Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Qupperneq 47

Blómsturkarfan
Örstutt saga af sögu
YRIR nokkru var mér sem oftar, gengið inn á
fornbókaverslun eina í miðbænum. Sem ég var
þar að gramsa í gömlum skræðum, rakst ég á
litla bók, gamla og snjáða. Blómsturkarfan,
nefnist hún og er eftir Cristoph von Schmid.
Sigríður Einarsdóttir
sem þýddi
Blómsturkörfuna 1869
byggði húsið Vinaminni
í Grjótaþorpinu. Þar
stofnaði hún
kvennaskóia 1891.
VINAMINNI, Mjóstræti 3 í Gzjóta-
þorpi. Myndin er tekin 1885, eða 6
árum áður en Sigríður hóf rekstur
kvennaskólans.
Eftir PJETUR HAFSTEIN
LÁRUSSON
Hún er í íslenskri þýðingu Sigríðar Einars-
dóttur, sem þýtt hefur úr ensku. Útgáfuár
er 1869. Ekki er útgefenda getið, og má því
ætla, að þýðandi hafi sjálfur annast útgáf-
una. Hvað fjármögnun útgáfunnar varðar,
þá segir í formála Sigríðar. „En vinum og
vinkonum mínum á Englandi er það að miklu
leyti að þakka, að ég hefi klofið kostnaðinn,
er leiddi af útgáfu bókarinnar". Bókin er
prentuð hjá Spottiswoode í Lundúnum. Á tit-
ilsíðu kemur fram, að upplag hennar sé gjöf
til presteknasjóðsins á Islandi. Til gamans
má geta þess, að sjóður sá var stofnaður að
undirlagi Jóns Guðmundssonar ritstjóra, með
lögum frá Alþingi árið 1858. Bókin er 141
blaðsíða að stærð og í litlu broti.
Einnig rakst ég þarna á aðra útgáfu þess-
arar sömu bókar. Hún er sýnilega mörgum
áratugum yngri en sú fyrri, gæti verið frá
árunum eftir fyrri heimsstyijöld. Útgáfuártal
hefur ekki verið prentað á þessa útgáfu, né
heldur nöfn höfundar og þýðenda. Ekki dylst,
að um er að ræða endurútgáfu þýðingar Sig-
ríðar Einarsdóttur frá árinu 1869.
Bókin er prentuð í nokkuð stærra letri en
eldri útgáfan, enda brotið stærra en blaðsíðu-
fjöldinn er sá sami. Fróðir menn telja senni-
legt, að þessi önnur útgáfa Blómsturkörfunn-
ar, sé frá íslendingabyggðum vestan hafs.
Loks er þess að geta, að sagan kom út
hjá Bókaútgáfunni Norðra árið 1944. Var sú
útgáfa prentuð í Prentverki Odds Bjömssonar
á Akureyri. í þessari útgáfu hefur nafn sög
unnar tekið lítilsháttar breytingum og heitir
hún nú Blómakarfan en ekki Blómsturkarfan.
Höfundar er getið á titilsíðu, en ekki þýð-
anda. Aðeins er sagt, að um sé að ræða laus-
lega þýðingu fyrir böm og unglinga. Við lest-
ur sögunnar í þessari útgáfu Norðra, kemur
þó í ljós, að hér er á ferðinni lausleg endur-
sögn á þýðingu Sigríðar Einarsdóttur en ekki
lausleg þýðing á sögunni sjálfri. Endursögn
þessi frá árinu 1944, skiptist í tuttugu og tvo
kafla, en fyrri útgáfumar tvær eru tuttugu
og þrír kaflar.
Hver Var Sigríður
ElNARSDÓTTIR?
Sigríður Einarsdðttir (1831-1915) var frá
Brekkubæ í Gijótaþorpi, þar sem nú stendur
húsið Vinaminni (Mjóstræti 3). Hún kom
nokkuð við sögu Reykjavíkur. Benedikt
Gröndal segist svo frá í bók sinni Dægra-
dvöl: „Einar Sæmundsson bjó í Brekkubæ:
hann var lítill maður vexti, en þrekinn,
drykkjumaður og hægur, allvel gáfaður, og
gerði ekkert, en Guðrún kona hans gerði allt
og vann fyrir búinu; böm þeirra vora Sigríð-
ur, sem átti Eirík Magnússon og fór til Eng-

ÞRJÁR útgáfur af Blómsturkörfunni.
. SIGRÍÐUR Einarsdóttir frá
Brekkubæ í Gijótaþorpi, þýðandi
Blómsturkörfunnar og stofnandi
kvennaskóla í Vinaminni 1891.
Ljjósm.: Þjóðminjasafn
Islands/Myndadeild.
lands; Soffía, sem átti Sigurð- Gunnarsson
prest og varð fyrirtaks kona eins og bóndinn;
Einar féll í drykkjuskap og fór til Ameríku
og dó þar. Sigríður var þá fyrir þeim öllum,
íjörag og gáfuð, lék mæta vel á gítar og
söng vel“.
Einnig kemur fram í Dægradvöl, að á
æskuárum Sigríðar, var Brekkubær einn
helsti samkomustaður reykvískra ungmenna.
M.a. var þar sýndur gamanleikurinn Pat eftir
Overskou í þýðingu Gröndals og fleiri. Jón
Guðmundsson ritstjóri „stóð fyrir leiknum
eins og Benedikt Gröndal orðar það, og á
væntanlega við, að hann hafi verið leikstjóri.
Af framansögðu má ljóst vera, að þótt
óregla hafi sett mark sitt á uppvaxtarár Sig-
ríðar Einarsdótturí Brekkubæ, þá ríkti oftar
gleði en sút í þessu lágreista koti.
Eins og fram kemur í því sem að framan
er tínt til úr Dægradvöl Gröndals, þá giftist
Sigríður Eiríki Magnússyni (1833%ol913)
magister í Cambridge. Það var árið 1857.
Fæddist þeim hjónum aðeins eitt barn, og var
það andvana.
Sigríður var mikill dugnaðarforkur. Til
marks um það, er m.a. að hún lét rífa
Brekkubæ og reisti þess í stað húsið Vina-
minni, þar á spildunni. Mun hún þar, sem við
útgáfu Blómsturkörfunnar, hafa notið örlætis
enskra vina sinna.
í Vinaminni stofnaði Sigríður kvennaskóla,
árið 1891. Að vísu var slíkur skóli fyrir
Reylq'avík, sá sami sem enn starfár, en Sig-
ríði þótti of mikill yfírstéttarbragur á honum.
Vildi hún því stofna skóla, sem sinnti meir
hagnýtum þörfum kvenna, ekki síst til sveita,
en henni þótti gert í Kvennaskólanum.
Ekki átti skóli Sigríðar langa lífdaga í
vændum, því hann starfaði aðeins einn vetur
(1891-1892). í því sambandi er vert að benda
á grein eftir Sigríði, sem birtist í ísafold, 2,
febrúar árið 1910. Af orðum Sigríðar í grein
þessari, er helst að skilja, að einhveijir úr
hópi svokallaðra „betri borgara“ í Reykjavík,
hafi hreinlega gengið af skólanum dauðum,
með rógburði vítt og breitt um lönd og álfur.
EFNIOGÞRÁÐUR
Blómsturkörfunnar
Áður en sagt er frá höfundi Blómsturkörf-
unnar, Christoph von Schmid, langar mig til
að gera í stuttu máli, grein fyrir efni því og
þráðum, sem hann óf þessa körfu sína úr.
Hér er á ferðinni unglingasaga, þar sem
rakin er þroskasaga ungrar stúlku. Þegar
sagan hefst, er faðir stúlkunnar, Jakob, orð-
inn ekkill, og hefur ekki aðra munna að
metta, en sinn eigin og dótturinnar, Maríu.
Nokkuð er Jakob kominn til ára sinna. Sagan
hefst á því, að sagt er frá alþýðlegum upp-
runa hans, sem og því, að á unga aldri, hafi
hann numið garðyrkju. Þá iðn lærði hann hjá
garðyrkjumanni, sem var í þjónustu jarls
nokkurs. Er ekki að orðlengja það, að Jakob
var hvers manns hugljúfi og fékk því vinnu
hjá jarli, að námi loknu.
Þegar sagan hefst, er garðyrkjumaðurinn
Jakob kominn svo til ára sinna, að hann er
hættur að þjóna jarli. Sá hefur hins vegar
launað honum dygga þjónustu, með því að
gefa honum hús í þorpi nærri höllinni, svo
og nægilegt land, til að brauðfæða þau feðgin-
in. Það fer því ekkert milli mála, að báðir era
þeir dyggðum prýddir, jarlinn og þjónn hans,
garðyrkjumaðurinn.
María elst upp við mikla elsku föður síns,
og um leið strangt kristilegt siðgæðismat.
Eins og faðirinn, er hún hvers manns hugljúfi.
Meðal vina Maríu er Amalía, dóttir jarls.
Einhveiju sinni, þegar halda skal afmælis-
veislu þeirrar síðamefndu, hafði Jakob riðið
Maríu foriáta blómsturkörfu. Bað hún föður
sinn leyfis, að fá að gefa Amalíu körfuna í
afmælisgjöf. Var það auðsótt mál. Tíndi nú
María blóm í körfuna og hélt til hallar jarls
með gjöf sína.
Þegar María gekk á fund Amalíu, var sú
síðamefnda að búa sig undir afmælisveisl-
una. Hafði hún klæðst hinum fegursta
skartkjöl. Er ekki að orðlengja það, að svo
mjög hreifst hún af gjöf vinkonu sinnar, að
hún endurgalt henni körfuna með kjólnum.
Þetta sá ein af þjónustupíum jarlsseturs-
ms. Vakti það henni slíka öfund, að þegar
demantshringur einn hvarf úr eigu jarlsfrú-
arinnar, þá þjófkenndi hún Maríu. Var sú
leikflétta ekki síður listilega ofin en karfan,
sem kjóllinn var goldinn fyrir.
Hröktust þau feðginin, Jakob og María nú
í útlegð. Er af þeirri ferð nokkur saga, sem
ekki skal rakin hér, utan hvað Jakob átti
ekki afturkvæmt úr henni, en María, hlaut
uppreisn æra og sæla endurfundi með Amal-
íu og hennar fólki. Iðraðist það sáran, að
hafa iátið blekkja sig til þess að trúa illu upp
á svo hákristilega stúlku sem Maríu. Þjón-
ustupían, sem með lygum sínum, hafði steypt
Maríu og Jakobi í öll þessi vandræði, hlaut
grimmileg örlög og kom fyrir ekki, þótt Mar-
ía reyndi, að rétta henni hjálparhönd.
Af framansögðu má ljóst vera, að saga
Christophs von Scmid, Blómsturkarfan, er
mjög í kristilegum anda síns tíma. Fyrirfólk
er góðviljað, en framkvæmd réttlætis þess
er þó háð mismiklum vitsmunum. Alþýðufólki
vegnar vel, a.m.k. að lokum, svo fremi sem
það glati ekki kristilegum dyggðum sínum.
En vei þeim, sem víkja af réttum vegi.
Um Höfund
Blómsturkörfunnar
Svo sem þegar er komið fram, hét höfund-
ur Blómsturkörfunnar Christoph von Schmid.
Hann var Þjóðveiji, nánar tiltekið Bæjari,
fæddur í Dinkelbuhl árið 1768. Hann lést í
Ausburg árið 1854.
Ungur að árum (1785) missti von Schmid
föður sinn, en með því að taka nemendur í
einkakennslu, tókst honum að halda áfram
námi. Hann nam guðfræði við háskólann í
Dilingen. Þar var hann undir sterkum áhrifum
frá Johanni Michael Sailer, síðar biskup í
Regensburg. Sá síðarnefndi aðhylltist upplýs-
ingastefnuna, svo sem títt var um mennta-
menn samtíðar hans. Sér þess víða merki í
verkum lærisveinsins.
Von Schmid var vígður til prests rómversk-
kaþólsku kirlq'unnar árið 1791. Hann átti þó
í hálfgerðu basli, þar til Lúðvík konungur I
settist í hásæti Bæjara, árið 1825. Konungur
sá var mikill aðdáandi Sailers og fékk nú von
Schmid notið meistara síns. Hlaut hann væna
stöðu. Síðustu tuttugu árin sem hann lifði,
rak hann til hliðar við störf sín á vegum kirkj-
unnar, skóla í Tannhausen við Mindel.
Á þessum áram byijaði hann að skrifa
sögur fyrir börn og unglinga. Hann var af-
kastamikill rithöfundur og samdi jafnt sögur
sem kennslubækur. Var hann virtur vel á
sinni tíð, þótt nú muni nafn hans flestum
gleymt.
Lokaorð
Eins og sagt er frá í upphafi þessarar grein-
ar, var það fyrir tilviljun, að ég rakst á bók-
ina Blómsturkarfan. Tilurð sögunnar og end-
urtekin útgáfa hennar á íslensku, var mér
fram að því, með öllu ókunnug.
Á því herrans ári 1982, gaf Mál og menn-
ing út bókina íslenskar bamabækur 1780-
1979, eftir Silju Aðalsteinsdóttur. Er mér
ekki kunnugt um, að aðrar bækur hafi komið
út um þetta efni. En þrátt fyrir, að í riti
þessu sé sérstakur kafli um þýddar bamabæk-
ur á 18. og 19. öld, (bls. 40 til 49), þá er
Blómsturkörfunnar þar að engu getið, né
heldur höfundar hennar eða þýðanda. Er leitt
til þess að vita, þegar um er að ræða bók,
sem komið hefur út á íslensku, a.m.k. þrisvar
sinnum og auk þess að öllum líkindum, bæði
hér heima og í byggðum íslendinga í Vestur-
heimi.
Höfundur er rithöfundur.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. DESEMBER 1995 47