Morgunblaðið - 19.04.2001, Blaðsíða 64

MINNINGAR
64 FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Herdís fæddist áTannstaðabakka
í Hrútafirði hinn 23.
september 1913.
Hún lést á Landspít-
alanum í Fossvogi
hinn 6. apríl síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Jón
Einarsson, bóndi og
söðlasmiður á Tann-
staðabakka, og eig-
inkona hans Jó-
hanna Þórdís Jóns-
dóttir frá Hróðnýj-
arstöðum í Lax-
árdal. Herdís var
fjórða í röðinni af sjö börnum
þeirra hjóna. Systkini hennar eru:
1) Guðrún, f. 1905, dó á 16. ári. 2)
Guðlaug Dahlmann, f. 1907, lengi
á Ísafirði, síðast hjá Ritsímanum í
Reykjavík, lést 1993. 3) Svanborg,
f. 1911, lést úr berklum 1938. 4)
Einar, f. 1918, bóndi á Tannstaða-
bakka. 5) Jón, f. 1920, bóndi í
Eyjanesi, nýbýli úr Tannstaða-
bakkalandi, lést 1996. 6) Guðrún
Bigseth, f. 1921, bjó í Álasundi,
Noregi, lést 1993.
Fyrir hjónaband átti Herdís son
með Paul Warner Logan; Pál
ardóttur. Synir þeirra; Arnar
Borgar, Elmar Þór og Víðir Már.
3) Einar Skúli, f. 1952, húsasmíða-
meistari í Garðabæ, kvæntur El-
ísabetu Gunnarsdóttur. Sonur
þeirra er Bjarni Oddleifur. Með
fyrri eiginkonu sinni, Birnu Guð-
jónsdóttur, á Einar; Rúnar Brynj-
ar og Líneyju. Sonur Elísabetar
er Benedikt Ármannsson. 4) Hjör-
dís Heiðrún, f. 1952, félagsráð-
gjafi í Borgarnesi. Fóstursonur
hennar að hluta er Ágúst Fjalar
(sonur Jóhönnu). 5) Hörður Birg-
ir, f. 1954, bílstjóri í Reykjavík,
kvæntur Jórunni Finnbogadóttur.
Sonur hennar er Reynir Þór.
Langömmubörnin eru orðin 17.
Herdís ólst upp hjá foreldrum
sínum á Tannstaðabakka og gekk
að öllum almennum sveitastörf-
um. Hún var tvo vetur á Héraðs-
skólanum á Reykjum og útskrif-
aðist þaðan í hópi fyrstu nemenda
skólans. Hún vann ýmis störf, var
hjá Guðlaugu systur sinni á Ísa-
firði og vann á Hótelinu í Forna-
hvammi. Fyrsta búskaparárið
bjuggu þau Hjörtur á Hafþórs-
stöðum í Norðurárdal, en síðan á
Hraunsnefi í sömu sveit í tæp 20
ár. Árið 1968 flutti Herdís til
Reykjavíkur með börn sín. Þar
starfaði hún við heimilishjálp og á
Dvalarheimilinu Hrafnistu.
Útför Herdísar hefur, sam-
kvæmt fyrirmælum hennar, farið
fram í kyrrþey.
Pálsson, f. 1943, end-
urskoðanda í Ástral-
íu. Börn Páls eru; með
Bergljótu Aðalsteins-
dóttur; Páll, með fyrri
eiginkonu sinni Rósu
Þórðardóttur; Þórður
Guðni, Hafþór Ingi,
Herdís Pála og Aníka
Rós og með núver-
andi eiginkonu sinni
Ruth Pálsson; Karl
Jóhann, Helen Þura
og Matthew Simon.
Herdís giftist 1949
Hirti Brynjólfssyni
frá Króki í Norðurár-
dal. Foreldrar hans voru Brynj-
ólfur Bjarnason, bóndi og kennari
frá Skarðshömrum og eiginkona
hans Arndís Klemensdóttir frá
Hvassafelli. Herdís og Hjörtur
skildu 1968. Börn Herdísar og
Hjartar eru: 1) Jóhanna Svanrún,
f. 1948, verkakona á Akranesi.
Börn hennar; með Jónasi Ágústs-
syni; Ágúst Fjalar og með fyrr-
verandi sambýlismanni, Guð-
mundi Óskarssyni; Eyþór, Óskar
og Hjörtur Birgir. 2) Örnólfur
Atli, f. 1950, trésmiður í Hafnar-
firði, kvæntur Höllu Ólöfu Þórð-
Hún mamma mín, Hedda frá
Tannstaðabakka, háttaði ofan í
rúmið sitt, sofnaði og vaknaði ekki
almennilega eftir það. Dauðdagi
eins og hún óskaði sér. Stund sem
hún hafði búið sig undir, kveið
ekki á neina lund, var fremur full
tilhlökkunar enda sannfærð um að
hún mundi hitta aftur horfna sam-
ferðamenn, fjölskyldu sína og vini.
Hún sat þó ekki auðum höndum og
beið, enda kunni hún sjaldnast við
sig iðjulaus, heldur stundaði sína
spilamennsku, bakaði sitt brauð
sjálf og saumaði út. Hún var
óhrædd við að takast á við nýja
hluti, tileinkaði sér auðveldlega
kunnáttu á ýmis tæki og tól og fór
að fikra sig áfram með ný út-
saumsspor, komin vel yfir áttrætt.
Hún var dugleg og hraust, óhrjáð
af öllum velferðarkvillum og starf-
aði við umönnun aldraðra fram
undir áttrætt.
Hún mamma mín sem ólst upp í
torfbæ á íslensku sveitaheimili þar
sem hún gekk til allra verka og
eina aflið var kraftur manns og
hests. Afþreyingu varð að finna í
hinu náttúrulega umhverfi og
félagsskap við annað fólk. Ekkert
dót, engin fyrirfram sköpuð
skemmtan eða afþreying – ekki
einu sinni útvarp, bara bækur og
spil. Foreldrar hennar komust þó
vel af, bjuggu myndarbúi, en
svona var upphaf 20. aldarinnar
áður en tæknin hóf innreið sína.
Einkennandi fyrir æskuheimili
hennar á Tannstaðabakka var ást-
ríki og traust fjölskyldubönd og
þannig lagður grunnur að ævar-
andi tryggð við fjölskylduna og
heimahagana hjá þeim systkinum
öllum.
Gömul kona deyr – en það deyr
fleira.
Hún er óðum að hverfa þessi
kynslóð sem kann að njóta og
kann að gleðjast. Kynslóðin sem
gleðst yfir því sem hún hefur,
frekar en ergja sig yfir því sem
hún á ekki. Kynslóðin sem tekur
eftir og dáist að umbúðapappírn-
um utan um gjafirnar og flettir
honum varlega utan af til að
skemma hann ekki, áður en glaðst
er yfir því sem innan í er. Kyn-
slóðin sem á alltaf nóg og kvartar
ekki.
Eftir að bærinn á Hraunsnefi
brann bjó mamma sumarlangt með
okkur sex börn í nýbyggðri fjár-
húskró og eftir það tvö ár í bráða-
birgðahúsnæði, sem var í raun eitt
herbergi. Engin þægindi, ekkert
rafmagn, engar vélar utan gamla
kolavélin. Ekkert aðstoðarfólk, því
það var ekkert húsnæði fyrir það.
Aldrei hef ég heyrt hana kvarta
yfir þessum tíma, en oft hef ég
heyrt hana þakka fyrir hvað börn-
in hennar voru heilbrigð og hraust.
Hún vann alla tíð á lægstu launum,
en hana vantaði aldrei peninga.
Hún sló aldrei lán, en lánaði gjarn-
an þeim er höfðu þrefaldar hennar
tekjur. Hún átti aldrei nein ósköp
af veraldlegum gæðum, en aldrei
minnist ég þess að hana vantaði
neitt. Aftur á móti gaf hún ekki
auðveldlega eftir að komast í
berjamó á hverju hausti, helst í
góðri borgfirskri bláberjabrekku,
og var ánægðari á eftir en margur
sem hafði farið í lengri og kostn-
aðarsamari ferðalög.
Hún var ekki aðeins okkur börn-
unum sínum góð móðir, heldur
einnig barnabörnunum, einkum
þeim er að hennar mati bjuggu við
lakari hag, einstök amma og bak-
hjarl. Þótt tekjurnar væru ekki
háar var oftast afgangur, sem
lagður var til hliðar barnabörn-
unum til góða. Hún naut þess ríku-
lega – barnabörnin höfðu kannski
lært ýmislegt af ömmu sinni. Her-
dís og Fjalar voru henni sterkir
bakhjarlar undir það síðasta og
frægt er í fjölskyldunni áralangt
maríasstríð hennar og Tóta þar
sem orrusturnar voru orðnar ótelj-
andi.
Skipti athafnir okkar hérna
megin máli er við flytjum til nýrra
heimkynna þá er víst að hún
Hedda frá Tannstaðabakka á góða
heimvon.
Síðustu vikuna sína var hún á
hjartadeild Landspítalans í Foss-
vogi. Hún og við sem vorum þar
hjá henni nutum afbragðs þjón-
ustu og aðhlynningar á alla lund.
Starfsfólki deildarinnar eru hér
með færðar kærar þakkir.
Takk fyrir mig og vertu sæl,
mamma mín.
Hjördís.
Sú kynslóð er var fædd snemma
á síðustu öld og horfin er að mestu
á feðranna fund lifði allt öðru lífi
framan af en mörg okkar yngri
gerum okkur grein fyrir. Margur
nútímamaðurinn hefði vissulega
gott af því að flytja inn í torfbæ og
búa þar þó ekki væri nema eitt ár.
Eftir vistina hefðum við kannski
hugmynd um hvað við höfum það
gott.
12. mars 1957 brennur íbúðar-
húsið hjá pabba og mömmu á
Hraunsnefi. Börnin orðin sex,
elsta þrettán ára, yngsta tveggja
ára. Snemma um veturinn ’57–’58
flytjum við í Skúrinn er var 17–18
fermetrar.
Þægindin sem mamma hafði í
Skúrnum voru: Ein efri og neðri
koja, rúm, kolaeldavél, klósett með
hengi fyrir og olíuljós. Síðar á lífs-
leiðinni sagði mamma að hlýjustu
minningarnar sem hún átti um bú-
ferlaflutninga voru er við fluttum í
Skúrinn.
En af hverju var mamma svona
ánægð með þessa 17–18 fermetra?
Hún varð að sjá um átta manna
fjölskyldu og gefa iðnaðarmönn-
unum, sem unnu í íbúðarhúsinu er
var í byggingu, að borða?
Jú, hvaðan komum við? Úr fjár-
húsunum. Fjögur af okkur systk-
inunum eru fædd í gamla bænum á
Hraunsnefi.
Hjúkrunarliðið á fæðingardeild-
inni var ekki fjölskipað eða alltaf
til staðar þegar til þurfti að taka,
bæjarleiðirnar voru nokkuð marg-
ar frá Kleppjárnsreykjum eða
Arnbjargarlæk.
Að vísu minnist ég þess ekki að
mömmu hafi þótt biðin löng.
Í minningunni hafði mamma
alltaf tíma til að sinna mér; hvort
mig vantaði hitapoka og sæng,
fótabað í eldhúsvaskinum, nýbakað
heitt rúgbrauð með spenvolgri
mjólkinni beint úr kúnni eða
ómissandi afmælisklessurnar.
Með mömmu er gengin á braut
mikið góð kona sem kunni að meta
það sem hún hafði, horfði aldrei
öfundaraugum til annarra og
kunni að gleðjast yfir litlu. Henni
féll sjaldan verk úr hendi, helst ef
hún var að spila.
Sjálfsagt má segja svipað um
marga af þessari kynslóð.
Jú, mamma hafði alltaf tíma
hvort sem þurfti að hugga, seðja
hungur eða gleðja með gjöfum –
hún gladdist mest sjálf.
Bið að heilsa ömmunum, öfun-
um, Laugu, Nonna, Gunnu Röggu
og öllum hinum.
Elsku besta kona sem ég hef
kynnst – mamma!
Hvíl í friði.
Hörður.
Að kvöldi föstudagsins 6. apríl
síðastliðins kvaddi tengdamóðir
mín, Herdís Jónsdóttir, þennan
heim eftir stutta sjúkrahúsvist.
Herdís var á áttugasta og áttunda
aldursári er hún lést, en þrátt fyr-
ir þann háa aldur var hún hress og
kát fram á síðustu stundu og hafði
heilsu til að búa ein og það með
myndarskap í sinni íbúð.
Ég kom ung að árum, tæplega
tvítug, inn í fjölskyldu Herdísar,
eða Heddu eins og hún var gjarn-
an kölluð. Það er einmitt á þessum
aldri sem unga fólkið telur sig
gjarnan klárast og best og hafa vit
á öllu og þurfa hreint ekkert endi-
lega að hlusta á ráð þeirra sem
eldri eru. Ég var þarna örugglega
engin undantekning en saman náð-
um við Herdís að þróa með okkur
vináttu, virðingu og væntumþykju
sem sífellt óx og dýpkaði með ár-
unum.
Herdís var fjölhæf kona, fróð og
vel að sér og mikill ljóðaunnandi.
Hún var af þeirri kynslóð sem
þurfti að hafa fyrir lífinu, ekkert
var sjálfgefið, hvorki menntun né
annað. Hún var mikill dugnaðar-
forkur og vann bæði sér og öðrum
afar vel. Segir það nokkuð um
dugnað hennar að hún var komin
hátt á áttræðisaldur þegar hún
hætti störfum á Hrafnistu í
Reykjavík þar sem hún vann all-
mörg ár. Hannyrðir stundaði hún
alltaf jafnframt vinnu sinni. Gam-
an var að fylgjast með hvernig hún
sífellt þróaði sjálfa sig. Sauma-
skapur, prjónaskapur, nauðsynja-
hlutir, s.s. lopapeysur, sokkar og
vettlingar og síðar á efri árum
fínni handavinna, útsaumaðir dúk-
ar og vöggusett fyrir barnabörn og
barnabarnabörn svo eitthvað sé
nefnt. Og það vafðist ekki fyrir
þessari konu að læra ný sauma-
spor, komin á níræðisaldur.
Herdís var afar mikil fjölskyldu-
kona, ekki aðeins gagnvart sínum
börnum og afkomendum heldur
einnig systkinum sínum, öðrum
ættingjum og vinum. Hún hélt
sinni verndar- og umönnunarhendi
yfir okkur öllum. Hún fylgdist vel
með öllu sínu fólki, hringdi, spurð-
ist fyrir og miðlaði síðan þessum
upplýsingum áfram til okkar hinna
sem ekki vorum jafn dugleg í
ræktarseminni. Því má segja að
Herdís hafi á sinn hátt haldið utan
um stórfjölskylduna, verið samein-
ingartákn.
Herdísi þótti mjög vænt um
landið sitt, æskustöðvarnar í
Hrútafirðinum og Norðurárdalinn
þar sem hún bjó um langt skeið.
Hún hafði yndi af ferðalögum um
landið, að skoða fjöllin, finna ilm
blómanna og hlusta á nið lækj-
anna. Hún tók sig til á efri árum
og ferðaðist vítt og breitt um land-
ið, fór í rútuferðir með ættingjum
eða vinum og skoðaði bæði hálendi
sem láglendi. Aldur stöðvaði Her-
dísi ekki, hvorki á ferðalögum né
öðru. Mér er bæði minnisstæð og
kær „hringferðin“ okkar. Það var
sumarið 1997 að við Atli og Hjör-
dís mágkona mín ákváðum að
bjóða Herdísi með okkur hringinn
í kringum landið. Við nutum þess-
ara daga, urðum jafnvel aftur börn
og sulluðum og óðum út í sjó og þá
var ekki spurt um aldur.
Eitt var það sem Herdís hafði
mikla unun af og það var að taka í
spil. Hún vissi það svo vel að
skemmtun er hægt að fá af mörgu
öðru en því sem sótt er út fyrir
heimilið eða á skemmtistaðina.
Þetta kenndi hún okkur fólkinu
sínu. Að fá fólk í heimsókn, spila
Marías, Kana, Hornfirðing, Vist
eða bara leggja kapal. Allt þetta
veitti mikla ánægju. Eftir að hún
hætti vinnu utan heimilis tók hún
fullan þátt í félagsstarfi eldri borg-
ara og þriðjudagar og miðviku-
dagar voru fráteknir fyrir spila-
mennsku. Það segir mikið um
Herdísi, heilsu hennar og dugnað
að hún fór út að spila með Mar-
gréti, vinkonu sinni í Austurbrún-
inni, aðeins hálfum mánuði áður en
hún dó.
Það er skrýtin tilhugsun að geta
ekki lengur skroppið í heimsókn í
Austurbrúnina til tengdamóður
minnar, fengið kaffisopa, spjallað
um landsins gagn og nauðsynjar,
heyrt setninguna ,,eruð þið nokkuð
að flýta ykkur“ sem þýddi ,,eigum
við kannski að spila“. En lífið hef-
ur sinn gang og það vissi Herdís
mæta vel.
Herdís mín, þakka þér fyrir
samfylgdina í gegnum árin. Hvað
þú varst okkur Atla og sonum okk-
ar yndisleg móðir og amma og
ávallt traust, hreinskiptin og góð.
Hafðu hjartans þökk fyrir allt.
Öllum ættingjum og vinum Her-
dísar sendi ég innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Halla Þórðardóttir.
Nú hefur amma mín kvatt þenn-
an heim. Hún var þess fullviss að
þegar þessari jarðvist væri lokið
tæki eitthvað annað og enn betra
við. Vonandi fær hún þá að grípa í
spil við og við því fátt fannst henni
skemmtilegra. Ég spilaði reglu-
lega við hana marías síðustu sjö
árin og alltaf var sami reikning-
urinn, ýmist var ég í plús eða
amma. Hún ljómaði alltaf upp þeg-
ar nefnt var hvort ekki ætti að
spila svolítið. Síðustu tvö árin var
amma alltaf í mínus á reikningnum
og sagði þá stundum góðlátlega að
ég væri að níðast á gamalli og las-
burða konu. Þetta var þó alltaf
mælt í gamni og jafnan var ánægj-
an og gleðin í fyrirrúmi.
Henni þótti vænt um að fá heim-
sóknir og var jafnan fljót að hella
upp á kaffi og tína til bakkelsi er
gesti bar að garði eða þá að hún
bakaði í einum hvelli vöfflur því oft
var deigið tilbúið í ísskápnum.
Amma var ákaflega ern og
heilsuhraust fram undir það síð-
asta.
Til marks um það starfaði hún
til 78 ára aldurs á Hrafnistu í
Reykjavík. Ég brosti gjarnan út í
annað þegar starf hennar barst í
tal því þegar hún talaði um gamla
fólkið á Hrafnistu sem hún var að
sinna var það oftar en ekki tals-
vert yngra en hún sjálf.
Mér fannst oft sem ellin biti alls
ekki á ömmu.
Henni þótti vænt um fólkið sitt
og fannst það jafnan vera betra en
annað fólk. Ekki voru allir alltaf
sammála henni með þessa skoðun
en hún studdi jafnan sitt fólk ef
eitthvað bjátaði á.
Fyrir nokkrum vikum vorum við
amma að ræða um dauðann. Sagði
hún mér, og var ákveðin í orði, að
hún hlakkaði bara til að deyja.
Þetta samtal okkar gerði mér
miklu léttara að kveðja hana, full-
viss þess að hún var tilbúin í
ferðalagið.
Góða ferð, amma mín, og takk
fyrir allar góðu stundirnar.
Þórður Pálsson.
Nú er hún elsku amma mín dáin
og langar mig að minnast hennar
hér með nokkrum af mínu bestu
minningum um hana.
Ein elsta minning mín um
ömmu er frá því hún átti heima á
Reykjavíkurveginum og var að
gefa mér haframjöl að borða.
Haframjöl með kakói, sykri, rús-
ínum og mjólk út á. Mikið fannst
mér þetta gott og núna er þetta
eitt af því besta sem Jóhannes
Geir, sonur minn, fær í morgun-
mat. Frá Reykjavíkurveginum
man ég líka eftir þegar hún söng
fyrir mig „Sofðu unga ástin mín“
þegar ég svaf hjá henni.
Þegar Jóhannes Geir fæddist
var ég á öðru ári í Kennaraháskól-
anum. Amma hafði hætt að vinna
úti stuttu áður og bauðst til þess
að hjálpa mér með pössun svo ég
gæti haldið áfram mínu námi.
Þetta kom sér mjög vel fyrir mig
og ég var hin ánægðasta. Seinna
lærðist mér að amma var ekki
minna ánægð. Henni fannst gott
til þess að vita að einhver hefði
þörf fyrir hana og hennar krafta
og að henni, þá 79 ára, væri treyst
fyrir ungabarninu. Í gegnum tíð-
ina hefur amma alltaf verið tilbúin
að líta eftir Jóhannesi fyrir mig og
hafa þau brallað margt saman í
gegnum tíðina svo sem að spila
fótbolta úti í garði, setja niður eina
eða tvær kartöflur í blómapott úti
á svölum og sinna uppskerunni á
haustin og margt fleira. Svo var
það líka í verkahring Jóhannesar
að setja saman og skreyta jólatréð
hennar ömmu löngu, eins og hann
kallaði hana, fyrir hver jól.
Það er svo ótal margt sem ég á
eftir að sakna frá ömmu nú þegar
hún hefur kvatt okkur. Heima-
tilbúna súkkulaðið og piparmynt-
urnar hennar um jólin, ananas-
frómasinn, heimabakaða brauðið,
flatkökurnar og heimagerða kæf-
an, nammi í kristalsskálinni, nóg
af ullarsokkum og vettlingum og
stóru, hlýju hendurnar hennar
sem aldrei féll verk úr hendi,
voru ýmist að leggja kapla,
prjóna, sauma út, elda, baka eða
halda í hendurnar mínar og taka
utan um mig. Við amma áttum
mikið og gott samband, áttum
margt sameiginlegt og höfðum
HERDÍS
JÓNSDÓTTIR