Morgunblaðið - 27.01.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
RÆTT var um spurninguna „hvað
hefur áunnist?“ í öðrum hluta um-
hverfisþings í gær og voru þar gefin
yfirlit yfir þróun á nokkrum sviðum
umhverfismála. Var fjallað um
ábyrga nýtingu hafsins, baráttuna við
jarðvegseyðingu, nýja strauma í nátt-
úruvernd, rætt um hverju umhverf-
ismat skilaði og hvort aukinn ferða-
mannastraumur væri böl eða blessun.
Yfirlitin eru tekin saman í tilefni af
10 ára afmæli umhverfisráðuneytis-
ins á síðasta ári. Var þeim safnað í rit
sem lagt var fram á umhverfisþinginu
og kynntu höfundar helstu niðurstöð-
ur sínar en greinarnar eru sýn höf-
unda sem vel þekkja til umhverfis-
mála á nokkra lykilþætti í um-
hverfismálum eins og segir í formála
ritsins.
Þverun fjarðabotna
eyðileggur leirur
Árni Bragason, forstjóri Náttúru-
verndar ríkisins, ræðir þróun og nýja
strauma í náttúruvernd. Rekur hann
aðdraganda að stofnun umhverfis-
ráðuneytis, greindi frá ýmsum al-
þjóðasamningum og lagaumhverfi.
Þá gerði Árni nýja þekkingu að um-
talsefni og sagði hana setja okkur í
allt aðra stöðu en forfeður okkar. „Í
dag vitum við að rúmlega helmingi
alls votlendis á Íslandi hefur verið
raskað. Við vitum að þverun fjarða
með vegum og fyllingar í fjarðabotn-
um eyðileggja leirur sem eru fæðu-
svæði margra farfugla. Þverun Gils-
fjarðar eyðilagði 4% af leirum Íslands
og verulegur þrýstingur er á að stytta
leiðir í fjarðarbotnum. Við vitum að
birkiskógar landsins sem þekja nú
rúmlega 1% landsins eru leifar skóga
sem þöktu 25% landsins, þrátt fyrir
það beitum við nú meira en 60% birki-
skóganna. Allir aðgengilegir gjallgíg-
ar landsins hafa verið skemmdir af
efnistöku og enn fer fram efnistaka úr
þeim. Framræsluskurðir eru 33 þús-
und km langir og enn er verið að ræsa
fram votlendi vegna ýmissa fram-
kvæmda. Í ágætu verkefni um end-
urheimt votlendis hefur líklega tekist
að loka um 10 km af skurðum.
Blöndulónið eyddi fimm þúsund hekt-
urum af gróðurlendi og okkur hefur
enn ekki tekist að rækta upp land í
staðinn. Gróðurvinjar á hálendinu eru
leifar víðlendra vistkerfa og því ómet-
anlegar uppsprettur fyrir gróður og
dýralíf. Þessi svæði eru mörg ofbeitt
eða áform um að setja þau undir
vatn,“ segir Árni meðal annars.
Í lokakaflanum segir Árni að Þjórs-
árver fóstri helming allra heiðagæsa á
jörðinni. „Enn eru uppi áform um að
skerða Þjórsárver með virkjanalón-
um og veitum. Lítil umræða og vinna
hefur farið fram um það hvernig hægt
sé að tryggja að friðlandið þróist eftir
eigin lögmálum um ókomin ár. Íslend-
ingar geta og eiga að spyrja sig hver
er ábyrgð þjóðarinnar í náttúruvernd
jarðarinnar.“ Hann gerði einnig Mý-
vatn að umtalsefni og sagði niður-
stöðu umhverfisráðherra að leyfa
vinnslu á svæði í Syðri-Flóa, þar sem
hún ylli ekki umtalsverðum umhverf-
isáhrifum ef farið yrði að 12 skilyrð-
um, vera í andstöðu við umsögn nokk-
urra aðila: Rannsóknastöðvarinnar
við Mývatn, Náttúruverndar ríkisins,
Náttúrufræðistofnunar Íslands, Líf-
fræðistofnunar Háskólans og Veiði-
málastofnunar sem töldu ekki ráðlegt
að hefja þessa vinnslu vegna hættu á
verulegri röskun í grunnvistkerfi
vatnsins. „Vonandi munu þau skilyrði
sem umhverfisráðherra setti frekari
vinnslu koma í veg fyrir röskun.“
Efla þarf friðlýsingar
Anna Dóra Sæþórsdóttir og Karl
Benediktsson landfræðingar tóku
saman pistil um hvort aukinn ferða-
mannastraumur væri landinu blessun
eða bölvun. Var spurt hvað fjölgun
ferðamanna gæti þýtt fyrir náttúruna
og verndun hennar og hvenær verður
fjölgun þeirra orðin slík að náttúran
verði fyrir óviðunandi breytingum. Á
síðasta ári komu til landsins 300 þús-
und ferðamenn og verði meðalfjölg-
unin svipuð og síðustu 15 árin verða
þeir orðnir ein milljón árið 2015. Þau
telja ástæðu til að vera á varðbergi
gagnvart óæskilegum áhrifum ýmissa
þátta ferðamennskunnar, til dæmis
traðki og öðrum landskemmdum á
fjölsóttum stöðum. Fáar náttúruperl-
ur væru á áætlun flestra ferðamanna,
svo sem Þingvellir, Mývatnssveit,
Jökulsárlón, Gullfoss og Geysir. „Í of-
análag er ferðamannatímabilið mjög
stutt. Mikill fjöldi sækir heim fáa
staði á stuttum tíma og sums staðar
hefur gróður og jafnvel jarðmyndanir
tekið að láta á sjá.“
Anna Dóra og Karl telja nauðsyn-
legt að setja skýrar reglur um um-
gengni við náttúruna og framfylgja
þeim. Segja þau eftirlit lítið, ekki síst
á hálendinu. Efla þurfi friðlýsingar og
með þeim settar reglur sem miði að
því að tryggja verndun og heimila
umferð að því marki sem svæðin þoli.
„Friðlýsing á alls ekki að vera and-
stæð hagsmunum ferðaþjónustunnar
þótt hún geti hins vegar ekki að okkar
mati byggst á hagsmunum ferða-
mannsins fyrst og fremst. Friðlýsing
á að snúast um náttúrvernd.“
Fjallað um þróun ýmissa sviða umhverfismála á umhverfisþingi
Morgunblaðið/Þorkell
Nokkuð á þriðja hundrað manns sat fundi umhverfisþings.
Helmingi vot-
lendis hefur
verið raskað
FYRIRTÆKI sem taka upp um-
hverfisstjórnun geta dregið úr kostn-
aði við ýmsa rekstrarþætti, svo sem
vegna orkunotkunar og kaupa á hrá-
efnum, sagði Siv Friðleifsdóttir um-
hverfisráðherra meðal annars er hún
setti umhverfisþingið í gær. Kvaðst
hún hafa lagt áherslu á að fyrirtæki í
landinu tækju upp umhverfisstjórn-
un. Á þinginu var skrifað undir sam-
starfsyfirlýsingu umhverfisráðuneyt-
isins, Landmats ehf., Iðntækni-
stofnunar og Samtaka atvinnulífsins
um þróun á umhverfisstjórnunarkerfi
fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki á net-
inu.
Umhverfisráðherra segir að ávinn-
ingur af umhverfisstjórnun sé annars
vegar fyrir fyrirtækin og hins vegar
umhverfið. „Samningurinn gerir ráð
fyrir því að sett verði upp heildstætt
upplýsingakerfi á netinu sem geri
litlum og meðalstórum fyrirtækjum
kleift að stjórna umhverfismálum sín-
um með markvissum og einföldum
hætti. Hér er að mínu mati um merki-
lega nýjung að ræða, en í verkefna-
áætlun umhverfisráðuneytisins fyrir
yfirstandandi kjörtímabil er sérstök
áhersla lögð á að atvinnulífið verði
hvatt og stutt til þess að marka sér
umhverfisstefnu og taka upp um-
hverfisstjórnun,“ sagði Siv Friðleifs-
dóttir meðal annars. Sagði hún fyr-
irtæki geta metið stöðu í sína í
umhverfismálum og ráðist í skipu-
lagðar úrbætur á grundvelli nokkurs
konar upplýsingabanka sem Land-
mat ehf. muni koma á laggirnar en
Iðntæknistofnun kemur einnig við
sögu.
Landmat mun sjá um uppbyggingu
og skipulag kerfisins, kerfishönnun,
gerð gagnagrunna, hönnun og fleira
og Iðntæknistofnun sér meðal annars
um efnisöflun, úrvinnslu og aðkomu
að kerfishönnun og gerð gagna-
grunna. Þá verður leitað til Samtaka
iðnaðarins og Hollustuverndar ríkis-
ins eftir samstarfi um þróun verksins.
Kostar 12–15 milljónir
Umhverfisráðuneytið styður verk-
efnið með fjárframlagi og þróunar-
vinnu, svo og uppbyggingu á skipu-
lagi þess og Samtök atvinnulífsins
styðja það með því að aðstoða fyrir-
tæki við að tileinka sér og uppfylla
kröfur kerfisins og fleira. Stefnt er að
því að frumútgáfa kerfisins verði
tilbúin í júní á þessu ári og munu að-
ilar þess þá standa að kynningu á því
fyrir aðilarfyrirtækjum Samtaka at-
vinnulífsins og öðrum. Kostnaður við
fyrsta áfanga er talinn verða á bilinu
12 til 15 milljónir króna.
Samstarf um þróun kerfis fyrir umhverfisstjórnun
Draga má úr kostnaði
með umhverfisstjórnun
Morgunblaðið/Þorkell
Samstarfsyfirlýsing undirrituð og handsöluð. Frá vinstri: Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra, Geir Oddsson,
framkvæmdastjóri Landmats, Hallgrímur Jónasson, framkvæmdastjóri Iðntæknistofnunar, og Finnur Geirs-
son, formaður Samtaka atvinnulífsins.
MEÐAL þeirra sem fluttu
ávarp í upphafi umhverf-
isþings var Linda Björk Jó-
hannsdóttir, nemandi í 6.
bekk Varmárskóla í Mos-
fellsbæ. Hún kvaðst hafa ver-
ið beðin að segja hvernig um-
hverfi hún vildi búa í og
hvernig Ísland hún vildi sjá í
framtíðinni.
Linda Björk kvaðst best
geta lýst væntingum sínum út
frá því umhverfi sem hún
þekkti en hún býr í Teigunum
í Mosfellsbæ, sem hún sagði
vera Reykjalundarmegin við
Vesturlandsveg. Hún sagði
bæinn fallegan og vel gróinn,
þar væri ekki eins mikil
mengun og í Reykjavík, þar
væri friðsæld og ekki mikil
umferð. „Mér finnst voða gott
að fólkið þar í bænum gengur
vel um náttúruna og þar er
ekki eins mikið drasl í umhverfinu. Í
framtíðinni vil ég búa í umhverfi þar
sem er ekki mikið af rusli á götunum
og að það sé ekki fullt af tyggjó-
klessum út um allt,“ sagði hún.
Góða kosti við Mosfellsbæ sagði
Linda Björk vera íþróttaaðstöðuna
og góða skóla, margt væri í boði fyr-
ir börn og þar væru tveir skógar,
góð leiksvæði, græn tún og nokkrir
bóndabæir. Hún sagði að gera þyrfti
fleira fyrir gangandi og hjólandi en
ekki gera allt fyrir bíla, þeim ætti að
fækka og fólk að nota strætisvagna
og líka væri hollt að ganga. Þá gerði
hún flokkun sorps að umtalsefni,
sagði það gert á sínu heimili og von-
ar að sem flest heimili taki það upp
til að sem mest fari í endurvinnslu
meðal annars til að bjarga skóg-
unum. „Því ef við hefðum ekki tré og
gróðurinn væri hér ekkert nema
eyðimörk.“
Í lokin sagði Linda Björk gott að
búa á Íslandi, það væri umhverf-
isvænt land. „Svo finnst mér líka að
lokum að fólk ætti að hlusta meira á
börn því börn eins og ég geta haft
skoðanir á hlutum rétt eins og full-
orðnir.“
Linda Björk Jóhannsdóttir grunn-
skólanemi í ávarpi á umhverfisþingi
Finnst að fólk
ætti að hlusta
meira á börn
Linda Björk Jóhannsdóttir, grunnskóla-
nemi í Mosfellsbæ, flutti ávarp á um-
hverfisþingi í gær.
Morgunblaðið/Þorkell
Alþjóðleg
yfirlýsing
um hreinni
framleiðslu
SKRIFAÐ var undir alþjóð-
lega yfirlýsingu um hreinni
framleiðslu á umhverfisþingi í
gær. Gerðu það fulltrúar frá
Umhverfisstofnun Sameinuðu
þjóðanna, umhverfisráðuneyt-
inu, Sambandi íslenskra sveit-
arfélaga, Samtökum atvinnu-
lífsins, Íslenska álfélaginu,
Íslenska járnblendifélaginu og
Norðuráli.
Í yfirlýsingunni segir að til
að ná fram sjálfbærri þróun
þurfi að koma til sameiginleg
ábyrgð og að aðgerðir til að
vernda umhverfi jarðar kalli á
betri aðferðir varðandi sjálf-
bæra framleiðslu og neyslu.
„Við teljum að hreinni fram-
leiðsla og aðrar forvarnarað-
gerðir, svo sem umhverfishag-
kvæmni, umhverfisvæn
framleiðni og mengunarvarnir
séu ákjósanlegir kostir,“ segir
einnig og til að ná þessum
markmiðum leggja aðilar yfir-
lýsingarinnar áherslu á þekk-
ingu, menntun og þjálfun, sam-
ræmingu, rannsóknir og
samskipti. Finna á nýjar lausn-
ir m.a. með því að efla þróun af-
urða sem eru hagkvæmar frá
umhverfissjónarmiði. Til að
koma á hreinni framleiðslu er
lögð áhersla á að setja fram
krefjandi markmið, hvetja til
nýrrar og aukinnar fjármögn-
unar og fjárfestingar í kostum
á sviði forvarnatækni og efna
samvinnu milli landa á sviði
umhverfisvænna tækniatriða.