Vísbending - 18.12.2004, Qupperneq 16

VISBENDING
Reynt er að kveða verðbólguna niður með samstilltu átaki, fremur
en aðhaldi í hagstjóm (þó að hæfilegt aðhald frá hagstjóminni hjálpi
til). Þeim sem ekki taka sjálfviljugir þátt í hinu sameiginlega átaki er
kippt með nauðugum. Hlutföll launataxta em læst - enginn má semja
um meiri taxtahækkun en aðrir (nema um það takist þá ný þjóðarsátt).
Það getur verið bagalegt, því að aðstæður á markaði heimta stundum
að sum laun hækki meira en önnur, rétt eins og sumar vömr hækka
stundum meira í verði en almennt gerist. í þeim atvinnugreinum
þar sem launataxtar em aðeins lágmarkskjör laga útborguð laun sig
að kröfum markaðarins, en vandræði skapast þar sem yfirborganir
tíðkast ekki. Jafnvel ógætilegt tal getur verið hættulegt á þjóðarsáttar-
tímum, ekki síst ef í því er sannleiksneisti. Þegar gengið var frá
þjóðarsáttarsamningunum, í febrúar 1990, starfaði ég hjá Bandalagi
starfsmanna nkis og bæja. Forystan í kjarasamningunum var þá hjá
almenna markaðinum og samningar opinberra starfsmanna tóku
í flestu mið af þeim. Ekki vom allir opinberir starfsmenn ánægðir
með það. Blaðamaður sem fylgdist með samningsgerðinni kvaðst
vera mjög varkár í fréttaflutningi af henni og reyna að gera sem mest
úr sérstöðu samninga BSRB. Hann vildi ekki stefna þjóðarsáttinni í
hættu með því að segja sem var, að opinberir starfsmenn tækju við því
sem samið væri um annars staðar. Væntingar vom taldar vera í lykil-
hlutverki við að koma verðbólgunni niður. Þess vegna var kallaður
saman fundur hagfræðinga úr ýmsum áttum þar sem verðbólguspár
fyrir næstu misserin vom samræmdar. Aratug síðar, nálægt aldamót-
unum, lagði einn ákafur talsmaður þjóðarsáttar mikið kapp á að lokað
yrði fyrir munninn á opinbemm embættismanni sem ekki talaði nógu
virðulega um nýjasta afsprengi sáttarinnar. Svo skemmtilega vildi til
að á sama tíma teygði anga sína hingað til lands réttindabarátta kín-
versks trúarsafnaðar. Þessi sami talsmaður slóst þegar í hóp þeirra
sem börðust fyrir rétti fólks í þessum söfnuði til að tjá hug sinn. Aldrei
hafði það beitt sér gegn þjóðarsáttinni á íslandi. Hvers vegna skyldi
það þá ekki mega segja það sem það vildi? Sjá má nafn þessa manns
á undirskriftalista í blöðum frá þessum tíma þar sem meðferðinni á
trúarsöfnuðinum er mótmælt (hann þekkist líka á tilsvarinu þegar mál
embættismannsins er fært í tal: „Ég trúi ekki á samsæriskenningar“).
Nýjar álögur eru annað slagið lagðar á ríkissjóð og launamenn sjálfa
til þess að viðhalda friði á vinnumarkaði. Launþegasamtök sem vom
hógvær í kaupkröfum fyrir félagsmenn sína þáðu á móti háa rann-
sóknarstyrki úr ríkissjóði. Komið var á fót nýjum menntasjóðum, sem
kostaðir em af verkafólki, en vinnumarkaðssamtök deila úr. Dæmi em
um að sjúkrasjóðir í vörslu verkalýðsfélaga hafi aldrei birt reikninga
sína opinberlega. Krafan um birtingu reikninga ætti að vera sjálfsögð,
en hún er lágvær, því að enginn vill styggja verkalýðsfélögin. Vinnu-
markaðssamtök hafa samið um að stórauka greiðslur til lífeyrissjóða.
Samtökin kjósa stjórnir lífeyrissjóðanna, sem kunnugt er. Sjóðimir
hafa á seinni ámm að mestu verið reknir á faglegum forsendum, en
ekki er þó langt síðan virkja átti þá í mikið pólitískt byggðaverkefni.
Vafalaust eiga svipaðar hugmyndir eftir að koma upp síðar.
Þjóðhagslegt samráð
Sú hugmynd hefur reynst lífseig að verðbólgan ijúki upp ef þjóðar-
sáttin rofnar. Svo þarf alls ekki að fara. Seðlabankinn stýrir peninga-
prentvélunum og verðbólgunni þar með. Launahækkanir einstakra
stétta þurfa ekki að breiðast út um allt hagkerfið. Ef verkalýðshreyf-
ingin hættir að vera samvinnufús kann baráttan við verðbólguna á
hinn bóginn að kosta meira atvinnuleysi en nú.
Annað slagið heyrast raddir um að takast þurfi þjóðarsátt um þetta
mál eða hitt. En eins og hér hel'ur komið fram þarf þjóðarsátt ekki að
þýða að allir séu sáttir. A henni em bæði kostir og gallar. Þjóðarsátt á
vinnumarkaði erekki heldureina Ieiðin til þess að halda verðbólgunni
niðri. Þess vegna er ástæðulaust að iöma öllu fyrir hana. H
Heimildir:
Guðmundur Magnússon (2004): Frá kreppu til þjóðarsáttar, saga Vinnuveitendasam-
bands íslands.
Sigurður Jóhannesson (1998), Yfirlit um kjaramál, VMSÍ.
Gagnasafn Morgunblaðsins.
Vísbending,
Fulltrúar vinnuveitenda stinga saman nefjum.
- 16-