Frjáls verslun - 01.09.1999, Blaðsíða 48

VIRKJANIR
Óspillt náttúra verður melra virðl Marð-
ir virkjanasinnar taka fram að þeir vilji ekki
virkja á Þingvöllum. Ætli þeir átti sig á að í
því felst breyting frá því viðhorfi sem ríkti
fyrir nokkrum áratugum? Björn Th.
Björnsson segir um Sogsvirkjun í Þing-
vallabók sinni: „Hinsvegar urðu Þingvellir
að gjalda æði dýrt fyrir rafmagnið sem öðr-
um var ætlað, því með byggingu orkuvers-
ins við Efrafall var yfirborð vatnsins hækk-
að svo, eða um 80 sm., að veruleg röskun
hefur orðið á lífríki þess, en hólmar, leirur
og tangar í þjóðgarðinum sjálfum farið
undir vatn. Glöggt má merkja þetta af
rennsli Öxarár. Aður rann hún allstríð fram
Þingvöllinn og milli harðbakka, en nú
breiðir hún úr sér móti fyrirstöðu vatnsins
og myndar svakka á bæði borð, inn undir
búðastæðin að vestan og inn undir kirkju-
garð og túnið að austan.“'' Ekki er þetta
einsdæmi, þvi að elsti þingstaður landsins,
þar sem Reykvíkingar og nágrannar þeirra
gerðu út um mál sín á fyrstu öldum byggð-
ar, fór að hluta á kaf þegar reist var stífla
við útfall Elliðavatns fyrir 1930. Ef marka
má viðbrögð við ráðgerðri virkjun á Eyja-
bökkum má telja ólíklegt að slíkt rask yrði
látíð óátalið nú. Forgangsröðin breytist
þegar efni vaxa, menn kunna ekki aðeins
að meta fæði, ljós og hita, heldur líka
„munað“ á borð við óspillta náttúru. Ef að
líkum lætur heldur vegur hennar áfram að
vaxa á komandi áratugum og öldum.
Arðsemi Fljótsdalsvirkjunar er torfundin
Hér eru tekin nokkur dæmi um það hvern-
ig arðsemismat fyrir Fljótsdalsvirkjun gætí
litið út. Aðalálitaefnið er hvaða ávöxtunar-
kröfu eigi að nota. Opinberar framkvæmd-
ir í Bretlandi hafa verið núvirtar með 6%
ávöxtunarkröfu, en Alþjóðabankinn gerði
lengi kröfu um 7% arð til framkvæmda sem
hann lánaði tíl. Einnig sést stundum 5%
ávöxtunarkrafa. Krafan er vegið meðaltal
af vöxtum af lánum sem í boði eru og ósk-
um um ávöxtun eigin fjár. Óvissa um raf-
magnssölu á seinni endingarárum Fljóts-
dalsvirkjunar, sem lesa má úr yfirlýsingum
iðnaðarráðherra, ýtir ávöxtunarkröfunni
upp á við. Engin ástæða er til að gera lítið
úr þessari óvissu. Minna má á að árið 1991
var Blönduvirkjun fullbúin en enginn vissi
hvað áttí að gera við hana. Þá má nefna að
Landsvirkjun tekur á sig töluverða áhættu
með því að láta orkuverð sveiflast með
verði á áli. Ef ríki og sveitarfélög taka
ábyrgð á lánum fýrirtækisins verður að
bæta við kostnaði þeirra af því.
Hér er gert ráð fyrir að stofnkostnaður
Fljótsdalsvirkjunar, spennistöðva, lína og
annars sem henni fýlgir sé 25 milljarðar
króna. í tölunni eru vextír á virkjunartíma.
Hins vegar eru ekki taldir með 3 milljarð-
ar sem þegar hafa farið í rannsóknir og
annan undirbúning. Þar sem búið er að
eyða þessum peningum hafa þeir ekki
áhrif á það hvort virkjað verður.4 Lands-
virkjun telur rekstrarkostnað 0,7% af stofn-
kostnaði vatnasaflsvirkjana á ári, en hærra
hlutfall af línum og öðrum búnaði. I dæm-
unum hér á eftir er rekstrarkostnaður 0,8%
af heildarljárfestíngunni. Landsvirkjun af-
skrifar stíflur, veitur og önnur mannvirki á
60 árum en vélbúnað og spennistöðvar á
30 árum. I dæmunum er miðað við 45 ára
meðalafskriftatíma. Orkugeta Fljótsdals-
virkjunar er 1.250 GWst á ári. I fyrsta
dæminu er miðað við 6% ávöxtunarkröfu
og meðalverð á rafmagni til stóriðju árið
1998, en það var 88 aurar á kwst. Utkoman
er að 10 milljarða tap verði af fjárfesting-
unni, um 240 þúsund krónur á hverja fjög-
urra manna fjölskyldu í Reykjavik (að
Við vitum þetta!
Hið viðtekna virðhorf er að ekki
þurfi að skoða arðsemishliðina:
„Við vitum þetta“. Frumvarpi um
arðsemismat var stungið undir
stól án umræðna. Flutningsmaður
hlaut sömu örlög nokkrum mánuð-
um síðar.
Verð til almenningsveitna
Samkvæmt lögum má orkusala tii
stóriðju ekki leiða til hærra raf-
magnsverðs til almenningsveitna
en ella myndi verða.
Finnur og Tryggvi
„Enn ber þó nokkuð á óvandaðri
umfjöllun um orkufrekan iðnað.
Ein slík grein birtist í Morgunblað-
inu í gær þegar Tryggvi Felixson,
embættismaður í þjónustu ríkis-
stjórnarinnar, reynir að gera tölur
mínar um þjóðhagsleg áhrif frek-
ari stóriðjuframkvæmda tortryggi-
legar...“ Þetta var í fyrsta skipti af
þremur í greininni sem Finnur
minnti Tryggva á hjá hverjum hann
starfaði. Tryggvi vann um þessar
mundir í fjármálaráðuneytinu.
ótöldum 3 milljörðum sem þegar hefur
verið varið í undirbúningskostnað). Raf-
magnsverð til stóriðju þarf að hækka um
tæp 60% frá meðalverði ársinsl998 ef virkj-
unin á að bera sig. Orkuverðið yrði þá 140
aurar á kwst. Ef undirbúningskostnaður
er talinn með fer tapið í 13 milljarða.
Orkuverð þarf að fara yfir 150 aura á kwst
til þess að fá inn iýrir honum líka.
Til samanburðar er dæmið reiknað
miðað við aðrar forsendur:
*Þegar miðað er við 5% ávöxtunarkröfu
þarf rafmagnsverð að hækka um meira en
40% frá meðalverði 1998 - fara í 125 aura
kwst - tíl þess að koma fjárfestingunni upp
í núll (og fara í tæplega 140 aura til að fá
fýrir undirbúningskostnaði).
*I þriðja dæminu er reiknað með aðeins 4%
vöxtum, sem telja verður mjög lágt. Enn
þarf verðið að hækka um tæpan fjórðung
tíl þess að fjárfestíngin komi út á sléttu.
Verðið yrði þá 109 aurar á kwst (og það
þarf að fara yfir 120 aura til þess að fá fýrir
undirbúningskostnaði).
Ekkert mat hefur hér verið lagt á þann
missi sem yrði að Eyjabökkum, fágætum
gróðurreit í 650 metra hæð. Hann er bón-
us ofan á peningaleg útgjöld af virkjuninni.
Einnig verður að bæta við kostnaði af
gróðurhúsaáhrifum af álverinu, sem lands-
menn munu bera. Miðað við að hvert tonn
koltvísýrings sé metið á um þúsund krón-
ur5 er kostnaður af menguninni 4 milljarð-
ar við fjögur prósent vexti og 3 milljarðar
við sex prósent vextí (hugsanlegt er auðvit-
að að álverið sjálft greiði mengunargjald).
Hér er alls ekki reynt að mála Fljótsdals-
virkjun dekkri litum en ástæða er til, heldur
er gefin eins góð mynd og hægt er út frá
þeim tölum sem fýrir liggja frá Landsvirkjun.
Ef Fljótsdalsvirkjun er góður fjárfestíngar-
kostur verður að gera ráð fyrir mun hærra
raforkuverði frá stóriðju en fékkst á liðnu ári.
Landsvirkjun hefúr bent á það í auglýs-
ingum, að gróðurhúsaáhrif séu 9 sinnum
minni þegar ál er búið tíl með rafmagni úr
vatnsaflsvirkjun en þegar kol eru notuð. Af
þessum sökum er það hagsmunamál Is-
lendinga - og ekki síst Landsvirkjunar - að
Kyotosamkomulagið nái fram að ganga. Ef
það gerist mun mengunargjald bætast ofan
á verð á rafmagni úr kyndistöðvum. Búast
má við að einhvers konar auðlindagjald
leggist á íslenskt rafmagnsverð á næstu
árum, en líkast til verður það miklu lægra
en mengunargjaldið sem erlendir raf-
magnsframleiðendur munu borga. Þetta
styrkir samkeppnisstöðu islenskrar raf-
48