Frjáls verslun - 01.09.1999, Blaðsíða 64

FJÁRMÁL
nefndarinnar og starfshætti hennar í þessu nýja, mikilvæga hlut-
verki en þau vandamál verða vafalaust leyst.
Það sem einkum hefur valdið erfiðleikum í samræmingarvinn-
unni er að þjóðlönd virðast lengi vilja, í þessum málum sem öðr-
um, halda í sínar sérreglur og þá skiptir einnig máli í þessu sam-
bandi að einhverjir munu missa spón úr aski sínum ef alþjóðlega
nefndin á að verða allsráðandi. Fróðlegt er t.d. að fýlgjast með
sprangi Evrópusambandsins í þessum elrium, sem virðist ekki
vilja fella niður tilskipanir sínar um gerð reikningsskila. Þær eru
þó að mörgu leyti úreltar, enda að stofhi til frá árinu 1978 og varða
einkum form reikningsskila en efnisreglur þeirra eru að mörgu
leyti gallaðar. Verður fróðlegt að fylgjast með því hvort Evrópu-
sambandið gefur eftir í þessum efnum.
Hversu miklar upplýsingar á að veita? Eitt af því sem komið
hefur í ljós við samanburðarathuganir á reikningsskilum í heimin-
um er hversu mikill munur er á upplýsingagildi þeirra. Það er
sem sé ekki aðeins munur á efnisreglum og framsetningarhætti,
heldur einnig á því hversu mikið er veitt af upplýsingum. Hjá sum-
um þjóðum hvílir mikil leynd yfir rekstri fyrirtækja, t.d. þýsku-
mælandi þjóðum, jafnvel þótt þau séu í eigu almennings, en mark-
miðið hjá öðrum er að reikningsskil séu gegnsæ (e. transparent),
eins og nú um stundir er vinsælt að segja. Þeir sem lengst eru
komnir í þeim efnum eru Bretar og Bandaríkjamenn en næstir
þeim koma Norðurlandaþjóðir, a.m.k. ef marka má rannsókn
bresks fræðimanns, S. Gray, sem gert hefur rannsókn á upplýs-
ingagildi reikningsskila í heiminum.
Erlend áhril hérlendis En víkjum þá stuttlega að því hvernig
erlend áhrif hafa komið fram í íslenskum reikningsskilum. Þau
áhrif má greina með því að virða fyrir sér þá þróun sem átt hefur
sér stað í íslenskum reikningsskilum á þessari öld.
Fara má hratt yfir sögu fyrstu áratuga íslenskra reikningsskila.
Þau voru fyrst og fremst samin á grundvelli ákvæða skattalaga,
enda voru ákvæði annarra laga um reikningsskil afar fátækleg.
Til að mynda stóð það eitt í hlutafélagalögunum, sem giltu allar
götur frá 1921 til 1978, að árlega skyldu fýrirtæki semja lista yfir
tekjur sínar og gjöld ásamt efnahagsreikningi. Engin önnur fyrir-
mæli var að hafa í lögunum, hvorki var fjallað um eihisreglur né
framsetningarmál. Ohætt er að fullyrða að fram undir lok áttunda
áratugarins voru reikningsskil samin fyrir skatfyfirvöld sem aðal-
notanda þeirra. Auðvitað komu þessi reikningsskil að einhveijum
notum fyrir aðra, svo sem hluthafa og lánardrottna, en víst er að
þörfum þeirra var ekki sérstaklega verið að fullnægja þegar reikn-
ingsskil voru samin.
A árinu 1968 voru sett ný bókhaldslög. Þau voru einkum
byggð á dönskum lögum og frumvarpi um sama efni sem lá fyrir
norska þinginu. í þessum lögum var að finna, auk reglna um
skráningu bókhalds, nokkrar efnisreglur og var það nýmæli.
Einnig var kveðið á um það í þessum lögum að reikningsskil
skyldu samin þannig að þau gæfu skýra mynd af rekstri og efna-
hag og vera í samræmi við góða reikningsskilavenju. Athyglisvert
er að sambærilegt ákvæði var þó ekki að finna í norrænni löggjöf
á sama tíma. Þessi áherslubreyting var þó fyrsti vísirinn að því
sem koma skyldi, þ.e. að draga úr áhrifum skattareglna við frá-
gang reikningsskila.
Ný lög um hlutafélög voru sett á árinu 1978. Þessi lög voru af-
rakstur norrænnar samvinnu enda hafði Norðurlandaþing sam-
þykkt að koma á sameiginlegri löggjöf um rekstur hlutafélaga. Sá
kafli þessara laga sem fjallar um reikningsskil er nánast orðrétt
þýddur upp úr dönsku lögunum. I þessum lögum var að finna
nokkuð ítarleg ákvæði um efnisreglur og framsetningarmál,
a.m.k. miðað við framkvæmd á þeim tíma. Ohætt er að fullyrða að
þessi löggjöf, ásamt raunar lögum um tekju- og eignarskatt sem
sett voru á sama ári, hafi haft stórkostleg áhrif til að bæta efiii
reikningsskila íslenskra fyrirtækja. Hjá öllum Norðurlöndunum
hafa nú þessi lög verið numin úr gildi og önnur stefna tekin í gerð
reikningsskila og í því sambandi skipta áhrif Evrópusambandsins
mestu, þótt önnur atriði komi þar einnig við sögu.
Ný lög um ársreíkninga Á árinu 1994 voru sett ný lög um árs-
reikninga. Þau eru að stofni til efni 4. og 7. tilskipunar Evrópu-
sambandsins. Ymislegt má segja um hvernig tiltókst í því efni að
fella efni tilskipananna inn í íslensk lög en það látið duga að segja
að ekki hafi verið nægilega litið til framfara í gerð reikningsskila,
t.d. með því að fara að reglum alþjóðlegu nefndarinnar. I þessu
sambandi er fróðlegt að Norðmenn, sem voru í sömu stöðu og við,
þ.e. aðilar að samningi um Evrópska efnahagssvæðið, kusu við
samningu nýrra laga um ársreikninga að líta einkum til alþjóðlegu
nefndarinnar og hafna fyrirmælum Evrópusambandsins. Fyrir
vikið er nú þörf á því hér á landi að breyta lögum um ársreikninga
svo að þau geti verið nær fyrirmælum í hinum sífellt samræmdari
heimi reikningsskila þar sem þjóðarsálin verður að víkja fyrir
heimssálinni. m
Norðmenn framsýnni en við
Hér á landi hefur ekki verið nægilega litið til framfara í gerð
reikningsskila, t.d. með því að fara að reglum alþjóðlegu
nefndarinnar. í þessu sambandi er fróðlegt að Norðmenn,
sem voru í sömu stöðu og við, þ.e. aðilar að samningi um
Evrópska efnahagssvæðið, kusu við samningu nýrra laga um
ársreikninga að líta einkum til alþjóðlegu nefndarinnar og
hafna fyrirmælum Evrópusambandsins.
Þjóðarsál eða heimssál?
Fyrir vikið er nú þörf á því hér á landi að breyta lögum um
ársreikninga svo að þau geti verið nær fyrirmælum í hinum
sífellt samræmdari heimi reikningsskila þar sem þjóðarsálin
verður að víkja fyrir heimssálinni.
Tvo lönd - tvenns konar reikningsskil
Fyrirtæki leita nú í ríkari mæli en áður eftir fá á erlendum
fjármagnsmörkuðum, en þessir erlendu markaðir gera
venjulega þá kröfu að erlend fyrirtæki birti reikningsskil sín
að hætti innfæddra. Þetta þýðir að fyrirtæki, sem hafa sótt fé
á þessa markaði, þurfa að gera tvenn eða jafnvel fleiri
reikningsskil, ein fyrir heimamarkaðinn en önnur fyrir er-
lenda markaði.
64