Frjáls verslun - 01.05.2000, Blaðsíða 70

ENDURSKOÐUN
Að reikna út áhrif verðbólgunnar á svokallaðar peningalegar eignir og skuldir og
birtist sú niðurstaða í formi hinnar margrómuðu, eða öllu heldur misskildu, verð-
breytingarfærslu.
verið nokkur munur á því hvernig mælingar á áhrifum verð-
bólgunnar eru gerðar en samkvæmt því eru íslensk reiknings-
skil ekki að öllu leyti samanburðarhæf.
Tungumál Viðskipta Alþjóðavæðing viðskipta er staðreynd en
stundum er sagt að reikningshald sé tungumál viðskipta. Það
liggur því í augum uppi hversu þýðingarmikið er að sam-
kvæmni sé milli landa í mælingum reikningshalds á afkomu og
eihahag fyrirlækja. í þessu sambandi skiptir ekki síst máli að
fjármagnsmarkaðir eru nú opnari en áður var og þess vegna
geta fyrirtæki sótt fjármagn á hlutabréfa- og skuldabréfamark-
aði um víða veröld. Undanfari slíkrar Ijáröflunar er að reikn-
ingsskil séu lögð fram en ákvörðun um lánveitingar eða hluta-
fjárframlag er að verulegu leyti byggð á efni þeirra.
Sú staðreynd að verðleiðréttingcir eru gerðar í íslenskum
reikningsskilum hefur leitt til þess að leiðin að þessu fjármagni
og samskiptum að öðru leyti hefur reynst torsóttari en ella væri.
Erlendir sérfræðingar á fjármagnsmörkuðum eða hjá erlend-
um lánastofhunum eru yfirleitt ekki vel kunnugir efni verðleið-
réttra reikningsskila og hafa þeir því á stundum óskað sérstak-
lega eftir reikningsskilum frá íslenskum fyrirtækjum þar sem
verðleiðréttingum er hreinlega sleppt. Það er auðvitað fráleitt
að slík skuli vera skipan mála, sérstaklega ef þörfin fyrir verð-
leiðréttingar er umdeild, svo ekki sé meira sagt. Það væri því til
þess fallið að greiða fyrir aðgangi íslenskra fyrirtækja að eriend-
um mörkuðum að þau hætti verðleiðréttingum, enda væri þá
samræmi við eriend reikningsskil aukið til mikilla muna.
Önnur rökin fyrir því að hætta verðleiðréttingum við gerð
reikningsskila laut að því að þær væru misskildar. Meginmun-
urinn á erlendum og innlendum reikningsskilum er sá að ís-
lensk reikningsskil sýna raunverðsafkomu en erlend nafn-
verðsafkomu. Tii þess að koma því í kring þarf í grófum drátt-
um að gera tvenns konar leiðréttingar. Annars vegar að fram-
reikna kostnaðarverð varanlegra rekstrarfjármuna og reikna
afskriftir af þvf verði og hins vegar að reikna út áhrif verðbólg-
unnar á svokallaðar peningalegar eignir og skuldir og birtist sú
niðurstaða f formi hinnar margrómuðu, eða öllu heldur mis-
skildu, verðbreytingarfærslu.
Ohætt er að fullyrða að ekki hafi verið fullur skilningur á
þessum tveimur leiðréttingum og skal í því sambandi sögð eft-
irfarandi saga: Fyrir nokkrum árum gaf OECD út skýrslu um
samanburð á arðsemi fyrirtækja og var niðurstaðan sú að með-
alarðsemi í þeim löndum sem rannsóknin tók til var um 16%. ís-
land var þar meðtalið en arðsemi íslenskra fyrirtækja mældist
þá aðeins um 3%. Skýrslan kom út skömmu fyrir kosningar og
á stjórnmálafundi sem samtök atvinnulifsins boðuðu til voru
tveir fulltrúar stjórnmálaflokkanna um það spurðir, hver þeir
teldu að meðalarðsemi íslenskra fyrirtækja ætti að vera. Annar
stjórnamálamaðurinn sagði að bragði 17% en hinn sagði: Al-
þýðuflokkurinn býður betur, 18%. Nú er kannski við því að bú-
ast að stjórnmálamennirnir hafi áttað sig á því að arðsemi ís-
lenskra fyrirtækja var raunarðsemi en nafnverðsarðsemi hjá
hinum löndunum og því um algjörlega ósambærilegar tölur að
ræða. Hitt er athyglisvert að engirm fundarmanna gerði athuga-
68
semd við þessar óskir stjórnmálamannanna. Því má bæta við að
Þjóðhagsstofnun sá strax að samanburðurinn var óeðlilegur og
gerði opinberlega grein fyrir tilraun sinni til að gera tölurnar
sambærilegar. Munurinn á milli arðsemi íslenskra og erlendra
fyrirtækja var þá ekki fimmfaldur heldur aðeins tvöfaldur.
Enn eitt um misskilning á efni verðleiðréttra reikningsskila.
Sumir halda að árlegur framreikningur á kostnaðarverði eigna
sé „endurmat" en svo er alls ekki. I þeim sjálfvirka ffamreikn-
ingi sem fyrirtæki gera á kostnaðarverði eigna sinna felst ekk-
ert mat á virði eignanna. Tilgangurinn er aðeins sá að sýna
kaupmátt þess fjár sem látið var af hendi þegar viðkomandi
eignir voru keyptar á núgildandi verðlagi. Og ekki var það til
þess fallið að auðvelda mönnum að skilja þennan mun á milli
framreiknings og endurmats að meðal eigin fjár kemur fyrir
reikningur sem heitir einmitt endurmatsreikningur en það er
rangnefhi. Hér er að nokkru leyti við endurskoðendur að sakast
en þeir gerðu ekki ágreining við þetta heiti en vissu betur.
Að lokum skal farið nokkrum orðum um þann ókost ís-
lenskra reikningsskila að fyrirtæki hafa ekki endilega beitt
sömu aðferðum við verðleiðréttingar. I grófum dráttum má
skipta verðleiðréttingum islenskra fyrirtækja í þrjá flokka. í
fyrsta lagi eru fyrirtæki sem framreikna kostnaðarverð eigna
og reikna verðbreytingarfærslu í samræmi við ákvæði skatta-
laga. I þeim reglum felst ákveðin einföldun sem var bagaleg
þegar verðbólgan var hærri en hún er um þessar mundir. Flest
lítil fyrirtæki beita þessari aðferð. í annan stað eru fyrirtæki
sem fara eftir leiðbeiningum endurskoðenda um verðleiðrétt-
ingar og ífamreikna kostnaðarverð eigna fyrir áhrifum al-
mennra verðlagsbreytinga og reikna verðbreytingarfærslu af
meiri nákvæmni en skattalög kveða á um. Flest stór íslensk fyr-
irtæki beita þeirri aðferð. Og loks er þriðja aðferðin þar sem
vikið er frá þeirri meginhugsun sem er kjarninn í íslensku að-
ferðinni, þ.e. að framreikna kostnaðarverð eigna. Frávikin eru
í þá veru að gerð er tilraun til þess að nálgast markaðsvirði eða
endurkaupaverð eignanna. Það getur verið góðra gjalda vert
og ekki skal efast um að sú aðferð getur hentað ýmsum fyrir-
tækjum betur en hin almenna íslenska aðferð, en það breytir
þó engu um að aðferðin er ekki sú sama og almennt er notuð.
Það þýðir að afkomuhugtak þessara fyrirtækja er ekki það
sama og annarra fyrirtækja við afkomu- og efnahagsmælingar.
Og þegar af þeirri ástæðu er það slæmt, en auk þess má búast
við að jafnvel ýmsir sérfræðingar á fjármálamarkaði geri sér
ekki grein fyrir þeim mun sem hér er á. Þau fyrirtæki sem vik-
ið hafa frá hinu sanna íslenska módeli í þessu efiii eiga það
sameiginlegt að vera mjög háð verði á erlendum gjaldmiðlum
en fyrirtækin eru Flugleiðir hf., Landsvirkjun og íslenska járn-
blendifélagið hf. ítrekað skal að færa má rök fyrir aðferðum fyr-
irtækjanna en gagnrýnin snýr ekki að þvi, heldur hinu að ekki
er samkvæmni í útreikningum þessara fyrirtækja og annarra
fyrirtækja í landinu á afkomu- og efnahag.
Niðurstaða mín er sú að rökin fyrir því að hætta verðleiðrétt-
ingum við gerð íslenskra reikningsskila, við þær verðbólguað-
stæður sem við búum nú við, séu þyngri á metunum en rökin
fyrir því að halda þeim áfram. SD