Morgunblaðið - 16.01.2001, Blaðsíða 14

FRÉTTIR
14 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SÚ ÁKVÖRÐUN yfirdýralæknis að
heimila Nóatúni að flytja inn rúm 6
tonn af nautalundum frá Írlandi milli
jóla og nýárs hefur sætt gagnrýni,
einkum frá umhverfis- og heilbrigð-
isnefnd Reykjavíkur og Neytenda-
samtökunum. Þessir aðilar telja að
innflutningurinn brjóti í bága við gild-
andi reglur og benda m.a. á fjölda
kúariðutilfella í Írlandi, auk þess sem
mörg Evrópuríki hafi bannað inn-
flutning á öllu kjöti frá Írlandi. Á móti
heldur yfirdýralæknir því fram að
farið hafi verið að reglum í málinu og
ekkert bendi til þess að riðusmit sé í
nautalundunum. Vísindamenn séu
sammála um að heilahrörnunarsjúk-
dómurinn Creutzfeldt-Jacob, sem
kúariðan getur valdið, berist ekki
með úrbeinuðu nautakjöti. Að mati
hæstaréttarlögmanns gætu stjórn-
völd sett lög er bönnuðu innflutning
með vísan til kúariðunnar sérstaklega
og spyr sami lögmaður hvort stjórn-
völd hafi sofnað á verðinum í þessum
efnum. Lögfræðilega þykir þetta mál
hins vegar flókið og hefur landbún-
aðarráðherra, eins og kemur fram í
blaðinu í dag, óskað eftir áliti frá
lagaprófessor vegna þessa máls, bæði
til að kanna hvort stjórnvöld hafi farið
eftir lögum og reglum í írska nauta-
kjötsmálinu og eins hvort og hvernig
takmarka mætti kjötinnflutning enn
frekar en verið hefur.
Umdeild auglýsing ráðherra
Í gagnrýni á innflutninginn frá Ír-
landi hefur verið vísað til auglýsingar
þáverandi landbúnaðarráðherra,
Guðmundar Bjarnasonar, frá því í
maí 1999 um innflutning á sláturaf-
urðum sem ekki hafa fengið hitameð-
ferð. Auglýsingin byggist á reglugerð
um varnir gegn því að dýrasjúkdómar
berist til landsins. Í auglýsingunni er
m.a. tekið fram að innfluttum afurð-
um þurfi að fylgja opinbert uppruna-
vottorð og sömuleiðis opinbert heil-
brigðisvottorð frá upprunalandi sem
staðfesti að „engir sjúkdómar sem
eru á lista A frá OIE (Alþjóðaheil-
brigðismálastofnuninni) hafi fundist í
landinu í 6 mánuði fyrir útflutning.
Hið sama gildir um þá sjúkdóma á
lista B frá OIE um heilbrigði dýra,
eins og segir í auglýsingunni.
Nú hefur komið í ljós að kúariðu-
sjúkdómurinn er á þessum lista B og
á blaðamannafundi sem yfirdýra-
læknir og landbúnaðarráðuneytið
efndu til sl. föstudag kom fram að á
árinu 2000 komu upp 145 kúariðutil-
felli á Írlandi, en þeim fer fækkandi. Á
þessum sama fundi staðfesti yfirdýra-
læknir, Halldór Runólfsson, að við
leyfisveitingu á innflutningnum frá
Írlandi hefði ekki legið fyrir vottorð
um að engir dýrasjúkdómar hefðu
fundist í upprunalandinu síðustu sex
mánuði, líkt og kveðið er á um í aug-
lýsingunni. Á þessum fundi sagði
Guðmundur B. Helgason, ráðuneyt-
isstjóri í landbúnaðarráðuneytinu, að
nauðsynlegt væri að hafa í huga að
þessar reglur væru ekki í samræmi
við gildandi lög um dýrasjúkdóma og
varnir gegn þeim og heldur ekki í
samræmi við þær skuldbindingar
sem Ísland hefði undirgengist hjá
WTO, Alþjóðaviðskiptastofnuninni, í
tengslum við GATT-samningana.
Viðurkenndi Guðmundur að reglurn-
ar væru gallaðar og upplýsti að end-
urskoðun á þeim hefði farið fram um
nokkurt skeið.
Í greinargerð vegna innflutnings-
ins, sem yfirdýralæknir lagði fram á
fyrrnefndum fundi, kemur m.a. fram
að forsendur leyfisveitingarinnar eru
lög um dýrasjúkdóma og varnir gegn
þeim og gildandi reglur um innflutn-
ing á sláturafurðum sem ekki hafa
fengið hitameðferð, samanber áður-
nefnda auglýsingu landbúnaðarráð-
herra. Við afgreiðslu á nautalundun-
um, sem sendar voru frá Írlandi
gegnum Danmörku, lágu tilskilin
vottorð fyrir, þar á meðal opinber yf-
irlýsing um að allur taugavefur hefði
verið fjarlægður við slátrun á viðkom-
andi gripum. Í greinargerðinni bendir
yfirdýralæknir á að áður hafi verið
leyfður innflutningur á nautalundum
frá Danmörku. Samkvæmt áliti vís-
indanefndar Evrópusambandsins
(ESB) frá 28. nóvember árið 2000 hafi
kúariða á Írlandi verið undir stjórn
þarlendra yfirvalda, þ.e. að eftirlit Íra
hafi verið viðurkennt sem „hið besta“
innan ESB.
Í lögum nr. 25 frá árinu 1995 um
dýrasjúkdóma og varnir gegn þeim,
sem sett voru í kjölfar GATT-samn-
inganna er Ísland undirgekkst, segir
m.a. að óheimilt sé að flytja inn nokkr-
ar vörutegundir til að hindra dýra-
sjúkdóma. Afurðir spendýra eru þar á
meðal. Hins vegar er landbúnaðar-
ráðherra heimilt að leyfa innflutning
á þessum vörum „að fengnum með-
mælum yfirdýralæknis, enda þyki
sannað að ekki berist smitefni með
þeim er valda dýrasjúkdómum“, eins
og segir í lögunum.
En var yfirdýralækni þá heimilt að
leyfa innflutninginn án þess að hafa
tekið tillit til fyrrnefndrar auglýsing-
ar og reglugerðar? Um það vilja lög-
fróðir menn, sem Morgunblaðið
ræddi við, ekki fullyrða og telja það
flókið viðureignar útfrá sjónarmiðum
lögfræðinnar. Hins vegar vegi heil-
brigðissjónarmiðin þungt í þessum
efnum þegar um jafnalvarlegan sjúk-
dóm og kúariðu er að ræða.
Ásgeir Þór Árnason hæstaréttar-
lögmaður, sem á sínum tíma sótti í
undirrétti mál Hagkaups gegn ríkinu
í skinkumálinu svokallaða, bendir á,
þegar hann er spurður um írska kjöt-
málið, þá grundvallarreglu að í raun-
inni megi flytja allt inn til landsins.
Síðan komi ýmis ákvæði í lögum sem
takmarka innflutning, m.a. með tilliti
til heilbrigðissjónarmiða þegar um
matvörur er að ræða. Ýmis lög um
framleiðslu búvara heimili landbún-
aðarráðherra að banna innflutning á
búvörum.
„GATT-samningurinn skyldaði
okkur til að banna ekki innflutning á
neinum landbúnaðarafurðum. Við
getum hins vegar sett bann af heil-
brigðisástæðum, sem er gilt sjónar-
mið, en síðan getum við sett tolla og
gert það nánast óbærilegt að flytja
inn landbúnaðarvörur annars staðar
frá. Við verðum hins vegar að flytja
inn tiltekið magn og þá komu kvótar
til sögunnar. Lagaheimildin er fyrir
hendi, að takmarka megi innflutning
á búvörum af heilbrigðisástæðum, en
þá þarf að vera búið að setja reglu-
gerð um það. Eins og í þessu tilviki
hefði átt að vera búið að setja ein-
hverja reglugerð um bann við inn-
flutningi vegna kúariðunnar. Ég veit
ekki til þess að það hafi verið gert. Við
höfum kannski sofið á verðinum í
þeim efnum. Yfirdýralæknir getur
ekki allt í einu tekið það upp hjá sjálf-
um sér, hann verður að byggja á lög-
um eða reglum,“ segir Ásgeir Þór.
Hann bendir á að tollayfirvöldum
beri að stöðva innflutning búvara,
liggi ekki öll leyfi eða vottorð fyrir.
Yfirdýralæknir sé aðeins umsagnar-
aðili fyrir landbúnaðarráðherra, sem
formlega veiti innflutningsleyfi. Við
þá umsögn hljóti yfirdýralæknir að
vinna eftir þar til gerðum reglum.
Að mati Eiríks Tómassonar laga-
prófessors, sem vinnur nú að álits-
gerð um nautakjötsmálið að beiðni
landbúnaðarráðherra, væri hægt að
setja lög er bönnuðu innflutning á
kjöti vegna kúariðufaraldursins í
Evrópu ef Ísland væri ekki bundið af
alþjóðlegum skuldbindingum. Heil-
brigðissjónarmið eru lögmæt sjónar-
mið en því hefur verið haldið fram að
slík ákvæði séu einungis tæknilegar
hindranir. Takmarkanir á innflutn-
ingi hafa verið dulbúnar af öðrum
ástæðum en heilbrigðisástæðum.
„Mér finnst þessi nýju viðhorf sem
upp eru komin sýna að aldrei er of
varlega farið í þessum efnum. Yfir-
dýralæknar hafa varað við því að
ýmsir sjúkdómar, sem þekktir eru er-
lendis, geti borist til landsins, sé aðgát
ekki höfð. Ísland hafi þá landfræði-
legu sérstöðu að geta varnað þessu
sem aðrir geta ekki, t.d. á meginlandi
Evrópu,“ segir Eiríkur.
Neytendasamtökin bættust í gær í
hóp gagnrýnenda á innflutning írska
nautakjötsins þegar þau sendu frá sér
yfirlýsingu. Þar er þess meðal annars
krafist að stjórnvöld tryggi að ekki sé
flutt inn kjöt frá löndum þar sem kúa-
riða hefur komið upp. Fylgja þurfi
fast eftir að fullnægjandi vottorð fylgi
með innfluttum kjötvörum, bæði
nautakjöti og matvörum þar sem
nautakjöt er hluti vörunnar. Minnt er
á að ekki hafi verið sýnt fram á að
kúariða geti ekki borist með kjötvöðv-
um, eins og yfirdýralæknir hafi haldið
fram.
Neytendasamtökin krefjast þess
einnig að stjórnvöld banni án tafar
notkun á kjöt- og beinamjöli í fóður
allra dýra sem ætluð eru til mann-
eldis, og einnig að verksmiðjan Kjöt-
mjöl hf. hætti þegar framleiðslu sinni
á kjötmjöli. Neytendasamtökin krefj-
ast þess að fram fari rannsókn óvil-
hallra aðila á því hvernig kjöt- og
beinamjöl, sem framleitt hefur verið
hér á landi, hefur verið notað. Einnig
hvort slíkt mjöl hafi verið flutt inn.
Um tvö tonn seldust af
írsku nautalundunum
Nóatún hefur verið helsti innflytj-
andi á kjötvörum til landsins og af yf-
irlýsingu, sem verslanakeðjan sendi
frá sér í gær og birt er hér á síðunni í
heild sinni, má sjá að innflutningurinn
hefur aðeins numið um 2% af allri
kjötsölu fyrirtækisins og 98% sölunn-
ar eru því frá innlendum framleiðend-
um. Matthías Sigurðsson, fram-
kvæmdastjóri Nóatúns, sagði við
Morgunblaðið að af rúmum 6,4 tonn-
um af írska kjötinu hefðu um tvö tonn
selst fyrir áramótin. Vegna umræð-
unnar síðustu daga hefði kjötið verið
tekið úr sölu í síðustu viku og sett í
frystigeymslu þar til yfirvöld hefðu
tekið afstöðu í málinu. Að sögn
Matthíasar keyptu veitingahús hér á
landi ekki þetta írska kjöt í heildsölu
af Nóatúni. Um mögulega smásölu til
veitingahúsa eða mötuneyta gat hann
ekki fullyrt um.
Aðspurður sagði Matthías ljóst að
vegna írska kjötsins yrði ekki áform-
aður innflutningur á nautakjöti hjá
Nóatúni í bili.
„Við bíðum átekta með hvað yfir-
völd koma til með að gera í málinu til
frambúðar. Við keyptum kjötið sem
heilbrigða vöru og uppfylltum öll skil-
yrði sem við þurftum og höfum þurft
að gera,“ sagði Matthías. Hann tók
fram að Nóatún hefði gætt þess að
sérmerkja erlent kjöt sem verið hefur
á boðstólum til þess að það væri vel
aðgreint frá því íslenska og kaupend-
ur þyrftu ekki að fara í grafgötur um
hvað þeir væru að kaupa.
Deilt á ákvörðun yfirdýralæknis að heimila innflutning á nautalundum frá Írlandi
Banna mætti
innflutning
með lögum
Morgunblaðið/Golli
Um fjórum tonnum af nautalundum, sem Nóatún flutti inn frá Írlandi
og átti eftir óselt, hefur nú verið komið fyrir í frystigeymslum.
Neytendasamtökin krefjast þess að stjórn-
völd grípi inn í og banni innflutning frá kúa-
riðusýktum löndum. Fram kemur í grein
Björns Jóhanns Björnssonar að Nóatún
hefur tekið írsku nautalundirnar úr sölu og
lagt nautakjötsinnflutning til hliðar í bili.
GUÐNI Ágústsson landbúnaðarráð-
herra hefur óskað eftir álitsgerð Ei-
ríks Tómassonar lagaprófessors á
innflutningi á nautalundum frá Ír-
landi, sem yfirdýralæknir heimilaði
Nóatúni fyrir síðustu jól. Meðal þess
sem ráðherra vill að Eiríkur kanni er
hvort farið hafi verið að gildandi lög-
um þegar innflutningurinn var heim-
ilaður. Í framhaldi af því er Eiríki ætl-
að að kanna með hvaða hætti, miðað
við þjóðréttarlegar skuldbindingar
Íslands, hægt er að tryggja það með
lögmætum leiðum að kjöt, sem hugs-
anlega kann að vera sýkt eða kemur
frá sýktum svæðum, komist ekki inn í
landið.
Eiríkur sagðist í samtali við Morg-
unblaðið vinna að málinu á næstu
dögum. Það væri flókið og gæti tekið
sinn tíma. Hann sagðist vinna að mál-
inu ásamt starfsmönnum landbúnað-
arráðuneytisins og annarra stjórn-
valda, s.s. utanríkisráðuneytisins.
Eiríkur rak svipað mál fyrir
Hæstarétti 1993-1994 fyrir þáverandi
landbúnaðarráðherra þegar Hag-
kaup reyndi að flytja inn skinku en
var bannað af stjórnvöldum. Hag-
kaup fór í mál, tapaði í undirrétti en
hafði sigur gegn ríkinu í fjölskipuðum
Hæstarétti.
„Í stjórnarskránni, 75. grein, er
mælt fyrir um atvinnufrelsi og í því
felst að viðskipti, þar á meðal inn-
flutningur til lands, er öllum heimill,
en hægt er að takmarka eða banna
slíkan innflutning. Það verður þá að
gerast með skýrum hætti í lögum. Ef
ríkið grípur til þess að synja um leyfi
til innflutnings, án þess að hafa fyrir
því skýra heimild í lögum, þá kann
ríkið að verða skaðabótaskylt. Þetta
er sá útgangspunktur sem ég mun
vinna með. Ríkið þarf að fara hér að
með gát þar sem verið er að takmarka
frelsi sem mælt er fyrir um með
stjórnarskránni. Það verður ekki gert
með reglugerð heldur einungis lög-
um. Það er von að menn vilji fara með
varúð hér, en jafnframt þarf að fara
að lögum,“ sagði Eiríkur.
Ekki náðist í Guðna Ágústsson
landbúnaðarráðherra í gær.
Umdeildur innflutningur á írskum nautalundum
Ráðherra óskar álits-
gerðar lagaprófessors
MORGUNBLAÐINU hefur bor-
ist önnur yfirlýsing frá Nóatúni:
„Vegna umfjöllunar um inn-
flutning á írsku nautakjöti vill
Nóatún koma á framfæri að kjötið
hefur verið tekið úr verslunum
Nóatúns á meðan opinberir aðilar
fjalla um málið. Nóatún hefur sett
umrætt nautakjöt í frystigeymslu
þar til afstaða yfirvalda liggur fyr-
ir.
Ítreka skal að öll tilskilin heil-
brigðisvottorð voru til staðar við
innflutning kjötsins og öllum heil-
brigðisreglum fylgt út í æsar.
Írsku nautgripirnir sem hér um
ræðir voru af ósýktu svæði. Þeir
voru sérstaklega rannsakaðir fyr-
ir slátrun eins og fram kemur í
vottorði írska landbúnaðar-
ráðuneytisins til að ganga úr
skugga um að ekki hafi fundist
merki um kúariðu í þeim. Það skal
sérstaklega tekið fram að nauta-
kjötið frá Írlandi kemur eingöngu
frá viðurkenndum kjötframleið-
endum.
Stefna Nóatúns er að vera ein-
göngu með úrvals kjötvörur á
boðstólum. Ávallt hefur verið leit-
að til viðskiptaaðila sem hafa get-
að sýnt fram á að öllum reglum sé
framfylgt við framleiðslu og slátr-
un. Nóatún hefur til margra ára
flutt inn kjötvörur erlendis frá,
svo sem nautakjöt frá Danmörku,
kalkún frá Svíþjóð, hreindýr og
endur frá Finnlandi. Um 98% af
kjötvörum Nóatúns koma frá inn-
lendum framleiðendum. Aldrei
hafa komið upp nein vandamál
vegna innflutnings erlendra
kjötvara, enda lágu ætíð fyrir full-
komin heilbrigðisvottorð réttra
yfirvalda.
Nóatún mun halda sömu stefnu
í viðskiptum við kjötframleiðend-
ur og ávallt gæta þess að bjóða
viðskiptavinum sínum upp á
fyrsta flokks matvöru.“
Yfirlýsing frá Nóatúni