Frjáls verslun - 01.09.1999, Blaðsíða 47

VIRKJANIR
Greinarhöfundur, Sigurður Jóhannesson hagfrœðingur.
Hann kemst að þeirri niðurstöðu að 13 milljarða króna
tap verði af Fljótsdalsvirkjun, eða um 310 þúsund á
liverja fjögurra manna fjölskyldu í Reykjavík. „Rafmagns-
verð til stóriðju þarf að hækka um 60% frá meðalverði
ársins 1998 efvirkjunin á að bera sig.“
FV-mynd: Geir
stól án umræðna. Flutningsmað-
ur hlaut sömu örlög nokkrum
mánuðum síðar.
Virkjanir og pýramídar í fyrra
fékk Landsvirkjun dr. Pál Harðar-
son hagfræðing til þess að meta
þjóðhagslegt hagræði af stóriðju
frá upphafi. í skýrslu hans má sjá
ýmislegt sem greinir þjóðhags-
mat frá venjulegu arðsemismati.
Samkvæmt henni eru auknar tekj-
ur í efnahagslægðum megin-
ávinningur landsmanna af stór-
iðju. Talsvert atvinnuleysi var í
landinu þegar Búrfellsvirkjun var
reist og óvíst að önnur vinna feng-
ist. Skattar af stóriðju eru taldir
henni til tekna vegna þess að í
hana var lagt erlent ijármagn, sem
ella hefði ekki komið til landsins.
Laun eru hærri í stóriðju en gengur og ger-
ist. Skýrsluhöfundur núvirðir ávinning og
útgjöld miðað við 3,5% og 4% vexti. Ávöxt-
unarkrafan ræðst af meðalvöxtum á lánum
Landsvirkjunar á árunum 1966-1997, en
þeir voru 3,9%. Út kemur að stóriðja hafi
fært Landsvirkjun 6 milljarða hagnað - mið-
að við 4% vexti - en alls hafi Islendingar
grætt 92 milljarða á henni. Stóriðjufyrirtæk-
in borguðu aðeins 68 milljarða fyrir raf-
magnið á þessum tíma. Samkvæmt skýrsl-
unni hefðu Islendingar því haft hag af stór-
iðju þó að þeir hefðu borgað með orkunni
til hennar. Rök eru fyrir öllu sem tínt er til í
skýrslu Landsvirkjunar, en á hinn bóginn
má segja að æði margar fjárfestingar, sem
ekki væru taldar góðar að öðrum kostí,
myndu borga sig ef reiknað væri svona. Eft-
ir að Keynes kom fram með hugmyndir
sínar um eftirspurnarstjórn fann einn spek-
ingurinn út að smíði pýramídanna í Egypta-
landi hefði verið þjóðhagslega hagkvæm á
krepputímum þar í landi. Þetta kann að
þykja öfgakennt dæmi, en það sýnir að stutt
er í ógöngur þegar ein tegund fjárfestinga
er tekin öðrum tökum en almennt tíðkast.
Hvers vegna ætti að gera fjárfestingum rík-
isins hærra undir höfði en framkvæmdum
við Kringluna? Ríkið getur ýtt undir íjárfest-
ingar með almennum aðgerðum - tíl dæm-
is með því að lækka skatta - og látíð ráðast
hver nýtír þau færi sem þannig bjóðast. Eft-
TEXTI: Sigurður Jóhannesson
MYNDIR: Geir Ólafsson
og Ómar Ragnarsson
ir nokkur ár þarf Landsvirkjun að keppa við
önnur fyrirtæki í rafmagnssölu. Af þeirri
ástæðu verður að telja sérlega hæpið að
hún slái af þeim arðsemiskröfum sem gerð-
ar eru á frjálsum markaði.
Hjá venjulegum fyrirtækjum lítur dæm-
ið allt öðru vísi út en í þjóðhagsmatínu hér
að framan. Þau borga laun fyrir verk sem
unnin eru og greiða skatta án þess að sér-
stök umbun komi á mótí. Þau njóta ekki
heldur ábyrgðar ríkis eða sveitarfélaga á
lánum (eigendaábyrgð á lánum Lands-
virkjunar er í raun sfyrkur við fyrirtækið
þó að lánin falli ekki á eigendurnajú Þá er
á frjálsum markaði krafist meiri vaxta fyrir
áhættufé en lánsfé.
I grein sem birtist í Vísbendingu 7.
ágúst 1998 komst ég að þvi, að miðað við
6% vextí næmi tap á orkusölu Landsvirkj-
unar til stóriðju 15-20 milljörðum króna
(og er þá reynt að halda öðrum forsendum
í Landsvirkjunarskýrslunni). I Morgun-
blaðsgrein 4. september 1999 fær Þor-
steinn Siglaugsson út tæplega 26 milljarða
tap miðað við 7,2% vextí. Til þess að sjá
heildartap hins opinbera af stór-
iðju verður að bæta við þessar
tölur að minnsta kostí 10 millj-
arða ríkisframlagi tíl Járnblendi-
verksmiðjunnar á Grundar-
tanga.
I þessum tölum er ekki reikn-
að með afgjaldi af landi. Söluverð
á hálendisjörðum í nágrenni
Reykjavíkur undanfarin ár bend-
ir tíl þess að land undir virkjanir
fyrir stóriðju hefði kostað á ann-
an milljarð króna ef þurft hefði
að kaupa það.^ En verðmæti
óspilltrar náttúru er meira.
Ásýnd landsins breytíst þegar
virkjað er, og fyrir slíkt er yfir-
leitt ekki greitt á fasteignamark-
aði. Oft er erfitt er að taka það
aftur sem gert er. Það mættí tíl
dæmis hugsa sér að hver lands-
maður fyrir sig segði hvers virði Eyja-
bakkasvæðið væri honum og tölurnar
væru síðan lagðar saman. Gallinn við þá
aðferð er að ekki er víst að allir vilji í alvöru
reiða fram þá fjárhæð sem þeir nefna. En
landið er að minnsta kostí ekki verðlaust.
Jarðrask þarf að meta til ijár og bæta því
við orkureikning stóriðju og annarra raf-
magnsnotenda.
I tölunum hér að framan er ekki held-
ur tekið inn tjón af flúor, koltvíildi eða
annarri mengun af stóriðju. Kyoto-sam-
komulagið, sem gerir ráð fyrir að hvert
land beri ábyrgð á þeim gróðurhúsaáhrif-
um sem þaðan stafa, hafði ekki litið dags-
ins ljós þegar íslendingar byrjuðu að reisa
virkjanir fyrir álver. Ef Islendingar tækju á
sig tjón af koltvísýringsmengun fyrri ára
væru þeir að gera það af frjálsum vilja.
Hins vegar eru allar líkur á að landsmenn
beri á næstu árum kostnað af gróðurhúsa-
áhrifum héðan. Þau stafa auðvitað ekki
aðeins af stóriðju heldur einnig öðrum
verksmiðjurekstri, bílum, olíukyndingu
og fleira.
Heldur ekki vöku fyrir íslendingum
Virkjanir eru dýrar og mikilvægt að vel sé að þeim staðið. En einhverra hluta
vegna virðast vangaveltur um arðsemi þeirra ekki halda vöku fyrir íslendingum.
Skýrsla iðnaðarráðuneytis
Skammt er síðan iðnaðarráðuneytið kynnti tölur um gróða af fyrirhuguðu álveri á
Reyðarfirði. Ekki var vikið orði að því hvort hagnaður yrði af virkjun fyrir það.
Mætti þó halda að þær upplýsingar ættu meira erindi við almenning, sem mun
eiga virkjunina, en ekki álverið.
47