Frjáls verslun - 01.12.1962, Page 17

lítill kaupsýslumaður og átti lengst af ekkert haf-
fært skip, enda lá verzlun hans að mestu niðri sein-
ustu ár hans i Ólafsvík, en hann andaðist árið
1805. En þá var reyndar nýr og athafnameiri kaup-
maður kominn þar til skjalanna fvrir nokkru, nefni-
lega Holger Peter Clausen.
í Grundarfirði, sem var einn þeirra verzlunar-
staða, sem ákveðið var að veita kaupstaðarrétt-
indi í byrjun fríhöndlunar, gekk verzlunin líka
heldur skrykkjótt. Verzlun sú, sem Heinrich van
der Smissen i Altona setti þar upp árið 1788, lagð-
ist alveg niður árið 1795. Og þótt allt bendi til, að
vel hafi gengið ineð verzlunina, sem Ernst Matthias
Heideman stofnaði þar árið eftir, mun lítið hafa
úr henni orðið eftir að hann fórst með skipi sínu
árið 1800, enda þótt ckkja hans reyndi að halda
henni eitthvað áfram.
Tveir íslendingar, Hallur Þorkelsson og Ejarni
Magnússon, fengust líka við einhverja verzlun í
Grundarfirði á þessum árum. En þeir voru báðir
bláfátækir menn og gátu ekki haft annað á boð-
stólum af vörum en það lítið, sem þeir fengu hjá
lausakaupmönnum, sem vöndu nokkuð komu sína
á Snæfellsneshafnir sum árin. Að verzlun þeirra
Halls og Bjarna hefir þannig ekkert kveðið, svo að
verzlun Hölters í Stvkkishólmi var i rauninni lengst
af eina stöðuga verzlunin á norðanverðu Snæfells-
nesi á fyrsta hálfum öðrum áratug fríhöndlunar.
Þegar þess er gætt, að auk fyrrnefndra verzlana
á norðanverðu Snæfellsnesi hafði Hölter enga ná-
læga keppinauta, nema þá helzt kaupmanninn í
Flatey og eitthvað af lausakaupmönnum stundum
á sumrin, verður ekki annað séð en aðstaða hans
í Stykkishólmi hafi verið heldur góð. Þar að auki
mátti höfnin þar teljast fremur góð miðað við ýmsa
aðra verzlunarstaði á landinu.
Verzlunareignirnar í Stykkishólmi og aðrar eignir
Hölters
Hölter tók við verzluninni í Stykkishólmi við
komu sína þangað frá Kaupmannahöfn í júlímán-
uði 1788. Samkvæmt skuldabréfi hans lil sölunefnd-
ar nam skuld hans rúmum 7200 ríkisdölum, og
skyldi hún greiðast með jöfnum afborgunum, án
nokkurra vaxta, á árunum 1790—1800. En á með-
an eitthvað af skuldinni var ógreit.t, hafði sölu-
nefnd fyrir hönd konungs fyrsta veðrétt í öllu,
sem hann átti eða eignaðist. Voru þetta sömu kjör
og aðrir fyrrverandi starfsmenn konungsverzlunar-
innar sættu, sem tóku við verzlunareignum á ís-
landi þetta ár.
Þessar eignir voru þó ekki seldar kaupmönnum
eftir mati, heldur með ákveðnum afslætti af því
verði, sem þær voru skráðar á í bókum konungs-
verzlunar. Þannig voru hús, innanstokksmunir og
áhöld lækkuð um % hluta nafnverðsins og fyrir-
liggjandi innfluttar vörur um 20% af útsöluverði
þeirra eftir taxta konungsverzlunarinnar, sem gilti
á árunum 1777—87. Nafnverðið á húsunum var
miðað við upphaflegan byggingarkostnað að við-
bættum síðari viðgerðarkostnaði, en ef þau höfðu
verið byggð fyrir 1774, er konungur tók við verzl-
uninni, var miðað við matsverð þess árs að við-
bættum viðhaldskostnaði síðan. Á hliðstæðan hátt
var verð innanstokksmuna og áhalda skráð í bók-
um verzlunarinnar. Raunverulegt verðgildi þessara
eigna var því ærið misjafnt og fór ekki svo lítið
eftir meðferð þeirra í höndum liinna ýmsu verzl-
unarþjóna.
Þær innfluttu vörur, sem jafnan voru fyrirliggj-
andi á verzlunarhöfnunum, voru að sjálfsögðu einn-
ig mjög misjafnar að gæðum. En þegar þess er
gætt, að útsöluverð á mörgum vörum hækkaði á
fslandi eftir að fyrrnefndur taxti konungsverzlun-
arinnar var afnuminn vorið 1787 og kaupmenn gátu
líka sloppið við að taka við ónýtum vörum, máttu
þetta teljast sæmileg kjör, ef um var að ræða vörur,
sem einhver eftirspurn var eftir.
Um verzlunareignirnar i Stykkisliólmi er það að
segja, að húsin þar munu hafa verið í allgóðu lagi,
en margt af vörunum var liins vegar af því tagi,
sem ekki var sótzt mikið eftir, og voru því kjör
ITöIters ekki nema í meðallagi miðað við suma
aðra kaupmenn. f skuldabréfi hans voru vörurnar
stærsti liðurinn eða rúmir 8400 ríkisdalir, hús, inn-
anstokksmunir og áhöld námu tæpum 1800 ríkis-
dölum og Ioks var peningalán að uppliæð 2000
ríkisdalir.
Auk þessa fékk Hölter eina af duggurn konungs-
verzlunar, sem var 46 stórlestir, og borgaði hana út
í hönd með 2800 ríkisdölum. Voru það mjög hag-
stæð kaup miðað við þáverandi verð á skipum.
Og árið eftir komst hann yfir 18 stórlesta skútu,
sem konungsverzlunin hafði átt, en þessi tvö skip
voru það minnsta, sem hann gat komizt af með til
flutninga á vörum milli Kaupmannahafnar og
Stykkishólms, ef verzlunin átti að geta gengið sóma-
samlega.
Hölter hafði líka hug á að eignast nokkrar jarðir
FRJÁLS VERZLUN
17