Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1997, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1997
mtal
---
Qddný Sen kvikmynda-
fræöingur hefur skrifaö bók
um ömmu sína og nöfnu,
ævintýrakonuna Oddnýju
Sen, sem giftist kínverskum
ríkismanni í Edinborg og
flutti meö honum til Kína.
Oddný Sen yngri skrifar bók um einstæð örlög Oddnýjar Sen eldri:
Kínverskir skuggar
Oddný Sen, Parísarmenntaður
kvikmyndafræðingur, hefur skrifað
ævisögu ömmu sinnar og nöfnu,
Oddnýjar Sen frá Breiðabólsstöðum
á Álftanesi, sem giftist kínverskum
ríkismanni og flutti til lands sem
var íslendingum fjarlægara en
himnaríki. Hún átti ævintýralegri
ævi en þorri islenskra kvenna fyrr
og síðar og þess vegna eðlilegt að
sonardóttir hennar gerði henni
þann heiður að festa sögu hennar á
blað. Þó spurðum við hvemig þessi
söguritun hefði komið til.
Skjpun í draumi
„Ég kom til íslands eignalaus, frá-
skilin, atvinnulaus og allslaus um
áramótin 1993-94. Maðurinn minn
fyrrverandi, sem er Breti, varð hel-
tekinn af gúrú í Indlandi og sendi
stóran hluta af eigum okkar til að
borga fyrir holdsveikraspítala. Og
aðrar eigur mínar skemmdust í
vatnsflóði í París. Ég fór að vinna
við allt sem til féll, blaðamennsku,
dagskrárgerð, til að borga knýjandi
skuldir, en það er erfitt í lausa-
mennsku að hafa meira en í sig og
á. Eina nótt vakna ég upp af værum
blundi við það að mér finnst amma
standa hjá mér og skipa mér að
skrifa sögu sína. Ókei, hugsaði ég.
Því þetta er náttúrlega geggjuð
saga.“
- Kynntistu ömmu þinni?
„Já, ég hafði mjög persónuleg
tengsl við ömmu meðan hún lifði.
Hún bjó hjá okkur síðustu árin og
ég lék mér iðulega inni í herberginu
hennar að öllum kínversku djásn-
unum hennar. Einu sinni braut ég
Ming-vasa frá þvi einhvem tímann
löngu fyrir Krist og hún skammaði
mig ekkert. Hún klæddi mig í mand-
arínaföt og ég var eins og lítil kín-
versk prinsessa. Ég hafði gaman af
að setja á mig skartgripina alla og
naglahlífamar . . . Þetta var fram-
andi heimur sem ég hef alltaf búið
að síðan.
Og þessi heimur kom til mín þeg-
ar ég stóð þarna uppi allslaus og
hún skipaði mér í draumi að skrifa
sögu sína. Ég hripaði upp drögum
að ævisögu hennar og sendi í Kvik-
myndasjóð og fékk styrk til að
skrifa handrit. í tvö ár var ég í
stanslausri fjármögnunarleit sem
var aö mestu árangurslaus, meðal
annars vegna þess hvað myndin
þótti dýr í vinnslu. Þó fékk ég tvo
styrki í viðbót, frá Menningarsjóði
útvarpsstöðva og svo komst ég 1
undanúrslit í Genfarkeppninni.
En ég ákvað að leggja kvikmynd-
ina til hliðar í bili og koma sögunni
frá mér í öðru formi. Éór til Parísar
og skrifaði bókina á átta mánuðum
og hún er komin út hjá Iðunni. En
eiginlega er þetta ekki bók fyrir mér
heldur kvikmynd. Ég læt lýsingar á
senum úr kvikmyndahandritinu
halda sér í bókinni til þess að les-
andi sjái þær fyrir sér og finnist
hann vera á staðnum.
Þessi tvö ár notaði ég líka til að
leita heimilda. Ég fékk bréf sem
amma hafði beðið mömmu að varð-
veita fyrir sig og bréfin frá ömmu
frá Kína. Ég tók líka viðtöl við
mömmu sem hafði hugsað um
ömmu síðustu árin og þekkti hana
afar vel, og sagan byggist að miklu
leyti á sögum sem gengu í fjölskyldu
minni.
Auk þess sem ég vissi fyrir komst
ég þá að því að afi minn hafði átt
hjákonu I Kína og eign-
ast með henni
þrjú börn. Það
hafði ekki far-
ið hátt en ég
fékk fulla vissu
fyrir þessu þeg-
ar ég las bréf
sem frændi
pabba míns skrif-
aði honum frá
Kína og var í fór-
um hans. Annað
bréf var þar með á
kínversku sem ég
lét þýða fyrir mig í
París. Það var skrif-
að af 11 ára gömlum
hálfbróður föður
míns, og þar tilkynnir
hann honum lát afa,
hvernig það bar að
höndum og hvað hafði
gerst á undan.“
Hruninn heimur
„Amma mín kynnist
afa mínum í Edinborg og
giftist honum þar,“ heldur
Oddný áfram. „Þau fluttust
til Kína árið 1922 og settust
að á glæsilegu heimili fjöl-
skyldu hans í borginni
Amoy. Nokkrum árum
seinna misstu þau frumburð
sinn, Erlend, úr hundaæði. Þá var
faðir minn hvítvoðungur. Þetta er
einhver skelfilegasti dauðdagi sem
hægt er að hugsa sér, og ég
tel að hjóna-
band ömmu og
afa hafi ekki beðið þess bætur.
Þó var hún kyrr í mörg ár. Þama
var hennar heimili og heim-
ur sem henni fannst heill-
andi eftir bréfum hennar að
dæma. í þeim lýsir hún
landslaginu og umhverfmu
og ég felli þær lýsingar inn í
minn texta. - Ég hef ekki
farið til Kina sjálf, því mið-
ur.
Amma yfirgaf Kína árið
1937. Hún komst burt á síð-
asta skipi áður en Japanir
gerðu innrásina í Sjanghai,
rétt náði skipinu með börn-
in sín tvö, Jón og Signýju.
Þetta var japanskt skip. Ein
sagan í fjölskyldunni segir
að hún hafi púðrað börnin
og sett á þau hatta til að
gera þau vestrænni, af ótta
við að þau yrðu tekin og sett
í fangabúðir. í Singapúr
komst hún síðan á norskt
skemmtiferðaskip og sigldi
kringum hálfan hnöttinn til
íslands. Með sér hafði hún
líka dýrgripasafn fjölskyld-
unnar.
Eftir að hún fór var heim-
ili þeirra lagt í rúst; afi flutt-
ist til Sjanghai með seinni
konu sinni, eigur hans voru
gerðar upptækar, og hann
fékk 40 kiló af hrísgrjónum á
mánuði í laun fyrir háskóla-
kennsluna. Hann lést úr
krabbameini 12 árum eftir
að amma fór.
Amma var nítján ára þeg-
ar hún fór frá íslandi og
tæplega fimmtug þegar hún
kom til baka. Fyrst bjó hún
á sínu gamla heimili á
Breiðabólsstöðum þó að
þrengslin þar væru mikil.
Hún varð kennari við
Kvennaskólann eins og hana
hafði dreymt um þegar hún
var að alast upp, enda var
hún uppfræðari af ástríðu.
Hún hélt sýningar á dýrgrip-
unum frá Kína og skrifaði
bók um siði og venjur í Kina
sem kom út 1941 og er helsta
heimild mín í Kínakaflan-
um. Svo fékk hún sér litla
íbúð á Amtmannsstlg þar
sem hún bjó með börnunum
sínum og kom smám saman
undir sig fótunum.
En viðbrigðin hljóta að
hafa verið mikil eftir lífið í
Kína þar sem hún hafði þjón á
hverjum fingri. Þetta voru tveir
ólíkustu menningarheimar sem
hægt er að hugsa sér, og ég held að
þetta hafi verið henni mikið áfall.
Hún sagði móður minni að hún
hefði harmað þá ákvörðun sína að
fara frá Kína og í bréfum þaðan til
Jóns Vestdal, bróður hennar, kemur
fram að hún er mjög tvístígandi.
Amoy er í mínum huga stórkostleg-
asti staður á jörðinni, segir hún,
minnir á himnaríki. Fram á síð-
ustu stund vissi hún ekki hvort
hún átti að fara eða vera, en Jap-
anir voru stöðug ógn. Árás þeirra
á Sjanghai og Peking hjálpaði
ömmu til að taka ákvörðun. Hún
vissi að það var bara tímaspurs-
mál hvenær þeir kæmu til
Amoy.
Ég þakka almættinu fyrir að
hún skyldi fara þá. Undanfar-
ið hef ég verið að reyná að
finna fólkið mitt í Kína, hálf-
systkini föður míns, en fyrir-
spurnir mínar hafa engan
árangur borið. Ég er hrædd
um að þau hafi orðið fóm-
arlömb menningarbylting-
arinnar af því þau voru
menntafólk. Ég veit ekki
einu sinni hvar afi minn
er grafinn. Ég veit að það
voru ekki til peningar
fyrir jarðarförinni svo
líklega liggur hann í
ljöldagröf.“
Heimildaskáldskapur
- Hvemig vannstu bókina?

Á