Morgunblaðið - 16.01.2001, Blaðsíða 48

MINNINGAR
48 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ég sit hér í fallega
Héraðsbókasafninu á
Kirkjubæjarklaustri
sem Jóna Þorsteinsdóttir byggði
upp. Hér er margt sem minnir á
Jónu. Hún skipulagði safnið, merkti
og skráði allar bækur sem hér eru,
raðaði upp af alúð og nákvæmni.
Henni tókst að tölvuskrá allt safnið,
yfir 10.000 bækur, og koma þeim
haganlega fyrir. Þau hjónin litu hér
inn í haust og þá voru börn hér við
vinnu og bækur á borðum og stólum.
Ég reyndi að afsaka útganginn en
Jóna brosti sínu blíðasta og ég sá að
hún var ánægð með það líf sem var á
safninu. Það er ómetanlegt fyrir
okkur sem búum á Kirkjubæjar-
klaustri að fá að njóta þess að henni
tókst að byggja upp þetta góða bóka-
safn.
Margar ánægjustundir áttum við
Jóna saman hér á safninu. Hún sagði
mér ýmislegt úr sögu héraðsins, frá
baráttunni fyrir að fá hér skóla,
heilsugæslustöð og jafnvel ljósa-
staura. Margt það sem við göngum
að sem gefnu þurfti að berjast við að
koma á laggirnar. Jóna og sr. Sig-
urjón lögðu þar sitt af mörkum fyrir
þetta litla þorp. Jóna var jafnrétt-
issinnuð og það hlakkaði í henni þeg-
ar Klaustur var kallað konuríki. Hún
vildi allt til vinna að börnin okkar hér
fengju sem best veganesti út í heim-
inn og gætu nýtt þau tækifæri sem
þar gæfust. Stundum kom hún glað-
leg á kennarastofuna með úrklippu
úr blaði þar sem var sagt frá sigrum
fyrrverandi nemenda hennar. Hún
fylgdist með þeim og gladdist fyrir
þeirra hönd.
Ógleymanleg er ferð Kirkjukórs
Prestbakkakirkju til Kaupmanna-
hafnar í júní árið 1996. Þar gengu
þau sr. Sigurjón og Jóna með okkur
um götur Kaupmannahafnar og
röktu sögu borgarinnar og sögu Ís-
JÓNA
ÞORSTEINSDÓTTIR
✝ Jóna Þorsteins-dóttir fæddist í
Sauðlauksdal í
Rauðasandshreppi í
Vestur-Barðastrand-
arsýslu 21. febrúar
1927. Hún lést á
Landspítalanum í
Kópavogi 6. janúar
síðastliðinn og fór
útför hennar fram
frá Dómkirkjunni 12.
janúar.
lendinga í Kaupmanna-
höfn. Þá var glatt á
hjalla og sólin lék við
okkur. Þannig verður
einnig minning mín um
Jónu, björt, hlý og
kraftmikil.
Héraðsbókasafnið á
Kirkjubæjarklaustri er
og verður veglegur
minnisvarði um farsælt
ævistarf Jónu Þor-
steinsdóttur.
Sr. Sigurjóni, fjöl-
skyldu og vinum votta
ég samúð mína.
Lilja Magnúsdóttir.
Jóna Þorsteinsdóttir, bókasafns-
fræðingur og fyrrverandi prestsfrú á
Kirkjubæjarklaustri, hefur kvatt
okkur á 74. aldursári eftir erfið veik-
indi. Við höfum átt hana að vini um
nærfellt hálfa öld, svo að aldrei hefur
þar borið skugga á. Við hörmum frá-
fall þessarar kraftmiklu atorkukonu,
sem auðgaði tilveruna í kringum sig
og skilur eftir sjóð dýrmætra minn-
inga og söknuð okkar vina hennar.
Jóna var hæfileikarík og vel
menntuð kona til þeirra starfa, sem
hún haslaði sér völl á. Hún lauk námi
í handavinnu í kennaradeild Kenn-
araskólans, nokkrum árum síðar
BA-prófi í bóksafnsfræði og dönsku
við Háskóla Íslands, og fór náms-
ferðir erlendis, til undirbúnings
starfi sínu við grunnskólann á
Kirkjubæjarklaustri. Þar starfaði
hún um langt skeið eftir að þau Sig-
urjón fluttust þangað austur um
miðjan sjöunda áratuginn. Raunar
höfðu þau hjónin veg og vanda af
unglingakennslu á Klaustri frá 1965,
þar til Kirkjubæjarskóli tók til starfa
í nýjum húsakynnum. Og árið 1979
varð hún bókavörður við héraðs-
bókasafnið þar á staðnum. Síðustu
árin á Klaustri vann hún að því að
koma bókasafninu fyrir í nýju og
glæsilegu húsnæði tengdu skólan-
um, og ég veit, að hún hefur notið sín
vel í því starfi, og þar var safnið í
traustum höndum. Þannig varð Jóna
forystumaður á sviði skóla- og menn-
ingarmála þar eystra.
Hún lét ekki þar við sitja, en tók
að sinna málefnum sveitarfélagsins
að öðru leyti. Var hún fyrsta konan
þar til að taka sæti í hreppsnefnd,
fyrst sem varamaður, en síðan eitt
kjörtímabil (1974–78) sem aðalmað-
ur. Engan vafa tel ég á því, að þar
hafi hæfileikar hennar nýtzt með
eindæmum vel, svo dugleg, hagsýn
og framfarasinnuð sem hún var. Síð-
an settist sr. Sigurjón í sveitar-
stjórnina og gerðist oddviti 1978–82,
svo að þau hjón lögðu drjúgan skerf
af mörkum í þágu sveitarfélagsins í
góðri samvinnu við sveitunga sína,
sem kunnu vel að meta þessi sköru-
legu prestshjón, sem áttu eftir að
sitja Kirkjubæjarklausturspresta-
kall með sóma í 35 ár.
Hvarvetna þar sem þau létu til sín
taka spratt upp eitthvað, sem til
heilla og framfara horfði í menningu
og félagsmálum. Jóna var ótrauður
forystumaður fyrir stofnun heilsu-
gæzlustöðvarinnar á Klaustri 1974,
og gerðist formaður hönnunarnefnd-
ar hennar. Komst stöðin á fót eftir
mikla baráttu ekki sízt þeirra hjóna,
enda þeim báðum ljóst, að þar var
um einn hornstein mannlífs á
Klaustri að ræða. Og ekki er ég í
nokkrum vafa um, að Jóna studdi
mann sinn og sveitunga þeirra með
ráðum og dáð, þegar unnið var að því
að koma upp minningarkapellunni
um eldprestinn Jón Steingrímsson, á
tveggja alda afmæli Skaftárelda.
Hefur það hús vafalaust ekki aðeins
eflt kristnihald, en einnig orðið að-
dráttarafl fyrir sívaxandi fjölda
ferðamanna, og vakið athygli á
merkum þætti í sögu lands og þjóð-
ar.
Um leið og Jóna var vakin og sofin
í að efla menningu í héraðinu og lífs-
möguleika fólksins til að búa þar var
hún jafnframt húsmóðir á prests-
setri, þar sem að mörgu þurfti að
hyggja, gestir og gangandi áttu þar
leið um og öllum tekið með ljúf-
mennsku og gestrisni. Þar sköpuðu
þau Sigurjón einkar fagurt heimili
og ólu upp börnin sín tvö, Æsu og
Ketil, sem bæði hafa sýnt, að þeim
kippir í kynið um greind og hæfi-
leika, Æsa sagn- og listfræðingur,
búsett í París, og Ketill lögfræðingur
og háskólakennari.
Á þessari kveðjustund á ég og
mitt fólk góðar minningar um Jónu
Þorsteinsdóttur. Frá því hún gekk í
hjónaband með vini mínum Sigur-
jóni Einarssyni hafa greiðir gagn-
vegir legið milli heimila okkar í hart-
nær hálfa öld. Og ekki hefur okkur
Sigurjón órað fyrir því, er við ferð-
uðumst austur á Síðu sumarið 1958,
að nokkrum árum síðar yrði hann
prestur þar og þau Jóna þar heim-
ilisföst næstu áratugina. En Klaust-
ur og hið fagra hérað heillaði.
Á rausnarheimili þeirra var tekið
á móti ættingjum og vinum af inni-
leik og gestrisni, og fléttaðist allt
fróðlegum og skemmtilegum sam-
ræðum um land og sögu og það sem
efst var á baugi í þjóðlífinu. Á þeim
stundum sýndi Jóna ekki aðeins hví-
lík húsfreyja hún var á sviði mat-
argerðar, heldur líka, hversu lifandi
hún var í umræðum um öll möguleg
mál á líðandi stund. Eins og bóka-
safnsfræðingi hæfði las hún mikið,
enda afar fróðleiksfús og fylgdist
einstaklega vel með málefnum utan-
lands og innan. Listviðburði í
Reykjavík sótti hún, hvenær sem
færi gafst. Hún hafði ákveðnar og
sjálfstæðar skoðanir á mönnum og
málefnum, sem hún lét í ljós af ein-
beitni og hreinskilni. Og ekki má
gleyma, að æskulýðurinn, eins og
Jóna kallaði börnin sín og vini
þeirra, sem komu í heimsókn, naut
hins bezta atlætis sem hugsazt gat á
þessu heimili. Þess minnast mín
börn, er þau hugsa til heimsókna á
Klaustur í gegnum árin. Það var til-
hlökkunarefni að koma þar í hús.
Fyrir allar gleðistundirnar á
Klaustri hjá Jónu og Sigurjóni erum
við fjölskylda mín þakklát, og ekki
síður fyrir samfylgd með þeim, bæði
um slóðir Skaftárþings og aðrar á
landi hér, eða samveru í menning-
arborgum Evrópu, – koma þá í hug
Kaupmannahöfn, París og Vínar-
borg, en sú síðastnefnda var ekki sízt
eftirlætisborg þeirra hjóna, eftir að
þau höfðu dvalizt þar um skeið á
fyrri árum og þekktu borgina út og
inn.
Ég kynntist Jónu fyrst sem ungri
og frjálslegri Reykjavíkurstúlku, og
við urðum samferða á fjölmennt
heimsmót æskunnar í Búkarest á
þeim tímum, þegar með mörgu ungu
fólki lifði sterkur vonarneisti um
nýtt þjóðfélag jafnréttis og bræðra-
lags. Við sungum sönginn góða um
æskuna, sem tengir vináttubönd „yf-
ir heimsbyggðir allar“, og á að láta
„rætast fólksins draum um frið á
jörð“. Við urðum þó í umróti tímans
að reka okkur á þann bitra veruleik,
að slíkar draumsýnir eru víðs fjarri.
En alla tíð var Jóna mikil baráttu-
kona fyrir réttlætismálum, og þegar
kvennahreyfingin reis á legg upp úr
1970 lagði hún henni lið af heilum
hug og var einarður talsmaður fyrir
óskoruðu jafnrétti kynjanna, og auð-
sær árangur þeirrar baráttu var
henni gleðiefni.
Við Elsa og börn okkar þökkum
Jónu fyrir allt og allt og kveðjum
hana með miklum söknuði og eft-
irsjá. Við sendum vinum okkar Sig-
urjóni, Æsu og Katli og fjölskyldum
þeirra einlægar samúðarkveðjur á
sorgarstund.
Einar Laxness.
Mér er minnisstæð fyrsta koma
mín á heimili Jónu Þorsteinsdóttur
og Sigurjóns Einarssonar.
Þá höfðum við þekkst ónáið í
nokkur ár, en nú átti ég við þau
einkaerindi: að fá son minn skírðan.
Jóna hafði undirbúið athöfnina af
þeirri nákvæmu smekkvísi sem
henni var lagin: breitt drifhvítan út-
saumaðan dúk á lítið borð við glugga,
kveikt á kerti í fallegum stjaka sem
stóð spölkorn frá skírnarskálinni;
ljósið speglaðist í rúðunni. Auk okk-
ar feðga og prestshjóna voru ekki
aðrir viðstaddir en Æsa dóttir þeirra
fjögurra ára og lofaði að vera ósköp
stillt sem hún vel efndi. Skírnar-
sveinninn var reyndar 14 ára forbítill
óhátíðlegur í fasi hversdagslega en
nú svo hrærður af helgiblæ stund-
arinnar að ég hygg hún sé honum
enn ómáð í minni. Síðan þetta gerð-
ist hefur séra Sigurjón annast fjórar
hjónavígslur og fimm skírnir í fjöl-
skyldu okkar, og alltaf prýddi Jóna
samkvæmið með nærveru sinni þar
til í sumar að henni var of brugðið
vegna veikinda sem nú hafa fengið
sorglegan endi.
Við samverkamenn séra Sigur-
jóns við Gagnfræðaskólann í Kópa-
vogi vorum ekkert hrifnir af að
missa hann úr hópnum út á land
1964. En fyrst svo varð að vera hefði
ég sem niðji eldklerksins hvergi vilj-
að vita af þessum vinum mínum ann-
ars staðar fremur en á Kirkjubæj-
arklaustri. Enda létum við ekki lengi
dragast að sækja þau heim. Það var
um verslunarmannahelgina að við
hjón og Stefán Hörður Grímsson
skáld lögðum upp í langferð á litlum
Fiat sem ég hafði nýlega eignast og
var ekki ýkja traust farartæki. Mér
stóð ógn af Mýrdalssandi, en ákaf-
lega var gaman að aka Skaftárelda-
hraunið eftir gamla veginum sem
þræddi hverja lægð og hvern hól svo
maður var sem á ljúfri siglingu um
mjúkt mosahaf. Prestssetrið var yf-
irfullt af gestum, en við vorum sjálf-
bjarga og tjölduðum í garðinum hjá
klerki.
Daginn eftir var messað í bænhús-
inu á Núpsstað. Slíkt hafði ekki gerst
um óralanga tíð, en séra Sigurjón
hélt þeirri venju öll sín ár á Klaustri
að messa á Núpsstað um verslunar-
mannahelgina og þurfti aldrei að
kvarta undan slælegri kirkjusókn.
Þar komust færri inn en vildu.
Hannes póstur studdi bænhúskamp-
inn, hallaðist fram á stafprik sitt,
hafði staðið þar síðan á 17. öld eða
lengur og orðinn samgróinn um-
hverfinu. Eftir að hafa þegið kirkju-
kaffi hjá Núpsstaðarfeðgum ókum
við bílafylkingu í Klausturátt. Á ein-
um stað var staldrað við til að huga
að berjum. Þar var lækjarsytra í
vegi of breið yfir að stökkva og virt-
ist sumum farartálmi. Frú Guðrún
móðir Jónu var með í hópnum á
peysufötum og blánkuskóm. Hún lét
sér hvergi bregða, settist á þúfukoll,
snaraðist úr skóm og sokkum og óð
yfir eins og ung smalastúlka þótt
komin væri á sjötugsaldur. Við það
óx öðrum svo kjarkur að allir komust
klakklaust yfir. Þess má að lokum
geta að svo náin urðu tengsl gamla
póstsins og prestsins unga að þegar
við hjón vorum með Sigurjóni og
Jónu í Kaupmannahöfn sumarið
1968 hófst hann upp úr einsmanns-
hljóði einn morguninn og mælti: Nú
er Hannes á Núpsstað allur. Og það
var rétt.
Hann hafði andast um nóttina.
Já, það var hið mikla ár 68 sem
heil kynslóð kennir sig við, ár innrás-
arinnar í Tékkóslóvakíu, ár stúd-
entauppreisna, hernáms háskóla,
sendiráða og ráðuneyta. Það sumar
grófu gömlu bolsarnir Sigurjón á
Klaustri og Einar Bragi sig því
dýpra í skjalabunka Konungsbók-
hlöðu og Ríkisskjalasafns sem ungir
fullhugar þeyttu fræðaskruddum frá
sér af dýpri heift, sumir á svo miklu
hraðspani til vinstri að þeir voru fyrr
en varði komnir hringinn og stóðu
okkur á hægri hönd jafnsperrtir og
áður á vinstri. Þetta var dýrlegt
sumar í Kaupinhöfn með sólskin upp
á hvern dag. Klausturhjón höfðu
tveim árum fyrr eignast son sem nú
var á því yndislega þroskastigi er
greinir engan tignarmun á Grundt-
vigskirkju og fílahúsinu í dýragarð-
inum en dáist að hvorumtveggju
stærðarinnar vegna. Æsa orðin 9 ára
ábyrgðarfull ungfrú sem hafði gætur
á að gamli Carlsberg rynni ekki í
óhófi um kverkar körlum. Og þannig
liðu dægrin fram á haust. Á þessu
fagra umbrotasumri bundumst við
vináttuböndum sem rakna ekki
hvernig sem veröldin veltist.
Allmörgum árum síðar sýndu
Klausturhjón okkur það fágæta veg-
* 

 


  ,'7



) !0!)

 
)  1 &
2  (+)+ +!
    8 ++-+

7 ++9& -+
 7  +
&:))

 :+  )* 
  
17 +)* 

8;+ )* 

8 ++ 
*  )* &
3   

  

   
< 6 '
=
 >

!  %#

, -+  
 !"  
4 5!" 6+ 8-  ?)
)% ) ?)

 ;+:" + )* 
7 8%  -+

'( ?)

" 7 )* 

137 )* 
9*+:" +: % -+

% 3<9*+)* &
* 
 +
 


 7 <97':


7" %##

71 ( 

 
  
!  
 % 5!" 6+       ?-& )?-%1"$3) &

 

   
  



   

 
   
   
  

  !"   
"#   
$   %& ' (
 #! )       ) (
      
(
    * + ,(
( $ $ &