Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1970, Page 148

148
HANDRITIÐ GERM. QUART. 2065
EINSTÖKU KAFLAR Gq 2065
(I) Lagabálkarnir
Það gefur auga leið, að hér sé ekki um séríslenzk lög að ræða, Jónsbókarlög, þar
sem lög þessi eru skrifuð á dönsku, auk þess er þar ekki vikið að íslandi. Jónsbók er
ýtarlegri, bæði um samkvætt efni, og eins er skotið inn Kristnibálki (II, 2) í Jónsbók
(sbr. útg. Ólafs Halldórssonar, Kbh. 1904), sem er ekki tekinn upp í Gq 2065. Fleira
mætti upp telja. Þó bera landslögin í 2065 það með sér, að þau séu af sama stofni og
Jónsbók, en ég hef i þessu stutta yfirliti ekki borið annað nákvæmlega saman við
handritið en það, sem stendur í íslenzku fornbréfasafni og varðar ísland. Það er að
sjálfsögðu alhugavert verkefni að bera lagabálka handritsins saman við Norges gamle
Love (NgL) og önnur handrit. Efnislega og að lengd finnst mér Þjófabálkur í Jóns-
bók og í 2065 komast næst því að vera samhljóða.
Nokkur orðamunur er á fyrirsögnum á bálkum (bókum) og kapítulum í textanum
sjálfum og í efnisskránni aftan við á 12 blaðsíðum með annarri hendi, eins og áður
er að vikið. Hér skal ekki farið öllu lengra út í samanburð. Þó vil ég geta þess, að í
texta handritsins stendur í fyrirsögn 5. bálks „ . . .Odels brygdi“, eins og ég hef lesið
það. í efnisskrá sama handrits: „ .. . Lands brigden“ með annarri hendi. í Jónsbók
stendur „Landa brigði“. Þar sem ekki voru til óðöl á Islandi, hvorki samkvæmt Grá-
gás né Jónsbók, þá ber að líta á lög þessi sem norsk. Enda leit Kristján 3. svo á, og
þar af leiðandi embættismenn hans danskir og eftirmenn, að norsk lög giltu eða
skyldu gilda á íslandi, þvert ofan í Jónsbók, eins og oft hefur verið bent á. Athyglis-
vert er, að þeir litu lengstum svo á, að ísland og Noregur ætti að vera undir sömu
lögum. Auðvitað brutu þeir lög á báðum þessum löndum, jafnvel þótt svokallaðar
réttarbætur ættu að vernda þegnana. í þessum konungsbréfum - og við bréfabroti lá
þung refsing — er aðeins hugsað um það eitt af konungs bálfu að mata krókinn. Hann
einn gat brotið lög. Krisljáni 3. var það eitt í mun, þegar hann sendi Pál Hvítfeld til
Islands, m. a. til að refsa mönnum fyrir dráp Kristjáns skrifara, að fá sem mestar
peningasektir í ríkiskassann. Jafn dæmigert er framferði sama konungs, að bann skipti
sér ekki af, að Jón Arason og synir voru myrtir, þ. e. teknir af án dóms og laga.
(II) Konungsskuggsjá
í útgáfum sínurn hefur Ludvig Holm-Olsen gert grein fyrir handritum Konungs-
skuggsjár, þeim sem þekkt eru, og rakið skyldleika þeirra. í nýrri útgáfu mun hann
taka tillit til kaflanna í Gq 2065, sem hann hefur þegar fengið myndir af. Hér verður
því aðeins sliklað á stóru. Eins og að framan getur, eru ef til vill tvær rithandir á
þessum köflum, báðar eftir íslenzka skrifara með gamalkunnu settletri. Fyrri ritari
hættir í miðju kafi á bls. 41.17 (L. H-O. 1945). Eftirmaður hans byrjar á 75.11 og
hefur auðsjáanlega mestan áhuga á, hvernig kóngur sem fyrirmynd þegnanna og
ógagnrýnanleg persóna „á sínu ríki að stjórna“. En hann endist þó ekki til að skrifa
meira en eina blaðsíðu með stuttum eftirmála.