Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1997, Blaðsíða 30

LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1997
30 Qíkarkafli
Nýja ísland - örlagasaga vesturfaranna í máli og myndum
Framúrskarandi
Mál og menning hefur gefiö út bókina Nýja ísland - ör-
lagasaga vesturfaranna í máli og myndum. Höfundur er
Guöjón Arngrímsson, fyrrum fréttamaöur á Stöð 2, og er
þetta fyrsta bók hans. Fjallaö er um flótta hátt í 20 þúsund
íslendinga vestur um haf á árunum 1870-1914. Bakgrunn-
ur vesturferðanna er skýröur, lýst tildrögum feröanna hér-
lendis, fylgst meö fyrstu landnemunum yfir hafiö og leitinni
að Nýja- íslandi. Viö birtum hér kafla úr bókinni er segja
frá afdrifum íslendinga vestanhafs.
Dakota var dæmigerður Rauðárbátur sem hér sést á ánni einhvern tíma á áttunda áratug aldarinnar, og hópur af fólki
um borð - sem vel gætu verið íslendingar. Flekinn í forgrunni var algengt farartæki á fljótunum í Kanada á þessum
tíma og það voru svona flekar sem íslendingarnir keyptu og notuðu til að fleyta sér í áttina að Nýja íslandi.
„Eftir ferðina til Manitoba sneru
John Taylor, Sigtryggur og Einar
aftur til Ontario og hittu íslending-
ana í Kinmount. Þar hafði þeirra
verið beðið með óþreyju. Ekki þarf
að hafa mörg orð um að fólkinu leist
vel á það sem sendimennimir höfðu
fram að færa, enda hefur framtíðar-
sýnin vart verið glæsileg eftir hörm-
ungaveturinn.
Hinsvegar var ekki heiglum hent
að komast til Winnipegvatns. ís-
lendingarnir voru allslausir og
höfðu hvorki ráð á fargjöldum né
mat og gistingu á hinni löngu ferð
út í óvissuna, hvað þá nauðsynleg-
um útbúnaði til að hefja búskap á
leiðarenda. Útilokað var að leggja af
stað nema leita fyrst eftir fjárstuðn-
ingi.
John Taylor og Sigtryggur héldu
enn til Ottawa þar sem kanadísk
stjórnvöld höfðu aðsetur, og sóttu
um styrk til að fjármagna flutning
fslendinganna frá Ontario til Man-
itoba. Þeir fengu fyrst dræmar und-
irtektir þar sem aðeins var um að
ræða flutning fólks frá einu fylki í
landinu til annars. Engin hefð eða
lög voru um opinberan stuðning við
slíkar ferðir. Á endanum var það þó
sjálfur forsætisráðherra Kanada, Al-
exander MacKenzie, sem veitti
styrkinn. Það gerði hann fyrir orð
landstjóra Breta, Dufferins lávarð-
ar, sem hafði ungur farið um ísland
árið 1856 og hrifist mjög af landi og
þjóð.
Islendinga leitað
Þegar ljóst var að styrkurinn
fengist ferðaðist Sigtryggur um Ont-
ario, leitaði uppi íslendinga og bauð
þeim með í förina. Langflestir þáöu
boðið, jafnvel þótt nokkrir þeirra
væru farnir að búa, jafnvel komnir
með kú og sáðkorn í jörð. Tilhugs-
unin um að vera með öðrum íslend-
ingum og taka þátt i uppbyggingu
með þeim þar sem allir gætu hjálp-
ast að og veitt hver öðrum stuðning
var of freistandi.
Sigtryggur og John Taylor voru
ávallt í nánu sambandi við
kanadísk stjómvöld í Ottawa vegna
þessara mála og nú bar svo við að
Kanadastjórn réð Sigtrygg til að
fara til íslands og selja fólki ferðir
vestur til Nýja Islands sumarið 1876.
John Taylor var hinsvegar ráðinn
sem umsjónarmaður með ferðalagi
íslendinganna til Winnipegvatns, og
Friðjón Friðriksson túlkur hans.
Fólkið safnaðist saman í Toronto,
í sama innflytjendahúsinu og þegar
það kom til Kanada árið áður, og
hinn 25. september lagði hátt á
þriðja hundrað íslendinga af stað
með járnbrautarlest í vesturátt, al-
farið til Nýja íslands. Síðdegis var
komið í áfangastað í bænum Sarnia
við Huron-vatnið. Þar var fyrir
teiknari frá blaðinu Canadian Illu-
strated News, sem teiknaði mynd af
íslendingum á ferð og birti í blaðinu
13. nóvember, nokkram vikum síð-
ar, og mun það eina samtímamynd-
in sem til er af þessu mikla ferða-
lagi.
Um borð í Ontario
í Samia var dvalist um nóttina og
síðan stigið um borð í gufuskipið
Ontario. Skipið var alltof lítið því
að auk íslendinganna voru fjöl-
margir aðrir farþegar um borð og
einnig naut, hestar, svín, kindur og
hænsnfuglar. Farangri sínum varð
fólkið að hlaða undir sig og ofan á
sig svo það gat sig hvergi hrært.
Vatnið var úflð og mikill öldugang-
ur. Sjóferðin stóð í fjóra sólarhringa
samfleytt enda siglt norður Huron-
vatnið og vestur allt Superior-vatn-
ið í mótvindi. Það var ámóta sigling
og frá íslandi til Skotlands.
í Duluth í Minnesótafylki, við
vesturenda Superior-vatnsins, sem
þá var smábær með um 300 ibúum,
beið hópur íslendinga eftir því að
slást í forina, kominn nokkur
hundrað kílómetra leið sunnan frá
Milwaukee. Að kvöldi 30. septem-
ber, þegar gufuskipið Ontario náði
landi urðu fagnaðarfundir, menn
fengu sér í staupinu og glöddust
fram eftir nóttu.
Frá Duluth fór hópurinn með
hinni nýlögðu Northem Pacific-
járnbraut vestur yfir Minnesóta, og
var höfð helgarviðdvöl í Glyndon á
sléttunum. Þar var fólkinu komið
fyrir í stóra verksmiðjuhúsi og þótti
vistin ekki góð. Á sunnudeginum
prédikaði John Taylor yfir hópnum
„Sigurður Erlendsson frá Aðaldal í Þing-
eyjarsýslu og kona hans Guðrún Eiríksdótt-
ir og fimm böm komu vestur með stóra
hópnum 1876.1 endurminningum sínum lýs-
ir Sigurður komu þeirra til Nýja íslands.
Eftir margra vikna strembið ferðalag
strandaði farkostur þeirra í Rauöárósum
við Winnipegvatn:
„Næsta færan morgun var ferðinni heitið
að Gimli. Þá fengu flestir familíufeður bát
með tveimur áram, er landar kölluöu dalla,
þveríjöl negld fyrir báða enda; þeir munu
hafa flotið með 14 hundrað pund i logni. í
árósum fékk eg eitt þetta far og bar á það
koffort, sængurfót, konu og 4 böm, Stefán,
12 ára, Jóhannes, 8 ára, Kristíönu, 5 ára, og
Sigfús, 1H árs. Jakobína, 16 ára, fór í vist til
bónda þrjár mílur frá Winnipeg. Með þenna
farm á tvær árar röri eg norður með landi
og náði inn á Gimli-tjöm um klukkan 3. Þá
gjörði þramuskúr, svo allt varð gegnblautt.
Við norðurenda tjarnarinnar setti eg upp
bátinn og gengum við norður aö Gimli, kon-
an með bam í fanginu, holdvot, og eg með
annað, en drengirnir gengu með okkur. Þar
fékk eg flatreftan kofa að vera í um nóttina,
hurðarlausan. Þar var þó ekki gott að vera
fyrir hrakið fólk.“
Sigurður þvældist um næstu vikurnar og
leitaði að bújörð. Hann fór með öðrum
manni á bátkænu norður eftir ströndinni,
en gekk illa að komast leiðar sinnar fyrir
roki og fenjum við landið. Hann þrammaði
um landið við Gimli í meira en viku, en
ákvað að lokum að fara til Mikleyjar. Þang-
að reru þeir tveir, hann og Helgi Tómason,
og fundu landskika sem þeir ákváðu að gera
að sínum. Sigurður fékk leyfi til aö vera um
veturinn í kofaræfli sem var í umsjá sögun-
armyllu á eynni og þóttist heppinn, þótt að-
stæöur væru bágar: „enginn strompur var
upp úr þakinu, svo þar var naumast líft fyr-
ir reyk.“ Hann reri nú einn til baka til
Gimli, um 60 kílómetra leið á vatninu, sótti
fjölskylduna og reri aftur til eyjarinnar. „Þá
var eg orðinn þreki mínu fjær af maga-
veiki. Þaö fór vika til þeirrar ferðar.“
Fjölskyldan var matarlitil en Sigurður
veiddi fisk sem hélt í þeim lífinu um haust-
ið. Um veturinn snjóaði óskaplega:
„Eg og drengur minn, Stefán, á 12. ári,
þurftum að kafa flesta veðurfæra daga um
skóginn í mitt læri og dýpra, til að leita að
þurrum við og höggva og bera heim og reisa
svo hverja spýtu á annan enda í þessa
kleystó [eldstó úr leir (e. clay)], og þó að
kafna úr reyk eða skjálfa oft af kulda. Eg
var farinn að telja minn hvern dag síðastan,
milli jóla og nýárs, úr magaveiki, og þá að
skilja eftir konu og 4 börn.“
En Sigurður lifði og hann og fjölskyldan
sluppu við bólusóttina um veturinn þótt
hún legði í valinn fólk á næsta bæ.
„í aprílmánuði sama vor tók eg mér land
eina mílu hér frá, norður með vatni, og
byggöi mér þar bjálkahús, ekki laglegt. Stef-
án var mín önnur hönd og fylgdi mér að öll-
um verkum þó ekki væri gamall. Jóhannes
minn, þá 8 ára,
færði okkur miðdagsmat á hverj-
um degi (steiktan hvítfisk) og þótti mér
hann gjöra það vel, brautarlaust með landi
norður liðuga mílu, á móti köldum vetrar-
stormi, og bera sig karlmannlega. Þá var eg
glaður hjá drengjunum mínum og þóttist sjá
að þeir gjörðu eitthvað ef þeir lifðu dl.“
Sem þeir og gerðu. Öll fimm börn þeirra
hjóna náðu fullorðinsaldri og eiga fjölda af-
komenda í Manitoba og víðar. Drengirnir
Stefán og Jóhannes urðu víðkunnir athafna-
menn."
Þá var eg glaður hjá
drengjunum mínum...