Morgunblaðið - 29.03.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 29. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÁRIÐ 1996 var Kaupmanna-höfn, höfuðborg Íslands ímeira en 550 ár, menn-ingarborg Evrópu, svo
sem mörgum mun kunnugt. Eins og
vænta mátti var mikið um að vera í
borginni við Eyrarsund, ekki síst á
vettvangi sjónmennta. Hér vissu
menn hvað í húfi var og vildu ekki
vera eftirbátar fyrri menningar-
borga um að auka við orðstír og ris
skapandi athafna innan borgar-
markanna. Hverja stórframkvæmd-
ina rak aðra og má hér sérstaklega
nefna sýningar á verkum gullald-
armálaranna Christen Købke á Rík-
islistasafninu og Wilhelm Bendz á
Hirsprungske safninu. Báðar
ógleymanlegar, birtingarmynd list-
ar þeirra ferskari en í annan tíma,
og báru hróður listamannanna langt
útfyrir landsteinana. Sýningarskrár
afburða vandaðar og til fyrirmyndar
um skilvirkni og hlutlægni. Alþjóð-
legum straumum í núlistum var
einnig gert hátt undir höfði, minnist
helst gámasýningarinnar miklu á
hafnarbakkanum í nágrenni gömlu
Tollbúðarinnar og risasýningar á
list yngri kynslóða í Øxnehallen,
stóru Kjöthöllinni fyrrverandi í ná-
grenni Halmtorvet. Var nokkrum
sinnum á vettvangi það árið og
skrifaði eitthvað 10-12 greinar í
blaðið, að meginhluta um myndlist-
arviðburði.
Minnist glögglega hins mikla við-
búnaðar árin á undan, Kaupmanna-
höfn tók gagngerum stakkaskiptum,
einkum miðborgin, sem vissulega
var mikil þörf fyrir og nú streymdi
fjármagnið til margvíslegrar endur-
nýjunar og nýbygginga, einstakra
að vísu mjög umdeildra. Það sem
gerir útnefninguna svo eftirsótta í
Evrópu er einmitt fjárstreymið til
borganna og þeirra möguleika sem
skapast um endurnýjun þeirra; ný-
bygginga, endurbóta á söfnum og
sýningarhöllum, og eru hér dæmin
mörg og glæsileg.
Rifjast upp, að í stað þess að hag-
nýta okkur aldalanga reynslu herra-
þjóðarinnar á sviði sjónmennta, við
stofnun lýðveldisins 1944, var klippt
á alla þræði og giska óburðuga
reynslu virðumst við ennþá hafa
dregið af þeim afdrifaríku mistök-
um. Í öllu falli tókum við Dani ekki
til fyrirmyndar á menningarborg-
arári frekar en fyrrum, undirbún-
ingur lítill nema í formi fundahalda
og samþykkta. Framkvæmdir létu á
sér standa, tónlistarhús enn fjar-
lægur draumur og engar metnaðar-
fullar áætlanir um að bæta úr ára-
langri vanrækslu um kynningu á
íslenzkri myndlist, vítt og breitt.
Hér erum við svo langt á eftir hin-
um Norðurlöndunum að hrollur fer
um skrifara við tilhugsunina og það
sem gert er markast af mjög þröng-
um og einslitum ramma.
Einnig skal vakin ahygli á, að
menningarborgarárin hafa verið
gósentíð starfandi listamanna í Evr-
ópu sem fengu margir fleiri og
stærri verkefni en áður þekktist.
Víðast hafa þeir fengið full mann-
réttindi er svo er komið og enginn
velkist í vafa um að þeim beri sitt
líkt og öðrum starfstéttum, í mörg-
um tilvikum eru þeir mjög vel laun-
aðir. En hér á útskerinu virðist ein-
hver ímyndaður heiður og
viðurkennandi klapp á öxlina vera
helstur gjaldmiðill þegar myndlist
og myndlistarmenn eiga í hlut, og
sýnist menningarborgarárið ekki
hafa verið nein undantekning. Hug-
myndavinnan ekki vegin og metin
líkt og gerist annars staðar, heldur
goldið fyrir samkvæmt lægsta
mögulegum taxta, helst skyldan
ölmusum, og engar tröllasögur (!)
fara af því að listamenn hafi riðið
feitum hesti frá menningarborg-
arári, nema kannski starfmennirnir
sjálfir, sýningastjórar, fundahalda-
fíklar og aðrir er lögðu hönd að, en
um það veit ég minna. Hins vegar
veit ég og vita allir myndlistarmenn,
að ætlast er til þess að þeir séu oft-
ar en ekki ókeypis skemmtikraftar,
gott ef þeir þurfa ekki að borga með
sér. Á þetta jafnt við um sýningar á
söfnum þar sem salirnir eru í mörg-
um tilvikum leigðir út til listamanna
í stað þess að þeim sé greitt fyrir að
sýna. En allir aðrir sem koma ná-
lægt framningunum eru á fullum
taxta allt frá forstöðumanni til
ræstitæknis og kæmi engum við-
komandi sú fjarstæða í hug, að gefa
vinnu sína. Þá er nokkuð algengt að
þekktir listamenn séu beðnir um
myndverk á veggi fyrirtækja, kaffi-
húsa sem og hótela úti á landi án
þess að ætlast sé til að krónu sé vik-
ið í lófa þeirra. Í fyrra tilvikinu
verða öll söfn á hinum Norðurlönd-
um að greiða listamönnum ákveðið
lágmarksgjald fyrir að fá að sýna
verk þeirra, í því seinna er fyritækj-
um og öðrum aðilum skylt að festa
sér 1–2 verk eða borga dagleigu, allt
eftir aðstæðum.
Hugvit, sem víðast úti í heimier langsamlega verðmæt-asta og dýrasta vinnuaflið,
virðist þannig ekki metið upp á
marga fiska í veiðimannasamfélag-
inu. Og fyrir þá sök hefði mátt ætla,
að metnaður menningarborgarárs
hefði öðru fremur átt að hverfast
um þann meginás að breyta þessum
lágkúrulega og niðurlægjandi hugs-
unarhætti. Slík viðhorfsbreyting
hefði orðið íslenzkri myndlist mik-
ilvægust lyftistöng, sem og öðrum
listgreinum. En sú varð ekki raunin
og uppi eru raddir um að listamenn-
irnir hafi lagt stærsta skerfinn til
menningarborgarársina úr eigin
vasa og að háttur ölmusuhugsunar
hafi verið ríkjandi sem fyrrum, hver
króna talin í lófa þeirra, en vel að
merkja, síður útlendra gesta frekar
en fyrri daginn. Og í stað þess að
launa fyrir væntanleg viðvik og eft-
irlátsemi með myndarlegri kynn-
ingu á íslenzkri myndlist, yfirlits-
sýningum og bókaútgáfu, var ekki
lyft litlafingri.
Naumast hefði óviðráðanlegur
kostnaður fylgt því að reisa t.d.
bráðabirgðahúsnæði á Miklatúni í
stíl við Listamannaskálann gamla
við Kirkjustræti, vera þar með
kynningar á myndlist, listiðnaði,
hönnun og húsagerðarlist allt árið.
Hefði gjarnan mátt rísa þar sem
býlið Klambrar stóð áður á Mikla-
túni, þ.e. Klambratúni. Seinna hefði
verið hægt að nýta hann á svipuðum
grundvelli og Listamannaskálann
gamla, engra bílastæða þörf en skál-
inn hefði getað hresst til muna upp
á lífvana svæðið, aukið aðsreymi
gangandi fólks. Finnist einhverjum
þetta óheyrilegar og fjarstæðu-
kenndar kröfur má vísa til íþrótta-
mannvirkjanna sem rísa í hverju
hverfi borgarinnar og vígð eru með
mikilli viðhöfn, pompi og prakt, í
raun hverju krummaskuði á land-
inu. Menningarmiðstöðvar, eins og
rísa upp á öllum Norðurlöndum sem
og Evrópu allri ekki til utan Gerðu-
bergs þar sem ekki hefur verið gert
ráð fyrir myndlist í húsinu, og frá-
bært einkaframtak austan heiðar
drepið fyrir skilnings- og andvara-
leysi.
Annað og alvarlegt mál eruhinar svonefndu síbyljusýn-ingar út um hvippinn og
hvappinn sem jafnvel listasöfni hafa
tekið upp. Þannig er til í dæminu að
3-4 sýningar opni samtímis í ein-
hverju safnanna eina helgina sem er
meira en gerist á stórsöfnum millj-
ónaborga. Slík forðast eins og heit-
an eld að opna fleiri en eina í einu,
dreifir athygli og veikir slagkraft.
Einnig til í dæminu, að fimm til
tíu aðrar sýningar opni um leið ann-
ars staðar á höfuðborgarsvæðinu,
sem sumar vanrækja almennustu
upplýsingaskyldur í hendur gesta
sem listrýna. Hér hefði mátt ætla að
annar mestur metnaður menning-
arborgarársins hefði verið að grípa
tækifærið og lyfta undir vel und-
irbúnar og skilvirkar framkvæmdir.
En litið til baka, þá mun aldrei hafa
verið viðlíka flóð smásýninga í sögu
borgarinnar, margar þeirra með há-
tíðlega orðuðum viðurkenningar-
stimpli menningarborgarársins, öf-
ugþróuninni þannig lyft á stall (!)
enda líkast sem olíu væri hellt á eld.
Og að telja fjölda sýninga jafngilda
grósku í listsköpun eru mjög um-
deilanleg viðhorf, ef ekki algjör öf-
ugmæli, því ris lista hefur aldrei far-
ið eftir glysi, magni né kílóavigt, þar
gilda allt önnur lögmál til að mynda
metnaður, gæði og andagift. Þessi
yfirgengilegi fjöldi er í engu sam-
ræmi við stærð borgarinnar, frekar
en bílafjöldinn, og hefur öllu frekar
hamlandi áhrif á aðsókn en hitt. Tíu
frábærar ættu þannig bera stórum
meiri vott um grósku í myndlist en
100 miðlungssýningar, og skila sér
snöggtum betur. Glæsilegar opnanir
með sítarspili, söng, ræðuhöldum,
nærveru fyrirmanna þjóðarinnar og
léttum veitingum, ber ei heldur vott
um neina tegund af grósku í listum.
Þriðji mesti metnaðurinn hefði mátt
markast af baráttu fyrir því að ís-
lenzkir listamenn stæðu jafnfætis
starfsbræðrum sínum í Evrópu um
aðgengi að prentuðum fróðleik um
listir, en hér eru erlend blöð og
tímarit 50-200% dýrari en annars
staðar og skattur tekin af lista-
verkabókum og menningarefni sem
menn panta erlendis frá.
Hafi sá grunur læðst að einhverj-
um, að meginveigurinn hafi verið að
menningarborgarárið skilaði hagn-
aði að undirlagi títuprjóna- og rass-
púðafræðinga, fékkst það staðfest á
blaðamannafundi fyrir þó nokkru og
voru fyrirsvarsmenn listahátíðar
þar heldur hróðugir. Gáfu til kynna
að gróðanum yrði varið til að
styrkja listir í framtíðinni! Sé ekki
betur en að þessi hagnaður hafi ver-
ið sóttur í vasa listamanna, eðlilega
nær að nota hann til að launa þeim
fórnfýsi og vangoldna vinnu…
Skrifari hefur í pistlum sínum
iðulega vikið að bágborinni stöðu
myndlistarmanna og að þeir séu oft-
lega valdir til að vera í forsvari um
mál þeirra sem litla þekkingu og yf-
irsýn hafa. Er virkilega ekki kominn
tími til að fara í saumana á þessum
málum öllum, bæta upp hálfrar ald-
ar vanrækslu á vettvangi sjón-
mennta, koma miðstöð traustrar
myndlistafræðslu inn í sérhannað
hús, sem þjóðin gæti verið stolt af?
Gera að sjálfstæðu þaki allrar æðri
sjónmenntafræðslu eins og lengi vel
var stefna Myndlista- og handíða-
skólans og hann í eina tíð var í góðri
leið með að verða. Þá er ómæld þörf
fyrir sérhannaðan listiðnaðar- og
hönnunarskóla, en þessir þrír þætt-
ir hafa frá endurreisnartímabilinu
talist jafngildi mikilvægustu grunn-
eininga þjóða í Evrópu, raun- og
málvísindum. Á upphafsárum MHÍ,
og lengi vel, varð að lauma myndlist
inn um bakdyrnar sem hluta kenn-
aradeildar, hún lögð að jöfnu við
léttvægt föndur sem gagnaðist ekki
þjóðarbúinu!
Þá er rétt að minna enn einusinni á, að ekki er til neininnkaupastofnun myndlistar
sem sér um að dreifa gildum lista-
verkum um landsbyggðina og þar
með mennta þjóðina á íslenzka
myndlist, allar hliðar íslenzkrar
myndlistar. Engin marktæk lista-
saga, einungis ófullkomin en mjög
virðingarverð drög eins manns en
sviðið rannsóknarefni margra ef
skilvirkni og hlutlægni skal gætt.
Upplýsingamiðlun og útgáfa lista-
verkabóka langt á eftir sem og
kynning íslenzkrar myndlistar er-
lendis sem er nánast engin og ef
nokkur helst einkaframtak. Vísa hér
til Eddu Jónsdóttur en til eru fleiri
gildar hliðar íslenzkrar myndlistar
sem erindi eiga á alþjóðavettvang
en hún kynnir. Starfslaun lista-
manna fálm og hér mættum við enn
draga dám af bræðraþjóðum okkar
sem leitast við að gera viðurkennd-
um og framsæknum listamönnum
kleift að sinna list sinni með ævi-
löngum starfslaunum, dæmi til að
einstakir komist þannig í fjárlög
yngri en fertugir. Þá þekkjast 10-15
ára styrkir til efnilegra listamanna
og sumum þeirra fylgir afnot að
listamannaíbúð en hvergi veit ég um
6 mánaða starfslaun og til þriggja
HAGS-
MUNIR
Sjónmenntavettvangur
Meðan á verkefninu Reykjavík – menning-
arborg Evrópu 2000 stóð gerðist afar fátt
bitastætt í myndlist á höfuðborgarsvæðinu,
ekki umfram önnur ár nema að síbylja
vanbúinna smásýninga var meiri en nokkru
sinni fyrr. Bragi Ásgeirsson lítur um öxl,
fjallar um markaðs- og hagsmunamál
myndlistarmanna og hermir af alþjóð-
legum listamarkaði.
Guðmundur Ármann Sigurjónsson; Sandar, olía á striga, 2000. Var á framhlið boðskorts á sýningu hans á Gall-
ery Aveny í Gautaborg, 24. febrúar–11. marz, þar sem hann seldi rúman helming verka sinna, eða 11 af 20.
Meðal annars keypti „Statens kulturnemd“ tvö stór málverk, sem verður að teljast drjúgur sómi.