Frjáls verslun - 01.05.2000, Blaðsíða 92

HEIMSPEKI
Tískuhugtök
Aratugurinn sem nú var að
líða var um margt merkileg-
ur. Sjaldan, ef þá nokkurn
tímann, hafa nýjar áherslur í at-
vinnulífinu verið eins áberandi.
Þetta var áratugurinn þegar ýmis
gömul sannindi um skipan at-
vinnureksturs gátu orðið úrelt yfir
nótt. Hraðinn á breytingunum hef-
ur verið slíkur að mörgum hefúr
orðið nóg um. Sumir eru reyndar
á móti öllum breytingum en aðrir
beina gagnrýni sinni að einstökum þáttum. Hin nýja, eða
breytta, hugtakanotkun, sem óhjákvæmilega fylgir svo hröðum
breytingum, er dæmi um slíkan þátt sem mætti athuga nánar.
Þekking, upplýsíngar og nýsköpun Ég vil nefna þrjú hugtök
sem dæmi um hvernig nýbreytni í viðskiptalífinu hefur kallað
fram nýjar áherslur í orðaforða þeirra sem hæst hafa um slíkar
breytingar. Þetta eru hugtökin „þekking", „upplýsingar" og „ný-
sköpun". Eftir því sem leið á síðasta áratug urðu þessi gamal-
grónu hugtök slík tískuhugtök að varla virtist vera hægt að
reka fyrirtæki, stofhun eða þjóðfélag án þess að þau fyrirbæri
sem þessi hugtök tákna væru höfð í hávegum. I sjálfu sér ætla
ég ekki að mæla gegn því. Það sem ég saknaði hins vegar sár-
lega var einhvers konar heildstæð umíjöllun um hvers konar
fyrirbæri þetta væru og þar með hvort menn ættu alltaf við
sama hlutinn. Til dæmis fannst mér menn oft fara ákaflega
frjálslega með muninn á þekkingu og upplýsingum og í mörg-
um tilvikum rugla þessum tveimur skyldu, en þó gjörólíku,
hugtökum saman. Við skulum því byija á að líta nánar á hvers
þarf að gæta við beitingu þeirra.
Upplýsingatljóðfélög Tengslin milli góðs upplýsingaflæðis og
þekkingar eru augljós. Svo augljós eru þau að nú við aldamótin
hafa jafnvel skammsýnustu menn slegist í hóp með kórnum
sem kyrjar að best stöddu þjóðfélögin séu „þekkingarjfióðfélög
þar sem upplýsingar séu mikilvægasta auðlindin“ eða „upplýs-
ingaþjóðfélög þar sem þekking sé mikilvægasta auðlindin“. Ég
hef þó sem betur fer ekki orðið var við annað en að flestir skyn-
samir menn haldi sig við síðari útgáfuna og viðurkenni að þekk-
ing sé mikilvægari auðlind en upplýsingar. Menn ræða til dæm-
is hvernig hægt sé að meta þessa auðlind út frá þeim takmörk-
uðu tækjum sem bókfærsla samtímans ræður yfir. Út í það efni
verður að sjálfsögðu ekki farið hér.
En þrátt fyrir að menn viðurkenni almennt þá auðlind sem
þekking er þá rekst maður ennþá á
rugl þar sem allir keppast við að
koma sér sem best fyrir á svo-
nefndri „upplýsingahraðbraut".
Þar gera menn sér oft ekki grein
fyrir þeim grundvallarmun sem er
á milli upplýsinga, eða gagna, og
þekkingar. Sem dæmi má nefha að
svonefnd „gagnahögun" (sama
hversu öflug, skýr og skipulögð
hún er) getur aldrei gert þér kleift
að afla þekkingar. Það „safnar"
enginn þekkingu með góðri gagnahögun eins og því miður er
oft gefið í skyn í ræðu og riti þeirra sem um þessi mál fjalla.
Upplýsingar og þekking; óiik tyrirbæri Upplýsingar og þekk-
ing eru í grundvallaratriðum ólík fyrirbæri. I fyrsta lagi þarf
þekking alltaf að vera rétt til þess að geta talist þekking. Annars
tölum við um vanþekkingu sem er gjörólíkur hlutur. Upplýsing-
ar geta hins vegar hvort heldur verið réttar eða rangar. Rangar
upplýsingar hætta ekki að vera upplýsingar. Það vill bara svo til
að þær eru rangar. Þekking er með öðrum orðum verðmæti, en
upplýsingar eru einskis virði. Ef hins vegar upplýsingar eiga að
geta nýst verður að meta þær af þekkingu, aðeins þannig geta
þær stuðlað að meiri þekkingu. Gildið liggur eftir sem áður
þekkingarmegin, ef svo má að orði komast.
Ný þekking felur í sér meiri verðmæti. Eðlileg spurning get-
ur því verið hvort upplýsingar séu ekki gildishlaðnar í þeim
skilningi að þær séu nauðsynlegar fyrir vöxt þekkingar. Ef svar-
ið er neikvætt verður þó nauðsynlega að viðurkennast að án
stöðugs, eða aukins, upplýsingaflæðis þróast þekking hægar,
að svo miklu leyti sem hún þróastyfirleitt. Það skilar sérað sjálf-
sögðu í minni verðmætum. Jákvætt svar krefst hins vegar ávallt
þeirrar forsendu að næg þekking sé til staðar svo hægt sé að
vinna úr upplýsingunum. Einnig verður að taka mið af þvi að
þekking byggist raunar ekki einungis á áreiðanlegum upplýs-
ingum; kolvitlausar upplýsingar geta einnig fært okkur þekk-
ingu - ef nægjanleg þekking er til staðar fyrir.
Nú kann einhver að spyrja hver sé tilgangurinn með þessari
greiningu. Ég held að hún skipti máli. Spurningin, sem núna er
efst á baugi, er ekki á hvaða akrein upplýsingahraðbrautarinn-
ar menn eigi að koma sér fyrir. Þjóðfélag, sem hugsar um það
eitt að útbúa tilvonandi þátttakendur í atvinnulífinu með sem öfl-
ugust tæki á þeirri hraðbraut, verður ekki það farsælasta í fram-
tíðinni. Ég er þess fullviss að upplýsingar fela hvorki réttnefhda
þekkingu í sér né tryggja þær aukna þekkingu. Þekking kemur
Þekking, upplýsingar og nýsköpun eru
oröin slík tískuhugtök aö ekki viröist hœgt
aö rekafyrirtæki án peirra. „Vita i raun
allir hvaö pessi hugtök tákna?“spyr Henry
Alexander Henrysson heimspekingur í
pessari athyglisveröu grein.
Eftir Henry Alexander Henrysson heimspeking. Mynd: Geir Ólafsson
„Nú við aldamótin hafa jafnvel skammsýnustu menn slegist í hóp með kórnum sem kyrjar að best stöddu
þjóðfélögin séu „þekkingarþjóðfélög þar sem upplýsingar sáu mikilvægasta auðlindin" eða „upplýsinga-
þjóðfélög þar sem þekking sé mikilvægasta auðlindin“.“
90