staða
íslands í breyttum heimi. Höfundar
eru Trausti Valsson skipulagsfræð-
ingur og Albert Jónsson, stjóm-
málafræðingur og sérfræðingur
um alþjóðamál í forsætisráðuneyt-
inu.
Þetta er metnaðarfuUt verk. „Hér
verður leitast við að varpa ljósi á
stöðu Islands við aldahvörf og gera
sér grein fyrir hvert stefnir," segja
höfundamir í formálsorðum bók-
arinnar. Þeir skipta henni í eina tíu
kafla í þremur hlutum. Fyrst fjalla
þeir um nýja þróun í heiminum:
umskipti í alþjóðamálum eftir hmn
kommúnismans og eflingu ríkja-
bandalaga, breytt viðhorf vegna
umhverfismála og hvernig tækni,
þekking og menningarþættir
skipta sköpun um framvindu mála.
í öðrum hluta fjalla þeir um breyt-
ingar í byggðaþróun heimsins og
hina nýju Evrópu sem nú er í mót-
un. í þriðja hluta bókarinnar snúa
þeir sér sérstaklega að því hvernig
Laugardags-
pistiUinn
Guðmundur Magnússon
fréttastjóri
hin nýja heimsmynd breytir stöðu
íslands, fjalla um breytt byggða-
mynstur á landinu og leggja mat á
fimm framtíðarleiðir sem þeir telja
að blasi við þjóðinni.
Ekki er um það að ræða að hug-
myndir og tillögur höfunda séu al-
gerlega nýjar. Óllu heldur má segja
aö þeir tíni til ýmislegt forvitnilegt
sem fram hefur komið áður og
reyni aö setja það í samhengi og
velti upp ýmsum flötum málanna.
Hér ganga til dæmis aftur - og er
ekkert nema gott um það að segja
- hugmyndir Trausta Valssonar
um hálendisvegi á íslandi sem áður
hafa fengið nokkra kynningu.
Framsetning er ekki aðeins í formi
texta heldur er bókin ríkulega
skreytt myndum og skýringar-
teikningum, ekki síst landakortum,
og gerir það hana mjög læsilega.
Fimm framtíðar-
leiðir
Sem fyrr segir telja Trausti og
Albert að við þjóðinni blasi fimm
framtíðarleiðir þegar hugað er að
möguleikum til að skapa ný störf
og sterkari grandvöll undir þjóðfé-
lagið. Þeir tala um sjávarútvegs-
leið, orkuvinnsluleið, verndunar-
leið, hugvitsleið og ferðaþjónustu-
leið. Allar þessar leiðir þurfi að
fara, en vega þurfi þær og meta
hveiju sinni í samhengi við þróun
á alþjóðavettvangi. Hitt skipti líka
máfi að þær hafi gagnvirk áhrif
hver á aðra, ýmist til framdráttar
eða frádráttar. Verksmiðjuútgerð á
höfunum skapar til dæmis mikinn
arð en nýtir afla ekki nægilega vel,
skapar mengun og teflir framtíð
lítilla byggðarlaga í tvísýnu. Stór-
virkjanir færa þjóðinni miklar
tekjur en spilla líka náttúrunni og
draga úr töfrum íslands sem ferða-
mannalands. Áhersla á óspillta
náttúm íslands skapar landi og
þjóð jákvæða ímynd en ofuráhersla
á þessu sviði kynni að snúast í
höndum okkar og hugsanlega
skapa hefðbundnum atvinnugrein-
um vandræði.
Trausti og Albert telja eflingu
hátækni og ferðaþjónustu mikil-
væga, enda séu þar komin vaxtar-
svið sem vænlegt sé að leggja
áherslu á. Á sviði hátækni þýði þó
ekki að reyna aö keppa við stór-
þjóðimar heldur einbeita sér að
þeim sviðum hennar er leitt geta
til framfara í íslensku atvinnulífi.
Þeir tefia að ferðaþjónustan muni
í framtíðinni bjóða upprennandi
kynslóðum flest störf og þess vegna
þurfi að veita fé til rannsókna í
þeirri grein. Þeir finna að því að
„ferðafræði", sem svo má kalla,
standi alveg utan við menntakerfið
eins og menntun á sviöi sjávarút-
vegs og fiskvinnslu gerði til
skamms tíma.
í lokaorðum bókarinnar segja
höfundarnir að ábyrgð stjómmála-
manna sé mikil. Þeir þurfi að kom-
ast aö niöurstööum og skilgreina
betur hvaða greinar eigi að bera
uppi atvinnulífið í framtíðinni. Þeir
verði einnig að beita sér fyrir því
aö skólarnir og fyrirtækin byggi
upp þá þekkingu og mennti það
fólk sem þurfi til atvinnuuppbygg-
ingar framtíðarinnar. Aðeins með
mótun framtíðarstefnu verði unnt
að tryggja þau lífskjör og lífsgildi
sem þurfi til að tryggja áframhald-
andi, öfluga búsetu f landinu.
Framtíðin á dagskrá
' Bókin Við aldahvörf er blessim-
arlega laus við predikunartón.
Umfjöllun höfunda er hófsöm og
rökvísleg. Hún er virðingarverð
viðleitni til að yarpa Ijósi á stöðu
og möguleika íslands á miklum
umbrotatímum. Er vonandi að hún
verði tilefni málefnalegra um-
ræðna. Hún er væntanlega ekki
sérstaklega hugsuð sem framlag til
umræðna fyrir alþingiskosning-
arnar en er holl lesning og umhugs-
unarefni fyrir frambjóðendur og
kjósendur.
Þaö verða nánast komin aldamót
þegar næsta kjörtímabifi lýkur.
Hvar stöndum við þá, íslendingar?
Ætlum við að ráða einhveiju um
það sjálfir eða berast áfram sem
óvirkir þátttakendur eins og við
höfum að sumu leyti gert? Ætlum
við að breyta íslandi og umhverf-
inu okkur sjálfum í hag eða láta
breytingar bara ganga yfir okkur?
Ætlum við að vera gerendur eða
þolendur? Er kannski kominn tími
til að setja framtíðina á dagskrá
stjórnmálanna?