Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1966, Síða 91

VÖLUSPÁ KONUNGSBÓKAR
91
2. ATRIÐI, 3. oG 4. vísa:
SKÖPUNJARÐAR
3. Ár vas alda,
þar es Ymir byggði,
— vasa sandr né sær
né svalar unnir,
j grð fannsk æva
né upphiminn,
gap vas ginnunga,
en gras hvergi, —
4. áðr Burs synir
bjpðum of yppðu,
þeir es Miðgarð
mæran skópu.
Sól skein sunnan
á salar steina.
Þá vas grund gróin
grœnum lauki.
Orðið old (3. v.) er skylt sögninni að ala og þýðir hið alna. Oftast er átt við tíma
eða menn. Hins vegar er old einnig notað um allar verur, gæddar manviti: menn og
vættir. Þannig er aldir samheiti við orðið jirar (1. v.), sem er skylt orðinu fjgr og
merkir alla lifendur, en þó oftasl menn. Ar vas alda, þar es Ymir byggði: Upphaf lif-
enda — eða byrjun lífsins — var þar, sem Ymir bjó.
Upphaf 4. vísu: áðr fíurs synir bjgðum oj yppðu, á fyrst og fremst — og verður
að teljast í beinum tengslum ■— við upphaf 3. vísu: Ár vas alda, þar es Ymir byggði,
Byrjun lífsins átti sér stað þar, sem Ymir bjó, unz æsir drápu hann og gerðu úr honum
jörðina. Sbr. sérstaklega: þar es Yrnir byggði, . . . áðr fíurs synir bjgðum oj yppðu
(þar sem Ymir bjó, . . . unz æsir drápu hann . . .).
Inn á milli upphafs 3. vísu og 4. vísu er fleygur, sem er jafnt í tengslum við það,
sem á undan og eftir fer. Vert er að gefa gaum stígandinni í hinum þrem setningum.
Fyrst eru nefndir blutar jarðar: sandur, sær og svalar unnir, þá jörðin öll ásamt
himni, í þriðja lagi sjálft ginnungagap. Ef til vill er þó mest um vert undirstöðu
lífsins: gróðurinn. Meðan Ymir bjó, var ekkert af þessu til nema tómið. Sbr. and-
stæðurnar: gap ginnunga — gras = dauði •—• líf.
salar steinar (4. v.). í fræðibókum stendur, að salr geti þýtt jörð. Er sú ályktun
dregin af þrem dæmum í fornum skáldskap: 1) dæmi því, sem hér um ræðir, 2) orð-
inu salþak í 7. vísu Þórsdrápu og 3) orðunum dreyra sals í 39. vísu Gísla sögu Súrs-
sonar. 1 VI. bindi Islenzkra fornrita er þessari ályktun hnekkt, að því er snertir þriðja
dæmið. Og annað dæmið þolir ekki heldur gagnrýni. Nú er það svo, að jarðar-
merking salar í Völuspá hefur einmitt verið rökstudd með dæmunum úr Þórsdrápu
og Gíslasögu. Ef þeirra nýtur ekki, verður að álykta, að salr í Völuspá þýði sama
og í öðru fornu máli: herbergi, hús eða húsakynni. Þegar Burs synir höfðu lyft
löndum úr sæ og gert Miðgarð byggilegan, blóðu þeir sér hús (Sbr. afla Iggðu,
7. v.), og sólin skein á salar steina. Var þá og orðið lífvænlegt: grund gróin grœnum
lauki.
Þar sem merking orðsins salr skiptir nokkru um skilning Völuspár, verður ekki hjá
því komizt að gera grein fyrir orðinu salþak í Þórsdrápu.