Frjáls verslun - 01.04.1955, Blaðsíða 22

útgáfu ýmissa merkra rita. Má þar til nefna Klausturpóst-
inn, scm hann gaf út í 9 ár (1818—1827).
Bæði Magnús Stcphenscn og fyrirrennarar hans í við-
ircisnarbaráttunni voru úr röðum æðstu embættismanna
landsins. En þcir menn, scm nú komu fram á sjónarsviðið,
voru ungir mcnntamcnn, flestir vaxnir upp í skauti alþýð-
unnar. Stefna þcirra var alhliða þjóðlcg endurreisn, byggð
á sögulegum rétti þjóðarinnar til landsins og gæða þcss. Þess-
ir ungu mcnn skildu glöggt, að fyrsta skrefið til alhliða
viðreisnar væri að endurheimta hið glataða, stjórnarfarslega
sjálfsforræði. Sú barátta hófst um 1830.
Fyrstur til að taka upp merki hinnar þjóðlcgu cndur-
reisnarbaráttu var Baldvin Einarsson (1801—1833). Hóf
hann útgáfu tímarits 1829 (Ármann á alþingi), cr tók við
af Klausturpóstinum og hélt fram svipaðri stefnu, en var
þjóðlcgra að allri gcrð. Er farið var að hyggja á stofnun
ráðgcfandi fulltrúaþinga í Danmörku, lagði Baldvin til, að
íslcndingar fengju fulltrúaþing fyrir sig, cr háð yrði á Þing-
völlum, og ýmsir málsmetandi mcnn studdu þá hugmynd
hans við stjórnina. Því fékkst ckki framgengt, cn þess í
stað skyldu íslcndingar sencla tvo fulltrúa á þing Eydana. —
Er Baldvin Einarsson hneig í valinn í blóma lífsins, hófu
Fjölmsmcnn merki frelsisbaráttunnar. Tóku þeir að gcta
út tímarit sitt, Fjölni, árið 1835. Létu þeir hcrlúður hins
nýja tíma gjalla, svo að undir tók um allar hyggðir lands-
ins. Og þjóðin tók nú að rumska til sjálfsmeðvitundar.
Er talið, að mcð útgáfu Fjöinis hcfjist nýtt tímabil í menn-
ingarsögu Islands.
Landsmenn töldu sig litlu bættari, þótt þeir fengju að
hafa tvo fulltrúa á dönsku þingi. Voru konungi sendar
bænarskrár um stofnun þings á íslandi. Kom konungur til
móts við þær óskir með því að skipa 10 af embættismönn-
um landsins í nefnd árið 1838, er koma skyldi saman ann-
að hvort ár í Reykjavík til skrafs og ráðagerða um málefm
landsins. En þar sem þessi lausn þótti ónóg, var enn knú-
ið á náð konungs um eigið þing. Er vandséð, hve lcngi þjóð-
in hefði þurft að híða bænhcyrslu, ef ckki hefði hafizt til
valda í Danmörku, einmitt um þcssar mundir (1839), kon-
ungur (Kristján VIII.), er sýndi íslendingum hina mestu
góðvilcl og skilning. — Varð hann greiðlega við óskum
Islendinga og hóf þcgar 1840 undirbúning að stofnun ráð-
gjafarþings á íslandi.
Alþingi endurreist
Með konunglegri tilskipun 8. marz 1843 var Alþingi
stofnað að nýju. Þinginu var, mcð boðunarbréfi konungs,
dags. 6. marz 1844, stefnt saman í Reykjavík 1. dag júlí-
mánaðar 1843. Skyldi þingið haldið annað hvort ár.
Á hinu nýja þingi, sem raunar átti fátt samciginlegt
mcð hinu forna Alþingi nema nafnið, áttu sæti 20 þjóð-
kjörnir og 6 konungkjörnir fulltrúar. Þingið var ráðgjaf-
arþing, þar sem konungur leitaði álits og ráða um löggjöf
landsins, en fulltrúarnir gátu cinnig borið fram fyrir kon-
ung óskir og álit þjóðar sinnar um málefni hcnnar. Nefnd-
ust þær álitsgcrðir bænarskrár.
Landsmenn höfðu nú náð þeirri vígstöðu, er gaf vonir
um lausn aðkallandi velfcrðarntála, og verzlunarmálið hafði
vcrið mál málanna í lífi hinnar einangruðu og hrjáðu þjóð-
ar um alda raðir. Mönnum var nú almcnnt farið að skiljast,
að ckki var unnt að koma á þeirn umbótum í þjóðlífinu,
cr nauðsynlegar voru, til að þjóðin gæti lifað mcnningar-
lífi á borð við nágrannaþjóðir sínar, nema fullnaðarlausn
fengist á misfellunum í verzlunarháttunum, þótt enn væri
nokkur ágreimngur um leiðir að því marki. En kaupmenn
héldu því fram sem fyrr, að fullt verzlunarfrelsi myndi
leiða tortímingu yfir land og lýð. Stjórnin hafði janfan
verið sama sinnis, og ýrnsir landsmanna höfðu bcyg af því
að opna landið til verzlunar fyrir öllum þjóðum. Minningar
frá löngu liðnum tímum um drepsóttir og ránsmcnn köst-
uðu enn skugga sínum frarn á veginn. Sóttvarnir voru
veikar og löggæzlan næsta ófullkomin. Það er því miklum
vafa undirorpið, hvernig verzlunarmálinu hefði rcitt af, cf
ekki hefði nýr maður komið til skjalanna og lagt lóð sitt
á metaskálarnar, Jón Sigurðsson.
Jón Sigurðsson
Jón Sigurðsson gckkst fyrir því, að nokkrir íslendingar
í Kaupmannahöfn hófu útgáfu ársrits 1831 (Ný félagsrit),
er fræða átti landsmenn um allt það, er mátti vcrða þcim
til þekkingarauka á almennum málum og nytsemdar í
störfum.
I þriðja árgangi Nýrra félagsrita (1833) ritaði J. S.
langa og mjög ýtarlega grein um verzlunarmálin. Gerðist
hann eindrcginn talsmaður fulls verzlunarfrelsis, bæði út á
við og innan lands, og taldi, að þjóðin ætti þegar að stefna
bcint að því marki. Sttiddi hann þá skoðun sína fjölmörg-
um óyggjandi rökum. Vann hann fljótt allan almenning,
nálega óskiptan, til fylgis við vcrzlunarfrclsið, cn kaupmenn
snérust öndverðir við málinu og gcrðu allt, cr þcir máttu,
til að bregða fæti fyrir framgang þcss. En J. S. hafði ekki
hugsað sér að gefa taflið baráttulaust. Hann safnaði glóð-
um elds að höfðum andstæðinganna með því að leggja
fram skjalfastar heimildir, scm brigður urðu ekki bornar á,
máli sínu til stuðnings. Vopn þau, sem kaupmenn beittu,
voru af allt öðru tagi en hinn skyggði skjómi sannleikans,
er J. S. hafði á lofti.
J. S. lagði ríka áherzlu á, að afgrciðslu verzlunarmálsins
yrði sem mest hraðað. Sumir vildu tengja afgreiðslu þess
setningu nýrra skattalaga, en J. S. beitti sér eindregið gcgn
því, þar eð sýnt var, að endurskoðun skattalaganna myndi
dragast mjög á langinn. (Ný skattalög voru fyrst sett 1877).
Framb. á bls. 79
46
FltJÁLS VEHZLUN