Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Blaðsíða 25

Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Blaðsíða 25
arar og drekkur í sig lærdóm þeirra sem hann dáði hvað mest eins og Poussin, Delacroix, Courbet, Daumier og Feneyja- málarana. Einnig las hann Baudelaire og Flaubert. Það eru frekar fá verk á sýningunni frá þessu tímabili, en mjög vel valin svo það kemur strax í ljós hve frábær málari Céz- anne er, þó vissulega skíni í gegnum verk- in áhrif meistaranna. Það er samt eins og hann viti hvert hann ætlar sér og eru við- fangsefnin sem hann á eftir að þróa síðar flest þegar komin eins og t.d. mannamynd- irnar, baðmyndimar, landslagið, höfuðkúp- urnar og uppstillingarnar. Ahugi hans á holdlegum nautnum, óbeisluðum losta og ofbeldi eins og sést í verkunum Morðið (1860), Veislan eða Orgían (1867-1877) og Brottnámið (1867), er eftirtektarverður. Verkin eru flest dökkleit, harmþrungin, tjáningarrík, jafnvel expressjónísk og sýna að Cézanne á í mikilli baráttu við sjálfan sig. Áhrif Delacroix sem var honum „upp- haf nýrrar endurreisnar" em mjög sterk enda hangir teiknimynd af honum frá 1870 í einum af fyrstu sölunum. Cézanne var yfír sig hrifinn af Alsírkonum Delacroix og eitt sinn þegar hann var að skoða þær með Casquet vini sínum sagði hann: „Þegar ég tala um gleði litanna þá er það þetta sem ég meina.“ Cézanne átti eftir að ná ótrúleg- um árangri í blæbrigðasamsetningum lit- anna og nota þá til að móta hið fullkomna form, samanber það sem hann skrifar í bréfi til Emile Bemards þegar hann segir: „Teikingin og liturinn eru ekki aðgreind; jafnóðum og maður málar þá teiknar mað- ur, eftir því sem liturinn samræmist verður teikningin nákvæmari. Þegar liturinn er auðugastur er formið fullkomið. Leyndar- mál teikningarinnr og formsins er einmitt fólgið í andstæðum og tengslum litatón- anna.“ Cézanne fullyrti líka að liturinn væri sá punktur þar sem heilinn og alheim- urinn mættust og það væri þess vegna sem hann væri svona átakamikill fyrir sanna málara. AUVERS-SUR-OISE Cézanne kynnist Camille Pissarro (1830- 1903) þegar hann sækir tíma í Svissnesku akademíunni og eiga þau kynni eftir að verða mikilvæg, ekki bara fyrir Cézanne heldur alla listasögu tuttugustu aldarinnar. Pissarro hefur mjög skarpa sýn á samtíðar- listina og var manna meðvitaðastur um mikilvægi þess sem var að gerast. Hann var líka fyrstur til að koma auga á hæfi- leika Cézanne og uppgötva hvað duldist á bak við þessi dökku harmþrungnu verk. Það þurfti líka ljúfmennsku Pissarro til að um- bera þennan Miðjarðarhafsbúa, sem var annálaður fyrir að vera maður mikilla and- stæðna, ögrandi og geðstirður. Árið 1872 þegar Cézanne á í persónulegum erfiðleik- um býður Pissarro honum að koma með sér til Pontoise og Auvers-sur-Oise, sem var einn af uppáhaldsstöðum impressjónistanna og þar sem listunnandinn dr. Gachet bjó. Upp frá þessu verða algjör tímahvörf á lista- ferli Cézanne og þegar komið er inn í 3. sal sýningarinnar er eins og birti upp. Dramatísku viðfangsefnin eru horfin, lita- spjaldið orðið bjartara og áferðin yfirveg- aðri. Það er ekki nokkur vafi að Cézanne hefur fylgt ráðleggingum Pissarro, sem fékk hann til að koma með sér út í náttúr- una, réð honum að nota bjartari liti og kenndi honum m.a. aðferðir impressjónist- anna. Meistaraverkið, Hús hengda mannsins í Auvers-sur-Oise (1873), er þekktasta verk- ið frá þessu tímabili og markar tímamót bæði hvað varðar tækni og litameðferð, einnig hefur þessi undarlegi titill vakið upp spurningar. Skapofsinn sem kom greinilega í gegn í fyrstu verkunum virðist nú hamd- ari, þó spenna ríki á bak við þetta látlausa yfirbragð. Hér sést vel hvaða lærdóm Céz- anne dró af samverunni við Pissarro og impressjónistana og einnig hveiju hann hafnaði. Andstætt við Monet, Renoir eða Pissarro beindist áhugi hans ekki að hinum skammvinnu blæbrigðum andrúmsloftsins og hinni „móðukenndu“ tækni þeirra heldur vildi hann leggja áherslu á rökræna mynd- byggingu, agaða formmótun og litabeit- ingu. A meðan impressjónistarnir máluðu ljúf og yndisleg áhrif náttúrunnar leitaðist Cézanne við að draga fram innsta eðli henn- ar, og sýna að hún gat líka verið erfið viður- eignar. Hann vildi halda viðfangsefninu í ákveðinni fjarlægð og setti t.d. aldrei mann- verur í landslagsmyndir sínar. Afstaða Céz- anne til impressjónismans lýsir sér vel þeg- ar hann segir við Monet, „að hann sé bara eitt auga, en þvílíkt auga“. Cézanne vildi láta hugsunina og röktfísina vísa leiðina til sköpunar listaverksins, „ég vildi gera im- pressjónismann að einhverju traustu og NÚTÍMA Ólympía, 1873. FJALLIÐ Sainte-Victoire. Myndefni sem var Cézanne afar kært. Af þessu fjalli málaði hann fjölda mynda. Eigandi: National Gallery, London. HIN eilífa kvenímynd, um 1877. Olía á striga. Eigandi: Paul Getty-safnið íMalibu. varanlegu eins og listina á söfnunum", sagði hann við Maurice Denis skömmu áður en hann dó. Þó Cézanne teljist ekki impressjónisti þá tengdist hann hópnum og sýndi með þeim tvívegis, árin 1874 og 1877. Á fyrstu sýn- ingunni sýndi hann Hús hengda mannsins, sem fékk mjög slæma umfjöllun og Nútíma Ólympíu (1873), sem varð algjör skandall. Tilvitnunin i Ólympíu, sem Manet málaði árið 1865 og hafði valdið miklu hneyksli, fór ekki á milli mála. Cézanne tók ekki bara upp sama viðfangsefni, heldur málaði hann það af slíkum ofsa að hann gekk enn lengra en Manet. Þetta er einskonar sjálfs- mynd þar sem hann málar sig í hlutverki skoðandans, sem er jafnframt þátttakandi í atburðinum og þá um leið viðloðandi hneykslismálið sjálft. Er hann ekki bara að sýna fram á að það var ekki hið siðferði- lega mat viðfangsefnisins sem orsakaði hneykslið heldur málaralistin sjálf? mannamyndir Og Uppstillingar Cézanne málaði mikið af sjálfsmyndum og portrett-myndum af vinum og fjöl- skyldu, og ein af sterku hliðum sýningarinn- ar eru sjálfsmyndirnar vegna þess hve margar þeirra hafa sjaldan sést áður. Á einum stað hanga t.d. þijár sjálfsmyndir hlið við hlið frá mismunandi tímabilum. Það er eitthvað sláandi við þessar portrett- myndir og sérkennileg tilfinning að standa LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. DESEMBER 1995 25

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.