Frjáls verslun - 01.05.2000, Síða 93

HEIMSPEKI
ekki til með einhveijum búnaði eða patentlausn sem skal
tryggja sem mestar upplýsingar og sem besta tilhögun þeirra.
Þekking getur aðeins búið í einstaklingi sem metur hana sem
skynsamlegustu afstöðu sína miðað við ákveðinn tíma. Tilvon-
andi þátttakendur í atvinnulífi eru því betur settír ef þeim er
tryggð menntun sem gerir þeim kleift að taka afstöðu í þeirri sí-
bylju sem upplýsingatækni 21. aldarinnar mun bjóða upp á.
Nýsköpun Hugtakið „nýsköpun" hefur aldrei verið eins áber-
andi og á þessum áratug sem nú var að líða. Dæmi um slíkt eru
þeir tveir nýsköpunarsjóðir sem settir voru á fót, þ.e. Nýsköp-
unarsjóður námsmanna og Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins.
Ekkert hugtak hefur verið eins mikið notað upp á síðkastið þeg-
ar hefur komið að því að styrkja hugvit eða dásama mannauð.
Frá hvorugum sjóðnum hef ég þó rekist á heildstæða um-
flöllun um það hvað „nýsköpun" sé í raun og veru. Það er að
segja, hvað þeir eru að styrkja. Ég hef heldur ekki rekist á út-
skýringu frá fyrirtækjum sem stæra sig af nýsköpun, hvað sé
svona frábært við hana. Nýsköpunarhugtakið má skilja á marga
vegu eins og öll góð hugtök. Samhengið sem það er notað í
verður hins vegar að vera á hreinu. Svo sýnist mér ekki vera í
öllu því umtali um nýsköpun sem verið hefur áberandi.
Nýskopun eða uppfinniny? Sjóður, sem vill kenna sig við
ákveðið fýrirbæri, vill láta taka sig alvarlega og er þar að auki
styrktur að einhverju leyti af opinberu fé, hlýtur að hafa ákveðn-
um skyldum að gegna sem tryggja að hann sinni hlutverki sínu.
I því tílviki sem hér um ræðir skal nýsköpunarsjóður væntan-
lega kreijast þess að styrkhæft verkefni muni að lokum enda í
„nýju sköpunarverki", þ.e. frumlegri sköpun sem hafi sjálfstætt
gildi til að bera. Ég vil hins vegar
ganga svo langt að segja að eitt-
hvað sé bogið við hugmyndina
um að styrkja ólokin verkefni
á þeim grundvelli að þar sé
um nýsköpun að ræða. Ef
nýsköpun verkefnis er það
sem gerir það fyrst og
fremst frambærilegt til
þess að hljóta styrk, eins
og nafn sjóðanna gefur
tíl kynna, þá hljótum
við að skilja hug-
takið svo
þröngt að það feli í sér frumleika í vinnubrögðum, efriisvali og í
raun öllum þeim þáttum sem gera ákveðið verkefni að sjálf-
stæðu verkefni. Við erum þá í raun og veru að tala um það sem
hingað til hefur verið kallað „uppfinningar". Nú tel ég að það
verði að setja fyrirvara á allt tal um að frumleiki verks getí leg-
ið í hugmyndinni að þvi. Ég held að frumleg hugmynd sé ein-
ungis frumleg huginynd. Að sá frumleiki skili sér alltaf í útkom-
unni er með öllu óvíst. Frumleiki sköpunarverks getur aldrei
komið fram fyrr en að því loknu. I besta falli eftír að verkið er
komið vel á veg.
I raun og veru held ég að í dæminu um þá tvo áberandi ný-
sköpunarsjóði, sem komu fram á síðasta áratug, sé aðeins um
að ræða það gamla bragð að grípa tíl ferskra hugtaka, sem hafa
jákvætt yfirbragð við fyrstu sýn, tíl þess að styrkja gamla hug-
mynd um rannsókna- og þróunarsjóði. Hvað almenn fyrirtæki
varðar finnst mér stundum verið að taka nýsköpunarhugtakið
fram yfir það sem alltaf hefur verið kallað að vinna vinnuna sína.
Eru orð mín smámunasemi? Nú veit ég að mörgum kann að
finnast þessi orð mín dæmi um verstu tegund smámunasemi.
Ég tel svo ekki vera - ég held satt best að segja að þetta skiptí
máli. Við byggjum heimsmynd okkar meðal annars, og kannski
fyrst og fremst, á þeim hugtökum sem mest eru í umræðunni á
hverjum tima. Hér að ofan hef ég nefnt þrjú slík hugtök. Ovar-
kár notkun þessara hugtaka getur haft víðtækar afleiðingar.
Til dæmis held ég að hrifningin af nýsköpunarhugtakinu
getí staðið eðlilegu rannsókna- og þróunarstarfi í landinu fyrir
þrifum. Sjóðir sem styrkja slíka starfsemi eiga ekki að byggjast
á óraunhæfum markmiðum, eins og þeim að dæma frumleika
verkefnis út frá hugmyndunum sem koma fram á umsóknar-
eyðublaði eða jafnvel í samræðum. Einnig getur óvarkár að-
greining milli upplýsinga og þekkingar haft alvarlegar afleiðing-
ar í för með sér fyrir skólakerfið ef menn kynnu að gleyma
þeirri forgangsröðun sem á að vera milli þess að geta aflað upp-
lýsinga og að öðlast þekkingu.
Þegar hraðinn verður Of mikill Nú er ég kannski ekki endi-
lega að tala um að þær afleiðingar komi fram strax í dag. Og
líklega geri ég of mikið úr svo óvarkárri aðgreiningu sem hún
nú er. Það sem getur hins vegar gerst er að illa ígrunduð hug-
takanotkun í opinberri umræðu skaði út frá sér tíl lengri tíma
litið. Ef menn láta sig einfaldlega berast með þeim hröðu breyt-
ingum sem við verðum vitni að á hveijum degi er hætt við að
menn missi fótanna þegar hraðinn er orðinn of mikill. Það er á
þeim forsendum sem ég hef sett þessar hugleiðingar á blað.
Þetta á fyrst og fremst að vera hugvekja fyrir þá sem
hafa mest að segja um þær breytingar sem eiga sér
stað á hverjum degi í atvinnu- og þjóðlífinu. Það
að tíleinka sér nýja hlutí og hugsunarhátt er
virðingarverð viðleitni. Varkárni og
gagnrýnin hugsun þarf að ekki að
draga þar úr.SH
Greinarhöfundur, Henry Alexa?ider
Henrysson, er rnaster í heimspeki
ogstmidar nú doktorsnám í heim-
sþeki við háskólann í Reading í
Englandi.
FV-mynd: Geir Olafsson.
91