Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1997, Blaðsíða 34

34
fréttaljós
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1997 DV
Hrunið á f]ármagnsmörkuðum
heimsins í október á rót sina að
rekja til óheilbrigðs fjármálakerfis
Japans. Þetta er mat japanska
hagfræðingsins Susomos Saitos sem
sagði upp starfl sínu sem yfirhag-
fræöingur hjá Credit Suisse í Tókýó
til að geta tjáð sig frjálst. Hann stýr-
ir nú eigin rannsóknarstofnun,
Trilateral Institute, í Tókýó.
Nú segir Saito það sem honum
þykir og skoðanir hans stinga oft í
stúf við skoðanir annarra. Flestir
telja að sviptingarnar á mörkuðum
í Austur-Asíu, þegar taílenski gjald-
miðillinn féll og spákaupmennska
með Hong Kong-dollarinn fór af
stað, hafl verið orsök hrunsins.
Saito segir svo alls ekki vera. Því
sé þveröfugt farið. Japanskir bank-
ar hafi lánað mikið fé til Taílands,
Malasíu, Singapores og Hong Kong.
Þess vegna sé orsakar hrunsins að
leita í óheilbrigðu fjármálakerfi
Japans.
Hann á við að ríki í Suðaustur-
——
Asíu hafi byggt hraðvaxandi efna-
hag sinn að miklum hluta á erlendu
fjármagni, einkum japönsku. í
Hong Kong sé helmingur lána frá
japönskum bönkum. Lán TaOend-
inga frá Japan nema 20 prósentum
af brúttóþjóðarframleiðslu þeirra.
Þegar hrun hófst í kauphöllinni í
Tókýó í júní í fyrra hafl japanskir
bankar orðið að draga úr útlánum
sínum. Þar með hafi lönd eins og
Taíland, Hong Kong og Malasía ekki
fengið nægt fjármagn til að halda
áfram að vaxa. Þar sem Japan flytji
út mikið kapítal hafl efnahagurinn í
Japan bein áhrif á önnur lönd.
Saito segir að efnahagsveldin í
heiminum, Bandaríkin, Evrópusam-
bandið og Japan, beri sameiginlega
ábyrgð á efnahag heimsins. Til þess
að styrkja stöðugleikann sé mikil-
vægt fýrir japönsku risana að gera
sér grein fyrir að þeir beri ekki
bara ábyrgð á ,eigin landi. Annars
muni óstöðugleikinn í efnhagsmál-
um heimsins leiða til áframhald-
andi samdráttar í efnahagslífinu,
gifurlegs atvinnuleysis og striðs
eins og sagan sýnir.
Vandi Japans vandi alls
heimsins
Jón Ormur Halldórsson, sérfræð-
ingur í málefnum Suðaustur-Asíu,
tekur undir þaö að vandi Japana sé
í leiðinni vandi allrar Asíu. „Vandi
þeirra getur orðið vandi alls heims-
ins. Japanskir bankar eru að kom-
ast í vandræði vegna þess að hrun á
verði fasteigna, lands og hlutabréfa
hefur gert það að verkum að mikið
af eignum er veðsett fyrir meira en
fengist fyrir þær á frjálsum mark-
aði. Þess vegna verða bankar í Jap-
an að draga úr útlánum til annarra
landa og jafnvel að afturkalla yfir-
dráttarlán og skammtíma skuld-
bindingar erlendis. Þetta setur
þrýsting á gjaldmiðla Asíu, ýtir upp
vöxtum og dregur úr fjárfestingu.
Þetta getur lika leitt til þess að Jap-
anar kaupi minna af skuldabréfum
á Vesturlöndum eða selji jafnvel
slík bréf.“
Að því er Jón bendir á gæti það
þýtt hrun á verði ríkisskuldabréfa í
Bandaríkjunum og víðar. „Japanar
eiga stjarnfræðilegar upphæðir í
Sviptingarnar á fjármagnsmörkuðum:
Japans er allra
Veröbréfasali í Tókýó aö niöurlotum kominn eftir sviptingarnar sem uröu á fjármagnsmörkuöum í kjölfar yfirlýsingar-
innar um gjaldþrot einnar stærstu fjármálastofnunar Japans, Yamaichi-verðbréfafyrirtækisins, síöastliöinn
mánudag. Símamynd Reuter.
bandarískum rikisskuldabréfum og
hafa fjármagnað verulegan hluta af
halla síðustu ára á bandarískum
ríkisbúskap. Þetta gæti leitt til verð-
falls á hlutabréfamarkaði líka. Það
veltur því á miklu fyrir Vesturlönd
og heiminn allan að hlutabréf í
kauphöllinni í Tókýó lækki ekki
meira svo japanskt fjármagn leiti
síður heim til að bjarga bönkum þar
eystra."
Jón segir að svipað sé raunar að
gerast í Hong Kong. „Fjármagn það-
an er á bak við umtalsverðan hluta
af iðnvæðingunni i Kína. Kínversk
stjórnvöld hafa verið að vonast eftir
því að fjármagn frá Hong Kong fjár-
magni einkavæðingu næstu ára í
Kína. Verðfall á fasteignum í Hong
Kong, sem ekki er orðið mikið en
gæti orðið það, ásamt verðfalli í
kauphöllinni þar gæti sett banka og
fjármálamenn í sama vanda og nú
hefur skapast í Japan. Þetta gæti
Jón Ormur Halldórsson: Vandi
Japans getur oröiö vandi alls
heimsins.
þvi þýtt minni fjárfestingu í Kína,
ekki síður en annars staðar í Asíu.“
Fjárfestingar minnka í
Eitt aðaláhyggjuefnið í Asíu er
einmitt nú hvort sviptingarnar á
fjármagnsmörkuðum í Austur-Asíu
eiga eftir að breiðast út til Kína, að
því er kemur fram í grein í sænska
blaðinu Dagens Nyheter. Hingað til
hafa allir sérfræðingar talið að efna-
hagur Kína sé alltof traustur til þess
að hann geti orðið fyrir áhrifum.
Nú bendir hins vegar ýmislegt til að
svo sé ekki.
Fyrr i haust birti Alþjóðabankinn
niðurstöður rannsóknar þar sem
fullyrt er að hagvöxtur í Kína hafi í
mörg ár verið orðum aukinn. Ann-
að tákn er að mjög hefur dregið úr
erlendum fjárfestingum í Kína. Frá
janúar til september minnkuðu þær
um 38,8 prósent. Búist er við að er-
lendar fjárfestingar minnki enn
frekar á næsta ári vegna almennrar
efnahagskreppu. Þar sem efnahagur
Kína byggir að miklu leyti á iðnaði
til útflutnings, og það er í honum
sem erlendir aðilar fjárfesta, valda
þessar tölur óróa.
f grein í International Herald Tri-
bune er minnt á að efnahagsvöxtur-
inn í Austur-Asíu á síðasta áratug
og í byrjun þessa áratugar hafi ver-
ið svo ótrúlegur að heimurinn hafi
velt því fyrir sér hvaða töfraformúla
hefði verið notuð. Sjálfir leiðtogam-
ir í þessum löndum sögðu þróunina
byggjast á „austrænum gildum“.
Hagfræðingar bentu á hversu íbú-
amir spömðu mikið miðað við tekj-
ur og félagsfræöingar bentu á lága
skilnaðartíðni. Efnt var til sér-
stakra skoðunarferða til fyrirtækja
þar sem starfsmenn fengu æviráðn-
ingu og þar sem byggð vom hús fyr-
ir starfsmenn á lágu verði. Aðrar
þjóðir voru yfir sig hrifnar af hin-
um björtu hliðum „austrænu gild-
anna“. En í nafni samvinnu milli
stjórnvalda og fyrirtækja átti ýmis-
legt misjafnt sér stað. I Suður-
Kóreu, Indónesíu og Taílandi not-
færðu menn sér hinar dökku hliðar
„austrænu gildanna". Stjórnmála-
menn skipuðu ríkisbönkunum að
veita lán til verkefna sem vinir

Þorvaldur Gylfason: Ég hef aldrei
haft mikla trú á kenningunni um
austræn gildi.
þeirra högnuðust á.
Þorvaldur Gylfason hagfræðipró-
fessor kveðst aldrei hafa haft mikla
trú á kenningunni um austræn
gildi. Skýringuna á hinum mikla ár-
angri sem Austur-Asíulöndin hafa
náð á undangengnum mannscddri
segir Þorvaldur vera einfalda í
raun og veru. Auk þess að leggja
mikla rækt við menntun hafi þau
lagt mikla rækt við styrka hagstjóm
og þokkalegan þjóðfélagsjöfnuð.
„Hvatinn til að spara og fjárfesta
hefur verið mikill í skjóli lítillar
verðbólgu. Austur-Asíulöndin hafa
einnig hagað gengisskráningu svo
að hún hefur verið hvati til útflutn-
ingsaukningar. Hlutfall erlendra
viðskipta af þjóðarframleiðslunni
hefur verið mjög vaxandi og er nú
orðið mjög hátt í mörgum þessara
landa . Þetta þrennt, menntun, fjár-
festing og mikill útflutningur, hafa
verið helstu lyftistangirnar undir
efnahagsárangurinn sem þarna hef-
ur náðst. Þessar gárur á verðbréfa-
markaði núna breyta engu um
þetta.“
Þorvaldur segir gárurnar hins veg-
ar þarfa áminningu um það að þessi
lönd þurfi að halda áfram að bæta
og styrkja efnahagslífið hjá sér. Það
eigi ekki síst við um bankakerfið og
samspil stjórnvalda og einkafyrir-
tækja. „Þessi samskipti eru of náin.
Það eru of mikil hagsmunatengsl
milli bankakerfisins og atvinnulífs-
ins og stjórnvalda í sumum þessara
landa. I Taílandi er sagt að allir
stjórnmálamenn eigi banka og allir
bankar eigi tvo stjórnmálamenn.
Þessi tengsl verður að rjúfa til að
dreifa valdinu og auka öryggið í
efnahagsþróuninni."
Þorvaldur telur að hrunið í Japan
á mánudaginn megi rekja til
skipulagsveikleika sums staðar í
einkageiranum og bankakerfinu þar
eins og í nokkrum öðrum Austur-
Asíulöndum, fyrst og fremst í
Taílandi, Malasíu og Kóreu.
Tæpast austrænt módel
Jón Ormur segir efnahagsvand-
ræðin í Asíu best skýrð með al-
mennum lögmálum efhahagslífsins
frekar en með tilvísun til aust-
rænna gilda. Hann greinir jafnframt
frá því að i efnahagsmálum hafi ríki
Austurlanda farið leiðir þar sem
ríkinu sé ætlaður miklu stærri hlut-
ur en gerist á Vesturlöndum. „Þetta
er hins vegar með afar mismunandi
hætti eftir ríkjum og það er tæpast
hægt að tala um austrænt módel i
þessu sambandi."
Að því er Jón greinir frá eru Hong
Kong og Singapore, sem nú eru ein-
hver ríkustu lönd í veröldinni, til að
mynda gjörólík að þessu leyti. Rík-
ið hefur hægt um sig í Hong Kong
en í Singapore er það allt í öllu. Rík-
ið í Singapore á og rekur 600 fyrir-
tæki. Sum þeirra er verið að einka-
væða en aðeins að hluta. Ríkið er
enn að setja upp ný fyrirtæki og
fjárfesta í öðrum og það ekki síður
erlendis en heima fyrir.
Taívan einkennist af gífurleginn
fjölda lítilla fyrirtækja, að því er
Jón útskýrir. Efnahagslíf Suður-
Kóreu er að stórum hluta í höndum
15 stórfyrirtækja sem eru hvert um
sig á kafi í nánast öllum hugsanleg-
um iðngreinum og þjónustugrein-
um.
„Það er því mjög erfitt að alhæfa og
enn erfiðara að finna samnefnara í
austrænum gildum þegar kemur að
efnahagslifinu. Nema þá þann
helstan aö nánari samvinna er á
milli ríkis og einkafyrirtækja en
tíðkast eða jafnvel er löglegt á Vest-
urlöndum. Ríkið er yfirleitt fyrir-
ferðarmeira í fjárfestingu í atvinnu-
lífinu en á Vesturlöndum en þetta
er þó ekki alveg algilt.“
Jón bendir á að i raun séu sömu
gildi alls staðar þegar kemur að
sjálfum fjármálamörkuðunum. „Það
má kannski finna önnur gildi í at-
vinnulífi en tæpast á fjármálamörk-
uðum sem eru orðnir nánast algjör-
lega alþjóðlegir. Það er enginn mun-
ur á því að kaupa gjaldeyri og ríkis-
skuldabréf eða hlutabréf í stórfyrir-
tækjum í London, Singapore og
Tókýó.“
Hann segir að efnahagslíf margra
Asíulanda sé hins vegar miklu við-
kvæmara fyrir áhrifum af fjármála-
mörkuðum en efnahagslíf Vestur-
landa. Ástæðan sé sú að efnahagslíf-
ið sjálft sé ekki eins markaðsvætt
og fjármálamarkaðirnir. „Þess
vegna geta sjokkin orðið meiri þeg-
ar hlutirnir fara af stað.“
Byggt m.a. á International
Herald Tribune og Dagens
Nyheter