Morgunblaðið - 03.01.2001, Blaðsíða 54

MINNINGAR
54 MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Björn Fr. Björns-son fæddist í
Reykjavík 18. sept-
ember 1909. Hann
lést á Landspítalan-
um í Fossvogi 21.
desember síðastlið-
inn. Hann var sonur
hjónanna Guðrúnar
Helgu Guðmunds-
dóttur, húsfreyju, f.
15. maí 1864, d. 24.
júlí 1940, og Björns
Hieronymussonar,
verkamanns og
steinsmiðs, f. 22.
september 1863, d.
12. október 1939.
Björn Fr. kvæntist 25. maí 1935
Margréti Þorsteinsdóttur, hús-
freyju, f. 9. júní 1909. Hún lést 28.
mars 1961.
Börn þeirra eru 1) Birna Ástríð-
ur, húsfreyja á Akureyri, f. 1.
febrúar 1933, sambýlismaður
hennar er Rafn Þorsteinsson. Son-
ur þeirra er Snorri Björn, f. 1974.
2) Grétar Helgi, verslunarmaður í
Reykjavík, f. 1. september 1935.
Eiginkona hans er Helga Frið-
bjarnardóttir. Börn þeirra eru a)
Björn, f. 1958. Eiginkona hans er
Jacalyn Fía Grétarsson og eiga
þau þrjá syni. Fyrir á Björn son
með Lilju Diðriksdóttur og tvo
syni með fyrrverandi sambýlis-
konu sinni Þóru Gylfadóttur. b)
Ingibjörg, f. 1959. Sambýlismaður
hennar er Magnús Þorgrímsson
og eiga þau tvö börn. c) Hrafn, f.
1963. Eiginkona hans er Sigrún
og kandídatsprófi í lögfræði frá
Háskóla Íslands árið 1934. Að af-
loknu prófi vann hann ýmis lög-
fræðistörf í Reykjavík, m.a. setu-
dómarastörf þar og víðar. Hann
var aðstoðarmaður hjá lögreglu-
stjóranum á Akranesi frá janúar
til apríl 1935, Frá 1. desember
1936 til 1. október 1937 var hann
settur sýslumaður í Árnessýslu.
Hann var settur sýslumaður í
Rangárvallasýslu frá 8. nóvember
1937 og skipaður sýslumaður þar
8. apríl 1938 og gegndi því emb-
ætti uns hann lét af störfum 1. des-
ember 1977.
Björn Fr. var þingmaður Fram-
sóknarflokksins fyrir Rangár-
vallasýslu á sumarþingum 1942 og
1959, varaþingmaður nóvember
1953 til apríl 1954 og febr. til mars
1959. Hann var þingmaður Suður-
landskjördæmis frá 1959 til 1974.
Björn Fr. var formaður skóla-
nefndar Skógaskóla frá 1949–
1977 og formaður byggingar-
nefndar skólans. Einnig var hann
stjórnarformaður Kaupfélags
Rangæinga frá 1955 til 1978. Auk
þess gegndi hann fjölda nefndar-
starfa.
Björn Fr. var sæmdur riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu
1968 og Chevalier de l’Ordre Nat-
ional du Merite 1966. Hann var
fyrrverandi formaður og heiðurs-
félagi Dómarafélags Íslands og
Sýslumannafélags Íslands. Hann
var fyrrverandi formaður og heið-
ursfélagi Taflfélags Reykjavíkur
og var sæmdur gullmerki Knatt-
spyrnufélagsins Víkings árið 1991,
en hann lék með meistaraflokki
félagsins á árunum 1926–1933.
Útför Björns Fr. fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Sævarsdóttir og eiga
þau þrjú börn. 3) Guð-
rún, bankastarfsmað-
ur í Reykjavík, f. 30.
apríl 1940. Eiginmað-
ur hennar var Haf-
steinn Hjaltason. Þau
skildu. Börn þeirra
eru a) Jóhann, f. 1964.
Eiginkona hans er
Sigríður Jónína
Helgadóttir og eiga
þau tvö börn. b)
Margrét Sif, f. 1966.
Sambýlismaður henn-
ar er Júlíus Viðar Ax-
elsson og eiga þau
eina dóttur. c) Hafsteinn Freyr, f.
1971. Sambýliskona hans er Ragn-
heiður Oddný Árnadóttir og eiga
þau eina dóttur. 4) Gunnar, hag-
fræðingur í Reykjavík, f. 26. ágúst
1941. Eiginkona hans er Aðalheið-
ur Þorsteinsdóttir. Synir þeirra
eru a) Þorsteinn, f. 1967. Eigin-
kona hans er Hallgerður Gunnars-
dóttir og eiga þau þrjá syni. b) Ey-
vindur Grétar, f. 1970. Eiginkona
hans er Elfa Ýr Gylfadóttir.
Björn Fr. kvæntist aftur 8. sept-
ember 1962 Gyðu Árnadóttur hús-
freyju, f. 12. maí 1915. Hún lést 19.
október 1964. Björn Fr. kvæntist
13. apríl 1968 eftirlifandi eigin-
konu sinni, Ragnheiði Jónsdóttur,
fóstru og húsfreyju, f. 21. desemb-
er 1928. Sonur þeirra er Björn
Friðgeir, hagfræðingur í Reykja-
vík, f. 2. apríl 1969.
Björn Fr. lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1929
Ungur komstu og æskuglaður
austur í gamla Rangárþing,
settist að sem sýslumaður
sómdir vel þeim fjallahring.
Það í önn þú undir högum
upplitsdjarfur fannst þinn mátt
gerðir jafnt að lesa í lögum
leiðbeina og gera sátt.
(P.E.)
Hinn 21. desember barst okkur
Rangæingum sú frétt að Björn Fr.
Björnsson fv. sýslu- og alþingismaður
hefði látist þá um morguninn. Ekki
gátu það talist óvænt tíðindi, maður-
inn ári betur en níræður, þrotinn að
heilsu, þó setti okkur hljóða og minn-
ingarnar streymdu að, öndvegismað-
ur sinnar samtíðar í Rangárþingi var
genginn til feðra sinna. Það hafði
fækkað um einn af þeim, sem settu
svip á bæinn með reisn.
Í byrjun nóvembermáðnaðar árið
1937 ók drossía yfir gömlu hvítu
hengibrúna á Þjórsá leiðin lá framhjá
fallega trjá- og blómagarðinum hans
Ólafs Ísleifssonar, hómópata í Þjórs-
ártúni þar sem sýnin opnast til hinnar
yfirbragðsfögru austurfjalla, Eyja-
fjallajökuls, Tindafjallajökuls, Þrí-
hyrnings og Heklu. Sveinn Jónsson,
járnsmiður á Selfossi, ók hægt austur
holóttan Holtaveginn. Við hlið hans
sat ungur glæsilegur maður, verðandi
sýslumaður Rangárvallasýslu. Hann
hafði frægðarorð á sér í Reykjavík
sem afburðasnjall knattspyrnumaður
og spilaði með Víkingi. Þetta var
Björn Fr. Björnsson sem gegnt hafði
embætti sýslumannsins í Árnessýslu í
tæpt eitt ár og tekið við því af kemp-
unni honum Magnúsi Torfasyni og
flutt það frá Eyrarbakka upp í gömlu
Símstöðina á Selfossi. En nú var þess-
um efnilega manni boðið framtíðar-
embætti í Rangárþingi. Hermann
Jónasson, þáverandi dómsmálaráð-
herra, ritaði honum setningarbréfið.
Síðar kom skipunarbréf frá kóngsins
Kaupmannahöfn. Kristján X sendi út-
flúrað bréf með stórum stimplum.
Stóra bréfið frá kóngnum var í gildi í
full fjörutíu ár. Það var komið kvöld
þegar ungi lögfræðingurinn var orð-
inn einn hjá embættisgögnunum uppi
í Gunnarsholti en þar hafði embættið
verið um tíma, en áður var það á Efra-
Hvoli í Hvolhreppi í um þrjá áratugi.
Rafljós voru ekki kveikt til að skoða
embættisgögnin. Rangárþing varð
ekki uppljómað af Sogsrafmagni fyrr
en áratug síðar. Björn fékk þegar
þaulkunnugan sýsluskrifara sér til
aðstoðar, það var Páll Björgvinsson,
sýslumannssonur frá Efra-Hvoli.
Taldi Björn gott að hafa hann sér við
hlið þegar afgreidd voru verkefni sem
biðu úrlausnar.
Unga sýslumanninum fannst
Gunnarsholt vera úrleiðis og flutti
embætti sitt eftir tvo sólarhringa nið-
ur í Hvolsvöll sem hann eygði sem
framtíðarstað, þótt þar væru aðeins
tvo íbúðarhús og það þriðja í bygg-
ingu. Auk þess var sölubúð frá Kaup-
félagi Hallgeirseyjar en það hús
stendur enn, minnisvarði um veröld
sem var. Hann byggði vorið eftir
sjálfur austan við þessi hús íbúðar- og
skrifstofuhús embættisins en í því
húsi var skrifstofa sýslumanns í hálf-
an fjórða áratug.
Björn var vel undirbúinn til að taka
þátt í og leiða fjölbreytt félagsmála-
störf þegar hann kom í héraðið. Sem
drengur og unglingur hafði hann
starfað í KFUM þar sem hinn mikli
og ljúfi leiðtogi sr. Friðrik Friðriks-
son vísaði veginn og kenndi honum
undirstöðuatriði í tungumálum og
hvatti til náms. Frá 12 ára aldri spil-
aði hann iðulega á orgel á samkomum
KFUM. Í viðlögum lék hann á gamla
orgelið í Stórólfshvolskirkju við guðs-
þjónustur af mikilli innlifun og gaf
sálmalögunum virðulegan, djúpan
blæ. Á æskuárum undirbjó sr. Friðrik
trúrækni hans, sem var hans bjarg á
langri ævi.
Björn stofnaði tónlistarskóla Rang-
æinga sem dafnað hefur vel með ár-
unum og er í dag blómleg menning-
arstofnun með á þriðja hundrað
nemendur. Skák var honum hugstæð
og var hann um skeið formaður Tafl-
félags Reykjavíkur og tefldi mikið eft-
ir að hann fluttist austur og glæddi
með því skáklíf í Árnes- og Rangár-
vallasýslu. Á löngum og litríkum
starfsferli Björns Fr. Björnssonar,
hygg ég að ekkert starf hafi hann tek-
ið að sér, sem betur hæfði orku hans
og áhugasviði eins og störfin við upp-
byggingu skólasetursins á Skógum. Á
þeim árum þurfti að glíma við leyf-
isveitingar því ýmsar byggingarvörur
voru þá lítt fáanlegar og fjármagn lá
ekki á lausu. Rangæingar tóku til
sinna ráða þá eins og þegar brýrnar
voru byggðar yfir Þverá og Markar-
fljót á árum áður. Framganga Skóga-
skóla var honum ævarandi áhugamál.
Hann mætti því alltaf þegar hann gat
við skólasetningar og skólaslit og brá
þar eins og annarsstaðar stórum svip
á hátíðlegar athafnir.
Á fimmta áratugnum þegar at-
hafnamaðurinn Egill Thorarensen,
kaupfélagsstjóri Kaupfélags Árnes-
inga, fékk brennandi áhuga á bygg-
ingu hafna í Þorlákshöfn var leitað til
Rangæinga. Björn sýslumaður varð
fyrirliði í héraði og tókst farsælt sam-
starf við Árnesinga eins og um líkt
leyti tókst við Vestur-Skaftfellinga
við uppbyggingu menntasetursins og
hins myndarlega byggðasafns í Skóg-
um. Samstarfið til austurs og vesturs
varð með ágætum og af því leiddi far-
sæld fyrir Rangárþing.
Sýslumennirnir í Rangárvallasýslu
hafa í áranna rás haft ríkan áhuga á
framfaramálum héraðsins og gegnt
forystuhlutverkum í þjóðþrifamálum.
Mann eftir mann til dagsins í dag.
Björn Fr. Björnsson sómdi sér vel
sem oddviti sýslunefndar héraðsins.
Hann var einstaklega laginn við að
skapa ánægjulegt andrúmsloft á
fundunum enda tillhlökkunarefni
sýslunefndarmanna að mæta, láta ljós
sitt skína og leggja gott til mála. Það
er íhugunarefni hve miklu gömlu
sýslunefndirnar komu í verk. Björn
sýslumaður bar sterkan og litríkan
persónuleika, var orðheppinn og allt-
af var stutt í glettnina. Slíkir menn
gæða gráan hversdagsleikann lífi.
Björn flíkaði ekki tilfinningum sínum,
var í eðli sínu dulur og bar stórar
sorgir með karlmennsku.
Það var metnaðarfull uppbygging í
Hvolsvelli á árunum sem Björn var
formaður Kaupfélags Rangæinga. Að
einhverju leyti í samkeppni við Kaup-
félagið Þór á Hellu. Ingólfur Jónsson,
sá dugnaðarmaður réð þar ríkjum.
Menn spjöruðu sig vel á báðum stöð-
um og kauptúnin í Hvolsvelli og á
Hellu bera þess merki. Ég þekkti
ekki óvild milli þeirra. Þótt sperra
væri milli kauptúnanna fram eftir ár-
um. Báðir voru þeir forystumenn
sinnar samtíðar og síns héraðs.
Ég hygg að enginn staða gefi eins
mikla innsýn í mannlegt samfélag
eins og staða sýslumanns í hæfilega
stóru héraði. Þar má kynnast nánast
flestum hliðum mannlífsíns. Það er
ekki allra að leysa viðkvæm mál og
hafa vinsældir af.
Björn Fr. Björnsson sat fyrst á
sumarþingi 1942. Síðan var hann
samfleytt á Alþingi frá 1959 til 1974
sem alþingismaður Framsóknar-
flokksins í Suðurlandskjördæmi. Alls
mun hann hafa setið 18 þing. Hann
sat m.a. á allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna árið 1970 og sat Ráðgjafa-
þing Evróðuráðsins 1972 og 1973.
Hann var víðlesinn, glöggur og hafði
pólitískt nef. Í störfum sínum sem al-
þingismaður horfði hann hátt og til
framtíðar og vildi láta gott af sínum
störfum leiða. Hann var sæmdur
heiðursmerki R. Í. F. 1 janúar 1968.
Einnig var Björn sæmdur Chevalier
de l’Ordre National du Merite.
Í meira en þrjá áratugi áttum við
Björn einstaklega gott og lærdóms-
ríkt samstarf fyrir mig. Gagnvegir
góðrar vináttu milli heimila okkar
voru meira en helmingi lengri tíma.
Það var erfitt að komast yfir allt sem
gera þurfti meðan við vorum einungis
tveir við störfin í stóru héraði. En við
unnum aðeins tveir við embættið hátt
á annan áratug. Gleðistundirnar voru
líka margar. Þegar álfar hoppuðu á
hjarni, bardús daglegra anna gleymd-
ust stundarkorn og klukkur stóðu.
Björn kunni líka þá list að líta á að-
stoðarmann sinn sem jafningja. Ekki
skorti umræðuefnin, hvortheldur var
heima í kokkhúsi eða á ferðalögum
okkar á nóttu sem degi. Í blíðu og
stríðu, meðan vegir voru slæmir og
farartækin börn síns tíma. Alltaf hafði
húsbóndi minn af miklu að miðla,
glöggur á menn og málefni og minnið
traust.
Eftirlifandi eiginkona Björns er
Ragnheiður Jónsdóttir frá Deildar-
tungu, einstök myndarkona sem bjó
honum traust heimili og var honum
styrk stoð frá fyrstu kynnum þeirra
til hinstu stundar. Ég og fólkið mitt á
ógleymanlegar minningar um Björn
sýslumann sem um áratugaskeið bar
með sinni stóru og heimsborgaralegu
persónu ferskan blæ inn á heimilið
okkar. Áfram munum við hlúa að
þeim góðu minningum. Það er vissu-
lega þakkarvert að hafa átt með Birni
svo margar samvistar- og gleðistund-
ir. Guð blessi okkar kæra vin Björn
Fr. Björnsson og hans ástvini.
Pálmi Eyjólfsson.
Afi er dáinn. Án hans verður til-
veran fátækari en áður, en þó svo rík
af minningum um góðan mann. Þær
fyrstu þegar við systkinin vorum lítil
að heimsækja afa á Hvolsvöll, þar
sem hann vann sitt ævistarf. Seinna,
eftir að farsælum embættisferli lauk
og hann flutti með Ragnheiði og
Bjössa til Reykjavíkur, minnumst við
allra góðu samverustundanna á Há-
vallagötu.
Fjölskylduboðin hjá afa voru mörg
og lífleg. Með árunum breyttist gesta-
hópurinn og stækkaði, þroskaðist og
fetaði mismunandi leiðir í lífinu eins
og gerist og gengur. Afi breyttist hins
vegar lítið, alltaf samur við sig. Íbygg-
inn og virðulegur sat hann í stofunni
eða gekk á milli gesta, hlustaði af at-
hygli á það sem við vorum að fást við
og gaf sig á tal við hina yngri jafnt
sem eldri í fjölskyldunni. Þá tók hann
gjarnan í nefið og þurrkaði sér síðan
hressilega með munstruðum, vel
straujuðum tóbaksklút, en þá átti
hann marga. Ef sá var gállinn á hon-
um bauð hann hinum eldri að fá sér
líka. Mikið óskaplega gat verið gaman
að fylgjast með þessum kúnstum
hans.
Ekki var síður gott að koma til afa
aðra daga. Sitja með honum í fallegri
stofunni, sól kannski hátt á lofti og
heiðríkja sem hleypti sérstakri og
hlýlegri birtu inn, fjarri ys og skark-
ala hversdagsleikans.
Á þessum stundum var margt
skrafað og rökrætt. Um atburði sem
efst voru á baugi hverju sinni eða
liðna daga, stjórnmálin, bókmenntir
hvers konar, íþróttir og margt fleira.
Hann gat rætt um alla skapaða hluti,
enda fróður mjög og stálminnugur.
Afi las mikið, iðulega nokkrar bækur í
einu, og það var ekki verra að hafa
lesið eitthvað af þessum bókum, rétt
til að vera samræðuhæfur við hann
um nýjustu bækurnar.
Laugardagssíðdegin hjá afa á Há-
vallagötunni gátu verið nokkuð sér-
stök.
Frá þeim eigum við skemmtilega
minningu. Afi í silkisloppnum og inni-
skónum, í vínrauða hægindastólnum
sínum uppi að horfa á knattspyrnu í
sjónvarpinu. Best er að heilsa honum,
setjast svo við hlið hans en ekki byrja
strax að spjalla. Horfa fyrst á sjón-
varpið og athuga hvort ládeyða er í
leiknum. Ef svo er, þá er í lagi að hefja
samræður.
Fylgjast samt alltaf vel með leikn-
um og vera viðbúinn að hætta ef stór-
sóknir hefjast. Ef mikið gekk á og
leikar voru fjörugir kom Ragnheiður
oft bara með kaffið upp, því ekki kom
annað til greina en að drekka það við
sjónvarpið þegar þannig stóð á. Svona
var hann afi, alla tíð með brennandi
áhuga á knattspyrnu. Í essinu sínu ef
vel gekk hjá hans liðum, Víkingi og
Manchester United.
Eftirminnilegastar verða þó alltaf
samræðurnar um fjölskyldu og vini.
Afi hafði mikinn metnað fyrir hönd
afkomenda sinna. Hann mat mikils
dugnað og framtakssemi. Lá ekki á
skoðunum sínum og sagði sína mein-
ingu. Ákveðinn í tali, gat verið nokkuð
harður en aldrei ranglátur.
Þetta var hans háttur. Þóf hvers
konar og hálfvelgja var honum lítt að
skapi, vildi heldur skerpa á fólki og
halda því við efnið. Helst af öllu vildi
hann aðstoða þegar hann gat. Hvort
sem það var að kenna okkur mann-
ganginn í skák, hjálpa við þýskunám
eða einfaldlega gefa holl ráð.
Afi var glæsilegur á velli. Hávax-
inn, alltaf beinn í baki og fallega
klæddur. Hann var fólki sem þekkti
hann minnisstæður. Frá því við vor-
um lítil hefur hann alltaf staðið ná-
lægt okkur. „Eruð þið börnin hennar
Guðrúnar dóttur hans Björns sýslu-
manns?“ heyrðum við snemma.
Skrýtið í fyrstu en síðan hefur okkur
alltaf þótt vænt um að heyra þetta.
Nú þegar leiðir hafa skilið um sinn
þökkum við afa okkar fyrir sam-
veruna og leiðsögn. Við vottum eft-
irlifandi konu hans og börnum samúð
okkar.
Jóhann, Margrét og Hafsteinn.
Illa til þess oft ég finn,
ama fæ ei hrundið.
Er nú horfinn afi minn,
yfir breiða sundið.
Mun ég lengi muna þig,
mörg var slóðin valin.
Góðu kynnin glöddu mig,
guði vertu falinn.
(F.I.)
Langafabörnin
Guðrún Linda Jóhannsdóttir,
Helgi Freyr Jóhannsson.
Nú er langri lífsgöngu afa okkar
lokið. Það er undarlegt að hugsa til
þess að hann, sem alltaf hefur fylgst
með okkur, skuli ekki lengur vera
hér. Okkur langar til að minnast hans
með nokkrum orðum og um leið
þakka honum fyrir allt það sem hann
gaf og fyrir samfylgdina.
Fyrstu minningarnar um afa eru
frá þeim tíma er foreldrar okkar og
við systkinin bjuggum á Hvolsvegi 21.
Afi kom þá oft í mat til okkar og
fannst okkur alltaf tilhlökkunarefni
að fá afa í heimsókn, það var eitthvað
svo hátíðlegt við það, jafnvel þótt
hann og pabbi kepptust við að sussa á
okkur krakkana, því ekki máttu þeir
missa af neinu í útvarpsfréttunum.
Afi var þá ekkjumaður í annað sinn á
aðeins örfáum árum og hefur örugg-
lega verið mjög einmana, en það var
þó ekki hans háttur að tala um sínar
tilfinningar og sorg, frekar en ann-
arra af hans kynslóð. Aldamótakyn-
slóðin var ekki alin upp við að bera til-
finningar sínar á torg.
Á þessum árum, meðan afi var
einn, fórum við systkinin oft með hon-
um „upp í hús“ og gistum hjá honum,
því hann átti erfitt með að vera einn.
Við systkinin á Hvolsvelli vorum
fyrstu barnabörnin hans og nutum
þeirra forréttinda að alast upp í skjóli
hans á Hvolsvelli.
Eftir að hann lét af embætti og
flutti til Reykjavíkur vorum við alltaf
velkomin til hans og Ragnheiðar. Við
gengum í skóla í Reykjavík og þá var
gott að koma til þeirra á Hávallagöt-
una, þar nutum við gestrisni þeirra og
fengum húsaskjól þegar á þurfti að
halda. Afi hafði mikinn metnað fyrir
hönd barnabarnanna, hann hafði
sjálfur verið góður námsmaður og var
umhugað um að við stæðum okkur í
námi. Hann var boðinn og búinn til að
leiðbeina okkur og tók flest okkar í
„aukatíma“, aðallega í tungumálun-
um, þýsku, frönsku og dönsku, en afi
var mikill tungumálamaður og sér-
staklega góður í þýsku málfræðinni.
Hann fylgdist ávallt með okkur í
leik, námi og í starfi hvar sem við vor-
um. Þegar eitthvert okkar bjó erlend-
BJÖRN FR.
BJÖRNSSON