Frjáls verslun - 01.04.1955, Blaðsíða 27

Ólafur Björnsson, prófessor:
Peningamálin og
verz lunarfrelsið
Á þessum tímamótum, þegar minnzt er 100
ára afmælis verzlunarfrelsis á Islandi, er ekki
óviðeigandi, jafnframt því sem horft er um öxl
og minnzt unninna sigra, að' einnig sé hugleitt,
með hverju móti verzlunarfrelsi verði bezt tryggt
í framtíðinni, því að þótt verzlunarfrelsið, sem
veitt var 1855, væri mikilvægt spor í þróuninni
til frjálsra viðskiptahátta, væri það hættuleg
sjálfsblekking að líta svo á, að með því hafi
verzlunarfrelsi verið tryggt í eitt skipti fyrir öll.
Baráttan fyrir frjálsri verzlun verður þvert á
móti ævarandi, og það' má ekki loka. augunum
fyrir þeirri raunalegu staðreynd, að fyrir hefur
það komið, á þeirri öld, sem liðin er síðan verzl-
unarfrelsið heimtist úr höndum Dana, að verzl-
unin hefur verið hneppt í meiri fjötra fyrir að-
gerðir innlendra stjórnarvalda en lnin nokkru
sinni hefur búið við', síðan einokuninni var af-
létt 1787.
Nú virðist hinsvegar svo komið, fyrst og
fremst vegna. sárbiturrar reynslu þjóðarinnar af
ófrelsi því í viðskiptamálurn, sem lengst af var
ríkjandi allt árabilið 1932—51, að allir aðhyll-
ast verzlunarfrelsi í orði kveðnu, og svo virðist
sem þátttakan í hátiðarhöldum í tilefni af af-
mælinu rnuni verða ahnenn, óháð' ágreiningi um
opinber mál að öðru leyti.
En það er ekki nóg að víðtækt samkomulag sé
um kosti frjálsrar verzlunar, það þarf einnig
að stjórna efnahagsmálum landsins þannig, að
hægt sé að hafa verzlunina frjálsa. Það sem meg-
inmáli skiptir í því sambandi er stjórn peninga-
og gjaldeyrismálanna, og verður það því megin-
efni þessarrar greinar að ræða það hverjum skil-
yrðum þarf að vera fullnægt á þessum sviðum,
ef komast á hjá höftum í utanríkisviðskiptum.
Gengismálin og verzlunarfrelsið
Til þess að frjáls verzlun sé annað og meira
en nafnið tómt, þurfa gjaldeyrisyfirfærslur landa
á milli að vera frjálsar. En til þess að svo rnegi
vera, þarf gengisskráningin að vera í samræmi
við raunverulegan kaupmátt peninganna.
Þessu skilyrði hefur að jafnaði ekki verið full-
nægt hér á landi, og afleiðing þess liefur verið
verzlunarhöftin, sem valdið hafa þjóðarbúinu
ómetanlegu tjóni. Orsök þessa misræmis milli
gengisskráningarinnar og kaupmáttar pening-
anna á innlendum markaði, er fyrst og fremst
sú, að annarsvegar hefur ekki tekizt að halda
innlenda verðlaginu í skefjum, en hinsvegar
hefur gengislækkun vegrið óvinsæl ráðstöfun,
þannig að til hennar hefur ekki verið gripið,
nema sem algjörs neyðarúrræðis.
Þrátt fyrir stöðuga rýrnun á kaupmætti pen-
inganna innanlaands, er kaupmætti þeirra gagn-
vart erlendri mynt þannig haldið óbreyttum.
Af þessu leiðir, að menn sækjast eðlilega eftir
því að kaupa svo mikið af erlendum gjaldeyri,
sem þeir eiga kost á, því að þannig auka þeir
kaupmátt peninganna. Afleiðingin verður svo
meiri eftirspurn eftir erlendum gjaldeyri en 'liægt
er að fullnægja, og er þá gripið' til innflutnings-
hafta, þar sem sú leið er talin þrautaminni í
bili en ráðstafanir, er komið gætu á jafnvægi í
gjaldeyrisverzlunni.
Að vísu eru innflutningshöftin engin lausn
gjaldeyrisvandræðanna, eins og reynslan hefur
hvað eftir annað sýnt okkur íslendingum. Þvert
á móti leiða. þau til vaxandi öngþveitis, ekki
eingöngu í gjaldeyrismálum, heldur og á öðrum
sviðum efnahagslífsins. Hið frjálsa framtak í
verzluninni er þannig algjörlega lamað, en það
FRJÁLS VERZLUN
51