Frjáls verslun - 01.04.1955, Blaðsíða 2

hliðstæð' gjöld á sams-
konar innlendar vörur,
og að gera erlendu vör-
una þannig dýrari en þá
innlendu. Þetta var ráð-
andi stefna í verzlunar-
málum flestra Evrópu-
þjóða í margar aldir.
Áhrif hennar hafa síðar
farið minnkandi, þó
gætir hennar enn nokk-
fíirgir Kjaran llð’ L <L 1 íslenzkri tolla-
löggjöf.
í þessu sambandi er vert að vara við þeim
taisvert aJgenga misskiJningi, að allir tolJar séu
andstæðir frjálsri verzlun. Svo er ekki, því að
meginhluti tolla er nú aðeins fjáröfJunartollar
fyrir ríkið, hliðstæður tekjustofn og skattarnir,
og eru þeir þá ýmist lagðir á vörur, sem ekki eru
framleiddar innanlands, eða ef samskonar vörur
eru framleiddar í landinu, þá er greitt af þeim
framleiðslugjald jafnhátt tohinum, sem lagður
er á innfluttu vörurnar. Slíkir tollar veita enga
„vernd“ og eru ekki andvígir frjálsri verzlun,
en það ern hinir eiginlegu vemdartollar aftur
á móti.
Veigameiri tæki til þess að hindra verzlun
miJJi Janda nú á tímum eru hin margbreytilegu
viðskiptahöft. Eru þau ýmist framlvvæmd í
krafti tvíhliða verzlunarsamninga, sem ríki hafa
gert með sér, eða sem einhliða aðgerðir viðkom-
andi ríkisstjórnar. Haftastefna þessi hefur sýnt
hina ótrúlegustu fjölbreytni, en algengustu eðlis-
þættir hennar eru þó þessir: Einkasala á erlend-
um gjaldeyri er falin sérstökum stofnunum, og
leyfi til gjaldeyriskaupa aðeins veitt ákveðnum
aðiJum, leyfi þarf einnig til þess að flytja inn
allar vörur, aðeins er heimilað að flytja inn viss-
ar vörutegundir og það frá tilteknum löndum.
Svipaðar reglur eru settar um útflutninginn:
Leyfi þarf fyrir útflutningi allra vara, einka-
leyfi eru veitt í sumum greinum, skylda er að
skila öllum erlendum gjaldeyri, sem aflast, til
ákveðinna stofnana o. s. frv. Stefna þessi hefur
að meira eða minna leyti verið ráðandi á sviði
íslenzkrar utanríkisverzlunar í undanfarna tvo
áratugi, þó áhrifa hennar gæti nú minna, og
ætti því að vera óþarft að lýsa henni nánar.
Þriðja andstæða frjálsrar verzlunar er svo ein-
okun utanríkisverzlunarinnar, sem getur verið
mismunandi víðtæk, t. d. takmörkuð annað-
hvort við inn- eða útflutningsverzlunina, eða. við
ákveðna vöruflokka. I algerustu formi birtist
einokunin, ef ríkið tekur sjálft að sér rekstur
allrar utanríkisverzlunarinnar eða veitir ein-
hverjum öðrum aðila slíka einokunarað'stöðu.
Við höfum hér lcynni af ýmsum afbrigðum þess-
arar verzlunarstefnu. Má þar m. a. nefna einok-
un Dana á íslandsverzhininni, Landsverzlunina
gömlu, núverandi ríkiseinkasölur á nokkrum
innfluttum vörum og einkaleyfi ákveðinna stofn-
ana til útflutnings á sumum íslenzkum afurðum.
Þá komum við að innanlandsverzluninni. Mis-
munun þegnanna getur þar verið með mörgum
hætti, fyrst og fremst sem bein afleiðing af ó-
frjálsri utanríkisverzlun og í öðru lagi vegna sér-
stakra aðgerð'a ríkisvaldsins og annarra aðila.
Einn höfuðandstæðingur frjálsrar innanlands-
verzlunar er einokunin, Jivort sem stofnað hefur
verið til hennar fyrir atbeina ríkisvaldsins, þann-
ig að ríkið rekur einkasölu eða hefur veitt öðr-
um einkasöluheimild eða aðstöðu, eða einokun-
in hefur myndazt án tilverknaðar þess opinbera.
Þá getur ríkisvaldið með ýmsum öðrum aðgerð-
um gert verzlunaraðstöðu þegnanna ójafna, t. d.
með skattaívilnunum, eins og nú á sér stað um
kaupfélögin hér á landi, eða með því að meina
mönnum að verzla nema á ákveðnum stöðum
eða við ákveðin fyrirtæki, eins og átti sér stað
á einokunartímabilinu. Loks stríða vöruskömmt-
un, „áætlunar-búskapur“ og afnám eðlilegrar
verðmyndunar gegn frjálsri verzlun. Kynni
manna af þessurn innlendu verzlunarhöftum
munu yfirleitt svo fersk, að ástæðulaust er að
verja frekara rúmi til þess að rekja þær að-
gerðir.
3.
Hér að framan hefur hugtaki frjálsrar verzlun-
ar verið lýst í stórum dráttum og gerð grein
fyrir þeim verzlunarstefnum, sem andstæðastar
eru henni.
Næst liggur þá fyrir að kryfja til mergjar
kosti og galla frjálsrar verslunar og svara þeirri
spurningu, hvort hún taki öðrum verzlunarkerf-
um fram og sé því æskileg.
Ef fella á um það dóm, hvort eitt verzlunar-
kerfi sé öðru æskilegra, verður fyrst að gera sér
20
FRJÁLS VEHZLUN