Morgunblaðið - 19.04.2001, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Neytendasamtökin
gerðu nýlega saman-
burð á verði fjölmargra
tegunda mat- og hrein-
lætisvöru í Reykjavík
og Kaupmannahöfn.
Það kom svosem ekki á
óvart að samanburður-
inn reyndist vera ís-
lenskum neytendum
mjög í óhag. Könnunin
sýnir einnig greinilega
að samsæri ávaxta- og
grænmetisheildsala
gegn neytendum hefur
tekist ágætlega því við
þurfum að greiða miklu
hærra verð fyrir þessar
vörur en íbúar dönsku
höfuðborgarinnar.
Tekið skal fram að allar tölur sem
koma fram hér á eftir eru án virð-
isaukaskatts, en hann er 14 prósent á
matvörum hér en 25 prósent í Dan-
mörku.
Full ástæða er til að gaumgæfa nið-
urstöður könnunarinnar vel. Hvaða
glóra er til dæmis í því að á meðan
Danir fá blómkálið á 100 krónur kílóið
þurfum við að borga rúmlega þrefalt
meira eða 341 krónu? Og er nokkurt
vit í því að á meðan Danir fá hvítkálið
á 72 krónur þurfum við að greiða
rúmlega helmingi meira eða 162
krónur? Sama gildir um púrrulauk.
Danir fá hann á 150 krónur kílóið en
við þurfum að borga 332 krónur. Og
áfram mætti telja þótt vissulega
minnki munurinn eitthvað. Og til að
tíunda líka það sem vel er gert hér má
minna á að tómatar eru örlitlu ódýrari
hér en í Danmörku.
Ekki eru tollar á ávöxtum sem
fluttir eru hingað fremur en í Dan-
mörku. Samt verður maður gapandi
af undrun þegar borið er saman verð
ávaxta hér og í Kaupmannahöfn. Í
umræðunni að undanförnu hafa ban-
anar komið mikið við sögu. Því er
meðal annars lýst í skýrslu sam-
keppnisyfirvalda hvernig markaðn-
um með þessa vöru var skipt milli að-
ila. Árangurinn kemur í ljós þegar
verðið er skoðað. Í Kaupmannahöfn
kostar kílóið 119 krónur
en 192 krónur hér eða
62 prósentum meira.
Eru einhver skynsam-
leg rök fyrir þessum
mikla mun? Eða að
plómur skuli kosta 294
krónur í Kaupmanna-
höfn en 525 krónur hér
eða 79 prósentum
meira.
Þó eru dæmi um að
innflytjendur geti stað-
ið sig bærilega. Þannig
eru kívíávextir nokkru
ódýrari hér og enn
meiri munur er á
avókadó okkur í vil.
Gallinn er bara sá að
báðar þessar tegundir eru með dýr-
ustu ávöxtum. Þessi dæmi sýna vissu-
lega að menn kunna til verka í þess-
um efnum, íslenskir neytendur njóta
þess bara sorglega sjaldan.
Fylgjum málinu eftir
Raunveruleikinn staðfestir þannig
niðurstöður samkeppnisyfirvalda um
samráð og fákeppni á grænmetis- og
ávaxtamarkaðnum. Ávaxta- og græn-
metissalar hafa kært afgreiðslu sam-
keppnisráðs til áfrýjunarnefndar
samkeppnismála. Ekki er við öðru að
búast en að áfrýjunarnefnd staðfesti
úrskurð samkeppnisráðs í öllum meg-
inatriðum. Það er hins vegar svo að ef
málið tapast þar geta samkeppnisyf-
irvöld ekki fylgt málinu eftir fyrir
dómstólum. Komi sú staða upp munu
Neytendasamtökin skoða það vand-
lega hvort fylgja eigi málinu eftir og
alla leið til Hæstaréttar ef nauðsyn-
legt reynist. Jafnframt er eðlilegt að
ríkissaksóknari taki þetta mál til
skoðunar og meti hvort ástæða sé til, í
ljósi þess hve brotin eru alvarleg, að
gefa út opinbera ákæru. Því verður
ekki trúað að óreyndu að fyrirtæki
sem uppvís hafa orðið að svo alvar-
legu broti, sem samsæri gegn neyt-
endum er, komist upp með það án
þess að þeim sé refsað hart fyrir. Það
myndi misbjóða réttlætiskennd þorra
neytenda ef þessir aðilar slyppu á
meðan lögreglan er í flestum tilvikum
kölluð til ef krakkar stela banana.
Mótmælum á www.ns.is
Eins og margir hafa orðið varir við
standa Neytendasamtökin nú fyrir
undirskriftasöfnun gegn grænmetis-
og ávaxtaokrinu á heimasíðu sinni,
www.ns.is. Þessi söfnun mun standa
fram yfir næstu helgi. Miðað við um-
ræðuna og ummæli fólks er ljóst að
mikill meirihluti neytenda er afar
óánægður með stöðu mála og tekur
heilshugar undir gagnrýni Neytenda-
samtakanna. Á heimasíðunni getum
við sameinast um að krefjast afnáms
tolla á grænmeti, en tollarnir eru mik-
ilvægt tæki til að tryggja fákeppni á
þessum markaði.
Ég hvet því lesendur Morgunblaðs-
ins til þess að liggja ekki á liði sínu en
skrá sig hið fyrsta á heimasíðu Neyt-
endasamtakanna. Þeir sem ekki hafa
aðgang að tölvu geta haft samband
við okkur í síma 545 1200. Ekki væri
verra ef þeir sem lesa þessar línur
myndu hvetja ættingja og vini til að
láta rödd sína heyrast. Neytendur
hafa áður knúið fram afnám einokun-
ar með samtakamætti sínum. Sam-
staða er allt sem þarf.
Sættum okkur ekki
við grænmetisokrið
Jóhannes
Gunnarsson
Neytendamál
Miðað við umræðuna og
ummæli fólks, segir Jó-
hannes Gunnarsson, er
ljóst að mikill meirihluti
neytenda er afar
óánægður með stöðu
mála og tekur heilshug-
ar undir gagnrýni
Neytendasamtakanna.
Höfundur er formaður
Neytendasamtakanna.
Í ÞESSARI grein
skilgreini ég vertíðar-
flotann sem öll fiski-
skip önnur en togara,
nótaskip og smábáta
þó svo að hún eigi
jafnframt við þá ísfisk-
togara sem fiska að
staðaldri fyrir land-
vinnslur hver á sínum
stað. Einkanlega á
þessi grein við þann
fjölda einyrkja og
smærri útgerða sem
hafa í fimmtán ár bar-
ist við niðurskurð á
aflaheimildum á sama
tíma og hver stjórn-
valdsaðgerðin á fætur
annarri hefur fært öðrum útgerð-
arflokkum veiðiheimildir á kostnað
þeirra. Þessi skip hafa því fórnað
meiru en önnur skip til að ná stjórn
á veiðum við Ísland. Til viðbótar eru
möguleikar þeirra til að vinna þetta
upp með veiðum utan landhelgi eða
í frjálsri veiði í öðrum tegundum til
muna takmarkaðri en hjá smábát-
um og úthafsskipum. Nú gera tals-
menn smábátanna kröfu um að
kvóti þessara skipa í steinbít, ýsu
og ufsa verði skorinn niður til að
viðhalda frjálsri sókn þeirra sjálfra.
Áróðurinn
Það dylst engum að nú stendur
yfir öflug og skipulögð áróðursher-
ferð þeirra sem vilja að smábátar
haldi áfram að veiða umfram þær
heimildir sem fiskifræðingar hafa
ráðlagt og pólitíkin
sett sér að fara eftir.
Fram að þessu hafa
þau rök helst verið
notuð að landvinnslan
og byggðarlögin eigi
meira undir því að
smábátar veiði aflann
fremur en aðrir bátar.
Þetta er auðvelt að
hrekja. Landvinnslan
víða um land byggist
meira á veiði lítilla og
stórra vertíðarbáta en
smábátum, þau eru
fleiri, byggðarlögin
sem byggjast á bátaút-
gerð, en þau sem
byggjast á smábátaút-
gerð, fiskmarkaðirnir eiga ekki síð-
ur sitt undir hefðbundnum bátum
en smábátum og bátar í sinni víð-
ustu mynd skapa fleiri störf í kring-
um sig en flest annað sem í þessum
byggðarlögum er. Mjög vinsæl að-
ferð í umræddum áróðri er að
teikna upp sem andstæður litla
varnarlausa manninn á trillunni og
stóra gráðuga manninn í stóra út-
gerðarfélaginu sem allt vill gleypa.
Um það sem þar er á milli talar
enginn því það hentar illa um-
ræðunni. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá að á milli þessara elda er fjöl-
breytileikinn mestur og
jarðvegurinn fyrir grósku hvað
frjóastur. Á meðan „hinn gleymdi
floti“ stundaði frjálsar veiðar var
ótrúlegur uppgangur í sjávarpláss-
unum, svo mikill að aldrei hefur
annað eins gerst frá því síldaræv-
intýrin voru og hétu. Uppgangur
smábátanna í dag byggist miklu
fremur á sama frelsi og vertíðarflot-
inn hafði fyrir 15 árum en á tækni-
framförum eða nýjungum. Sú þróun
sem orðið hefur við færa- og línu-
veiðar (í öllum stjórnkerfum) hefur
ekki síður verið með önnur veið-
arfæri samhliða byltingu í fiskleit-
artækjum og staðsetningartækjum í
öllum skipum.
Nýjustu rökin
Þeir sem vinna í aflamarki hafa
tvo kosti til hagræðingar í sinni út-
gerð. Annað er það að „skipta á
jöfnu“ sem þýðir það að menn
skipta t.d. á einu tonni af þorski fyr-
ir tvö tonn af karfa sem leiðir til
þess að ekki er nauðsynlegt að bæði
skip hafi veiðarfæri til að veiða báð-
ar tegundir. Þetta eru allir sammála
um að sé af hinu góða enda breytir
þetta engu um heildarveiði úr fiski-
stofnunum og virkar því sem fullgilt
verndunarákvæði án þess að fórna
hagkvæmninni (arðseminni). Hitt er
svokölluð „tegundatilfærsla“ sem
þýðir að hægt er að breyta einni
tegund í aðra. Ef skip fiskar t.d. tvö
tonn af karfa án þess að eiga von á
þeim afla er hægt að breyta einu
tonni af kolakvóta í tvö tonn af
karfakvóta. Þetta er hægt að gera
upp að 5% af heildarafla. Þetta
ákvæði hefur nú verið þrengt þann-
ig að ekki má breyta nema 2% í
eina tegund. Andstætt „jöfnu skipt-
unum“ getur „tegundatilfærslan“
leitt til þess að úhlutaður kvóti
einnar tegundar næst ekki á sama
tíma og farið er fram úr á annarri
tegund. Þeir sem gagnrýnt hafa
kvótakerfið hafa gert það á þeim
grunni m.a. að sveigjanleikinn sé
ekki nægur. Það skýtur því skökku
við að sömu menn komi nú fram á
Pétur Hafsteinn
Pálsson
Fiskveiðistjórnun
Að ætla sér að skerða
veiðiheimildir þessa
flota á þeim grunni að
hann hafi ekki nýtt sér
úthlutaðan kvóta telur
Pétur Hafsteinn Páls-
son vera öfugmæli og
nánast móðgun við
hlutaðeigandi.
Smábátaflotinn, vertíðar-
flotinn og nýting kvótans
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík
M O N S O O N
M A K E U P
lifandi litir