Morgunblaðið - 16.01.2001, Qupperneq 40

Ef marka má orð forystumanna kennara og sveitarféla
arnesskóla að taka lagið.  Þau sem hafa verið í foryst
Björn Sigurjónsson, formaður samningan
ÞAÐ vakti nokkra athygliþegar launanefnd sveitar-félaganna sendi frá sér yf-irlýsingu að loknum öðr-
um samningafundi með samn-
inganefnd grunnskólakennara í
haust þar sem m.a. kom fram að
sveitarfélögin voru tilbúin að hækka
„verulega“ laun grunnskólakennara
gegn því að kennarar féllust á að
gera breytingar á ýmsum þáttum
gildandi samnings, m.a. vinnutíma
og fleira. „Markmiðið er að laun og
starfskjör í grunnskólum verði sam-
keppnishæf og taki mið af því sem
gildir hjá öðrum fagstéttum sem
bera hliðstæða ábyrgð og njóta sam-
bærilegra réttinda og kennarar,“
sagði í minnisblaði launanefndarinn-
ar.
Það er frekar óvenjulegt að svona
yfirlýsingar komi frá vinnuveitanda
í upphafi kjaraviðræðna og ekki var
laust við að menn spyrðu hvernig
ætti að túlka hana. Á samningafundi
17. nóvember lýstu samningsaðilar
því yfir að þeir væru sammála um að
stefna bæri að því að ljúka gerð nýs
samnings fyrir áramót, þ.e. áður en
gildandi samningur félli úr gildi 31.
desember. Sumir höfðu á orði að
samningsaðilar væru að setja sér
óraunhæf markmið, en mjög fátítt
hefur verið á Íslandi að gerð nýs
kjarasamnings ljúki áður en eldri
samningur rennur úr gildi. Þetta
þótti ennfremur sérkennilegt í ljósi
fyrri samskipta kennara og viðsemj-
enda þeirra.
Friðarsamningur eftir tíð
kennaraverkföll
Til að átta sig á nýja samningnum
er ágætt að líta nokkur ár aftur í
tímann. Verkföll í grunnskólunum
hafa verið nokkuð tíð á seinni árum.
Árið 1995 gerðu grunnskólakennar-
ar kjarasamning til tveggja ára eftir
að hafa farið í sex vikna verkfall með
framhaldsskólakennurum. Þegar
kom að því að endurskoða þennan
samning árið 1997 samþykktu
grunnskólakennarar aftur að boða
verkfall og að þessu sinni sögðu
94,2% kennara já við verkfallsboð-
un. Sveitarfélögin lögðu í þessum
samningum mikla áherslu á að gerð-
ar yrðu breytingar á vinnutímakafla
samningsins sem þau sögðu úreltan
og beinlínis hamla framförum í
skólastarfi. Forystumenn grunn-
skólakennara töldu hins vegar að áð-
ur en hægt væri að gera slíkar
breytingar yrði að hækka laun
kennara verulega. Þau væru einfald-
lega svo lág að kennarar sættu sig
ekki við að gera breytingar á vinnu-
skipulagi fyrr en búið væri að
hækka launin. Niðurstaðan varð sú
að skömmu áður en verkfall átti að
hefjast var gerður kjarasamningur
sem fól í sér u.þ.b. 33% launahækk-
un á þremur árum og óverulegar
breytingar á vinnuskilgreiningu.
Segja má að hvorugur samnings-
aðila hafi verið sérstaklega ánægður
með þennan samning. Sveitarfélög-
in náðu ekki fram þeim breytingum
á vinnutíma kennara og skipulagi
skólastarfs sem þau sóttust eftir og
kennarar náðu ekki fram þeim
grundvallarbreytingum á grunn-
launum sem þeir stefndu að.
Óánægja kennara með samninginn
endurspeglaðist í því að aðeins 55%
kennara samþykktu samninginn.
Margir kennarar sættu sig illa við
nýja samninginn. Strax í upphafi
samningstímans bundust kennarar í
Bessastaðahreppi samtökum og
sögðu upp störfum vegna óánægju
með laun. Kennarar í fleiri sveitar-
félögum fylgdu í kjölfarið og sögðu
upp.
Kennarar sögðu
upp störfum
Í framhaldi af þessum aðgerðum
neyddust einstök sveitarfélög til að
hækka laun kennara. Flestir þess-
ara samninga fólu í sér tveggja
launaflokka hækkun og var hún rök-
studd með þeim hætti að verið væri
að borga fyrir aukna vinnu kennara
vegna nýrrar aðalnámskrár í grunn-
skólum.
Óánægja kennara í Reykjavík
með kjörin jókst þegar sveitarfélög
víða um land og í nágrenni Reykja-
víkur samþykktu viðbótarhækkanir
til kennara. Að frumkvæði Reykja-
víkurborgar settust kennarafélögin
og launanefnd sveitarfélaganna að
samningaborði í upphafi árs 1999 í
þeim tilgangi að gera svokallaðan
tilraunasamning sem átti að fela í
sér verulega hækkun grunnlauna en
jafnframt var stefnt að því að gera
breytingar á vinnutíma og skipulagi
skólastarfs. Viðræðum miðaði vel
áfram og um vorið var samkomulag í
augsýn. Ágreiningur varð hins veg-
ar um svokallaðan kennsluafslátt
eldri kennara. Launanefndin og
Reykjavíkurborg, sem beitti sér sér-
staklega í málinu, vildu að afslátt-
urinn yrði felldur niður en kennarar
höfnuðu því algerlega. Kennarar
lögðu til að gengið yrði frá samningi
um þá þætti sem búið var að ná sam-
komulagi um en Reykjavíkurborg
hafnaði því. Nokkrum vikum eftir að
árangursleysi þessara viðræðna
varð upplýst sagði á annað hundrað
kennara í Reykjavík upp störfum.
Eftir nokkurt þóf samþykktu stjórn-
endur Reykjavíkurborgar nokkrar
viðbótarhækkanir til kennara.
Það er því síst ofmælt að segja að
á síðustu árum hafi ófriður ríkt í
grunnskólunum. Kennarar hafa ver-
ið óánægðir með launin og sveitar-
félögin hafa haldið því fram að
kjarasamningur kennara sé úreltur
og hamli eðlilegu skólastarfi. Svipuð
sjónarmið hafa raunar komið fram
hjá sumum forystumanna samtaka
foreldra.
Gagnrýnin á kjarasamning kenn-
ara hefur ekki síst snúið að vinnu-
tímakafla samningsins. Vinnutími
kennara var samkvæmt gamla
samningnum mjög miðstýrður.
Samkvæmt honum átti kennari með
fulla kennsluskyldu (28 tíma) að
verja 18,67 klukkutímum í kennslu,
13,25 tímum í undirbúning, 2,80
tímar fóru í frímínútur og 8,11
klukkutímar fóru í önnur störf. Svig-
rúm skólastjóra til að stjórna vinnu
kennara var mjög lítið eða einungis
þrír klukkutímar á viku. Öll önnur
vinna var nákvæmlega skilgreind í
kjarasamningnum. Samningurinn
hefur ennfremur verið gagnrýndur
fyrir ákvæði um starfsdaga kennara
og fyrir að kennsludagar hafi verið
of fáir.
Kennarar sjálfir hafa lent í viss-
um vandræðum við að rökstyðja þá
vinnutímaskilgreiningu sem var að
finna í gamla samningnum, sérstak-
lega þegar kom að kennsluafslætt-
inum. Samkvæmt samningnum fá
eldri kennarar afslátt af kennslu-
skyldu. Þetta þýðir þó ekki að vinnu-
skylda þeirra sé minni en annarra
kennara. Þetta kom þannig út í
gamla samningnum að dregið var úr
eiginlegri kennslu eldri kennara, en
þeir fengu lengri tíma til að undir-
búa kennslu. Sextugur
kenndi þannig 12,67 kluk
viku en það tók hann 19,2
undirbúa kennsluna. Nýút
kennari kenndi aftur á m
klukkutíma og var 13,94
undirbúa kennsluna. Ken
hafði kennt í yfir 30 ár
lengri tíma til að undirbú
una en nýútskrifaður kenn
fyrir að nýi kennarinn kenn
Forystumenn kennara
áherslu á að við þær breyti
gerðar hafa verið á kennsl
inum sé eldri kennurum
tryggður réttur til þess að
kennslu.
Í inngangi að nýja kj
ingnum, sem undirritaðu
Meðaldag
tæplega 20
Horfur eru á að miklar breytingar ver
Forystumenn samningsaðila binda m
m.a. í sér að meðaldagvinnulaun ke
40 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„ÉG ER sannfærður
um að þessi nýi samn-
ingur á eftir að bæta
skólastarfið mikið.
Þarna er kominn vís-
ir að ákveðnu fram-
gangskerfi í grunn-
skólanum og það er
eitthvað sem skóla-
menn hljóta að
fagna,“ sagði Þor-
steinn Sæberg, for-
maður Skólastjóra-
félags Íslands, um
nýjan kjarasamning
grunnskólakennara.
Samkvæmt samn-
ingnum fá grunn-
skólar til umráða um-
talsverða fjármuni sem
skólastjórar eiga að verja
hækka laun kennara í sam
við verkaskiptingu í skólu
færni kennarans og álag í
Þorsteinn sagði að með
fela ákveðnum einstakling
aukna ábyrgð á hinum ým
legu eða rekstrarlegu þát
skólastarfsins væri skólin
kaupa þá þjónustu sem ha
þyrfti á að halda. Hann sa
við val á kennurum til þes
starfa myndu skólastjórar
Þorsteinn
Sam
að b
KÚARIÐA OG INNFLUTNINGUR
STERKAR TAUGAR
TIL TUNGUNNAR
Það hefur tíðkast lengi og færiststöðugt í vöxt að því er virðist aðgefa íslenskum fyrirtækjum er-
lend nöfn og þá yfirleitt ensk. Sé til að
mynda gengið um verslunargötur eða
-miðstöðvar borgarinnar er stundum
engu líkara en hér búi ekki þessi þjóð
með eigin tungu sem átt hefur orð um
alla skapaða hluti frá því land byggðist.
Sjá sumir kannski ákveðna samsvörun
við ástandið eins og það var þegar
Reykjavík var að heita mátti danskur
bær og enginn var maður með mönnum
nema hafa dönskuslettu í öðru hverju
orði. Sem betur fer komu þá til menn
sem sáu hvert stefndi og hófu upp
merki íslenskunnar enda myndi þjóðin
aldrei geta staðið upprétt ef hún glataði
tungu sinni og þúsund ára arfleifð
hennar. Baráttan sem þá hófst um að
vernda og viðhalda íslenskri tungu
stendur í raun enn þótt forsendur hafi
breyst.
Lengst af hefur meginástæðan fyrir
hinum erlendu heitum á íslenskum fyr-
irtækjum sennilega verið sú sama og
fyrir dönskuslettunum fyrr á tíð. Þetta
er fyrst og fremst misskilin minnimátt-
arkennd og smjaður gagnvart erlend-
um tungum. Eins og fram kom í grein
hér í blaðinu síðastliðinn sunnudag
telja menn að þessi leiði siður hafi færst
í vöxt undanfarin ár vegna breytts og
alþjóðlegra viðskiptaumhverfis. Sömu-
leiðis verða æ fleiri íslensk fyrirtæki
hluti af erlendum samsteypum og keðj-
um sem hafa sama yfirbragð um allan
heim. Þetta hefur ekki aðeins áhrif á
nafngiftir fyrirtækjanna heldur fara
dagleg samskipti innan þessara fyrir-
tækja að miklu leyti fram á ensku og
hún virðist hafa áhrif á þau samskipti
sem fyrirtækið hefur síðan við íslensk-
an markað. Hefur þetta sýnt sig í kynn-
ingarefni frá fyrirtækjum eins og fram
kom í greininni.
Ari Páll Kristinsson, forstöðumaður
Íslenskrar málstöðvar, segir að þessi
erlendu áhrif hafi orðið sífellt meira
áberandi á íslenskum markaði síðast-
liðin fimm ár. Taka verður undir það
með Ara Páli að þetta sé undarleg þró-
un þegar haft er í huga að málrækt er
og hefur í gegnum tíðina verið sameig-
inlegt áhugamál almennings hérlendis.
Það getur varla þjónað hagsmunum
fyrirtækja að ganga á svig við almenn-
ingsálitið að þessu leyti en eins og Ari
Páll bendir á gera stjórnendur sumra
fyrirtækja sér ef til vill ekki grein fyrir
því hversu sterkar taugar íslenska
þjóðin ber til tungumálsins.
Frumrökin í þessum efnum hljóta þó
að vera þau að það sé vænlegast að ná
til íslenskra neytenda á íslensku og þeir
eigi þar að auki rétt á því að upplýs-
ingar um þjónustu íslenskra fyrirtækja
séu á íslensku.
En það þarf að huga að stöðu ís-
lenskrar tungu víðar en í fyrirtækjun-
um, stundum einnig þar sem síst skyldi.
Í grein Þórs Whitehead prófessors hér í
blaðinu síðastliðinn föstudag kom fram
að rannsóknir sem birtar eru á íslensku
njóta ekki sömu stöðu og rannsóknir á
erlendum tungum í nýju matskerfi Há-
skóla Íslands sem notað er til þess að
raða starfsmönnum í launaflokka. Sam-
kvæmt matskerfinu eru fremstu tímarit
á sviði íslenskra fræða sett skör lægra
en erlend tímarit sem langflest eru gef-
in út á ensku. Háskólinn hefur hingað
til verið eitt af höfuðvígjum íslenskrar
tungu. Hann ætti frekar að hvetja til
þess að niðurstöður rannsókna yrðu
birtar á íslensku en letja.
Á liðnu hausti kom út á Bretlandiskýrsla þar sem vinnubrögð
þeirra, sem báru ábyrgð á viðbrögðum
stjórnvalda við upplýsingum um að
neysla kjöts af nautgripum með kúariðu
gæti valdið heilahrörnunarsjúkdómn-
um Creutzfeldt-Jakob í mönnum, voru
harðlega gagnrýnd. Um leið tilkynnti
breska ríkisstjórnin að fólk, sem hefði
sýkst við neyslu bresks nautakjöts,
fengi bætur og margvíslega aðstoð.
Embættismenn og ráðherrar ríkis-
stjórnarinnar, sem var við völd þegar
málið kom upp, voru ekki sagðir hafa
beinlínis reynt að breiða yfir vandann,
en voru gagnrýndir fyrir að hafa brugð-
ist sofandalega við vísbendingum um að
smit væri að berast í menn. Þeir hefðu
haldið áfram að segja almenningi að
öllu væri óhætt þrátt fyrir staðfestar
vísbendingar um að kúariðusmitað kjöt
hefði valdið því að menn hefðu sýkst af
hinu nýja afbrigði af Creutzfeldt-Jakob.
Þessi mál eru enn að leika ráðamenn
grátt í Evrópu. Ekki er nema hálfur
mánuður síðan tveir ráðherrar í þýsku
stjórninni neyddust til að segja af sér
vegna þess að þeir tóku kúariðumálið
ekki nægjanlega alvarlega og settu
hagsmuni landbúnaðarins ofar hags-
munum neytenda.
Undanfarna daga hefur verið deilt
um þá ákvörðun Halldórs Runólfssonar
yfirdýralæknis að leyfa innflutning á
nautalundum frá Írlandi. Þar er kúariða
næstalgengust í Evrópu og einungis í
Bretlandi hafa fundist fleiri tilfelli. Yf-
irdýralæknir hélt blaðamannafund á
föstudag þar sem hann sagði að það
væri sitt mat að engin hætta á riðusmiti
hefði fylgt innflutningi á nautalundun-
um, en staðfesti hins vegar að þegar
ákvörðun hefði verið tekin skömmu fyr-
ir jól um að heimila innflutninginn hefði
ekki legið fyrir vottorð um að engir
dýrasjúkdómar hefðu fundist í upp-
runalandinu á síðustu sex mánuðum líkt
og kveðið væri á um í auglýsingu. Á
fundinum kom reyndar fram að þessar
reglur væru ekki í samræmi við gild-
andi lög um dýrasjúkdóma og stönguð-
ust sennilega á við skuldbindingar Ís-
lands gagnvart Heimsviðskiptastofn-
uninni auk þess að útiloka í raun
innflutning á kjöti til landsins. Þetta
kann að vera rétt en engu að síður er
ljóst, að afstaða yfirdýralæknis vekur
spurningar.
Snar þáttur í tortryggni neytenda
gagnvart afurðum af nautgripum er
sprottinn af því að yfirvöld í viðkomandi
löndum hafa verið í feluleik og ekki gert
hreint fyrir sínum dyrum. Neytendur
standa í raun varnarlausir gagnvart
vörunni í kjötborðinu og verða einfald-
lega að geta treyst því að hún sé í lagi.
Undanfarin misseri hefur innflutningur
á matvælum erlendis frá aukist jafnt og
þétt og úrvalið er orðið fjölbreyttara en
það var. Það má ekki grafa undan þeirri
þróun með starfsháttum, sem ala á tor-
tryggni neytenda.