Frjáls verslun - 01.05.2000, Blaðsíða 69

ENDURSKOÐUN
iðrétt reikningsskil
hagsreikningi geta verið stórlega vantaldar, enda miðast birgða-
mat við fyrsta innkaupsverð (e. first-in, still-here eða fish).
Við skilyrði verðbólgu sýnist afkoma fyrirtækja, sam-
kvæmt hefðbundnum útreikningum, vera betri en hún er í
raun og veru. Það skýrist af vantöldu kostnaðarverði seldra
vara, vantöldum afskriftum og fleiri liðum, sem of langt mál
væri að rekja hér. Niðurstaðan af öllu þessu er sú að verð-
bólga skemmir fyrir hefðbundnum útreikningum á afkomu
og vilji menn vita hver raunveruleg afkoma var við slíkar að-
stæður er nauðsynlegt að leiðrétta tiltekna rekstrarliði. Hið
sama gildir um efnahagsreikninginn, eigið fé í honum sýn-
ist lægra en það ætti að vera. Og af þessu má draga þá álykt-
un að einn meginkosturinn við að halda áfram verðleiðrétt-
ingum á íslandi sé einmitt sá að þrátt fýrir að verðbólga sé
lág er islenska módelið við útreikninga á afkomu- og efna-
hag fýrirtækja betra en það módel sem aðrar þjóðir nota og
notað yrði í staðinn. Spurningin er aðeins: Hversu há þarf
verðbólgan að vera til þess að leiðréttinga sé þörf?
Eins og kom fram hér að framan var verðbólgan á átt-
unda og níunda áratugnum á Islandi talvert hærri en óða-
verðbólgumörk Alþjóðlegu reikningsskilanefndarinnar
sögðu til um. Enginn vafi leikur því á nauðsyn þeirra leið-
réttinga sem innleiddar voru í íslensk reikningsskil á árinu
1979. Þær hefðu raunar átt að koma miklu fyrr, en það er
önnur saga. Fræðimenn halda því fram að alvarlegar skekkj-
ur geti verið í reikningsskilum jafnvel þótt verðbólga sé lág
vegna samsöfnunaráhrifa hennar. Þau áhrif skipta auðvitað
mestu máli hjá fyrirtækjum í rekstri sem í eðli sínu er til
langs tíma. Mörkin sem nefnd hafa verið í þessu sambandi
eru einmitt á því róli sem verðbólgan á Islandi er um þessar
mundir, eða 3-4%. Meiri verðbólga en það getur haft mjög
villandi áhrif á afkomumælingar, eins og fram kemur í eftir-
farandi dæmi, þar sem verðbólgan er þó aðeins 10%.
Stofnfé fyrirtækis var 1200 en því fé var ráðstafað til að
kaupa vél fyrir 1000 og birgðir fyrir 200. Reksturinn stóð í
fimm ár og hér á eftir kemur rekstrarreikningur, saminn eft-
ir hefðbundnum reglum, ásamt arðgreiðslum en verðbólga
var 10% á ári og hækkuðu rekstrarliðir í samræmi við það
aðrir en afskriftir:
Tafla 2 Ár 1 Ár2 Ár3 Ár4 Ár5
Sala ................. 1-000 1.100 1.210 1.331 1.464
Kostn.verð
seldra vara........... (500) (550) (605) (666) (732)
Ýmis
rekstrargj............ (100) (110) (121) (133) (146)
Afskriftir............ (200) (200) (200) (200) (200)
Skattar............... (100) (120) (142) (166) (193)
Hagnaður................ 100 120 142 166 193
Arður................. (10°) H00) (10°) (100) (100)
Eftirstæður
hagnaður.................. 0 20 42 66 93
Samkvæmt þessum reikningsskilum var hagnaður sam-
tals 721 og samtals nam greiddur arður 500, þannig að óráð-
stafaður hagnaður nam 221 í lok árs 5. Eigendur máttu sam-
kvæmt þessum reikningsskilum vera í góðri trú um að
reksturinn stæði undir þessum arðgreiðslum. Til samræm-
is við þennan rekstur fylgir hér efnahagsreikningur fyrir-
tækisins í lok hvers árs fyrir árin 5:
Tafla 3 Ár 1 Ár 2 Ár 3 Ár 4 Ár 5
Handbært fé.......... 200 420 662 928 1.221
Birgðir................. 200 200 200 200 200
Vél..................... 800 600 400 200 0
1.200 1.220 1.262 1.328 1.421
Hlutafé............... 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200
Óráðstafaður
hagnaður.................. 0 20 62 128 221
1.200 Þ22Ö h262 028 142?
En þessi reikningsskil eru röng. Samsafnaður hagnaður eft-
ir verðleiðréttingar er ekki 721 heldur 100 (útreikningar ekki
sýndir en þá geta lesendur fengið hjá greinarhöfundi). Og þá
er samsafnaður greiddur arður á verðlagi í lok árs 5 samtals
610. Fyrirtækið hefur því greitt arð umfram raunverulegan
hagnað sem nemur 510 og af því má ráða að framreiknað verð-
mæti hlutafjár var 1931 í árslok 5 en eignir þá námu alls 1421.
I þessu dæmi var verðbólgan 10% og samt eru þessi alvar-
legu mistök gerð í fyrirtækinu, þ.e. arður er greiddur langt um-
fram raunverulega afkomu (segja má að það sé efnislega lög-
brot en er það þó ekki formlega enda farið að lögum um gerð
reikningsskila). Sú arðgreiðsla er því í raun endurgreiðsla á
upphaflegu fjármagni frá eigendum en ekki arður. Dæmið sýn-
ir að nauðsynlegt er að leiðrétta fyrir áhrifum 10% verðbólgu
jafnvel þótt um skammtímarekstur sé að ræða. Hér munar
mikið um hvert prósentustig og það er mál þeirra manna sem
til þekkja að skekkjur af völdum 3% verðbólgu séu ekki alvar-
lega misvísandi um raunverulega afkomu.
Það væri því til þess fallið að greiða fyrir aðgangi
íslenskra fyrirtækja að erlendum mörkuðum að þau
hætti verðleiðréttingum, enda væri þá samræmi við
erlend reikningsskil aukið til mikilla muna.
En snúum okkur þá að rökunum á móti verðleiðréttingum,
við þær aðstæður að verðbólga sé lág, en þau eru af ýmsum
toga. I fyrsta lagi eru íslensk reikningsskil ekki samanburðar-
hæf við reikningsskil fyrirtækja hjá öðrum þjóðum. í annan
stað má halda því fram að ekki sé fullur skilningur hjá lesend-
um og ýmsum öðrum notendum reikningsskila á efni verðleið-
réttra reikningsskila. Og loks má nefna að í framkvæmd hefur
67