Morgunblaðið - 19.04.2001, Page 50

Morgunblaðið - 19.04.2001, Page 50
UMRÆÐAN 50 FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ Þ að vekur alltaf jafn- mikla furðu manns þegar komið er til lands á borð við Bosn- íu hvað allt virðist eðli- legt á yfirborðinu. Hvort heldur er í stríði eða þeim viðkvæma friði sem náðst hefur. Stríð eru háð þar sem óbreyttir borgarar eru. Mitt í öllum hryllingnum og firringunni reyna þeir að halda áfram að lifa daglegu lífi og eftir stríðið er dag- lega rútínan ótrúlega fljótt á sínum stað. En hvar stendur Bosnía tæp- um sex árum eftir að stríðinu, sem kostaði um 100.000 manns lífið og enn fleiri allt sitt, þar með talið sál- arró og andlegt jafnvægi, lauk? Nú, nokkrum árum eftir stríðs- lok, hafa tískusveiflurnar náð af al- vöru til borga á borð við Sarajevo, hægt er að hlusta á það nýjasta í tónlist, kaupa merkjavöru (reynd- ar í takmörk- uðu magni), drekka capp- uccino og borða ítalskar samlokur á börum þar sem flestir viðskiptavinirnir eru í jakkafötum og með bindi. Þó þarf ekki að keyra nema nokkur hundr- uð metra til þess að sjá heim- ilislaust fólk ylja sér við elda á ruslahaugum og fjölskyldur sem búa í húsnæði svo illa förnu eftir stríðið að það telst langt frá því að vera íbúðarhæft. Þrátt fyrir að kaffibarirnir séu fullir af fólki drekkur hver og einn ekki nema einn bolla af kaffi, fæst- ir fá sér meðlæti og í slóvenska stórmarkaðnum þar sem allt fæst heyrir til algerra undantekninga að sjá fólk með fullar inn- kaupakörfur. Um leið og farið er að tala við fólk kemur í ljós að margir eiga enn við erfiðleika að stríða í kjölfar stríðsins, andlega og líkamlega. Flest unga fólkið vill bara flytja á brott þótt misjafnlega gangi að láta þann draum verða að veru- leika og allir kvarta yfir spillingu í stjórnkerfinu. Alþjóðasamfélagið reynir að koma til aðstoðar með blöndu af ráðgjöf og fyrirskip- unum sem falla misvel í kramið og eru hunsaðar eins og hægt er. Og sá algeri klofningur á milli þjóða, sem varð í stríðinu, er enn á sínum stað. Vissulega eru dæmi um fólk sem er farið að snúa aftur til síns heima, þótt það sé á svæði þar sem önnur þjóð ræður nú ríkj- um. Staðreyndin er engu að síður sú að Bosnía er þrískipt, hún er í raun og sann ekki eitt land heldur þrjú; múslímsk Bosnía, króatísk Hersegóvína og Serbneska lýð- veldið. Ökuferð um þessi þrjú svæði segir meira en mörg orð; í Serb- neska lýðveldinu eru langflestar áletranir á kyrillísku og far- símakerfið serbneskt. Í Herzeg- óvínu blaktir króatíski fáninn við hún, verð eru gefin upp í króat- ískum kúnum og þrátt fyrir að íbú- arnir séu skyldir að lögum til að hafa límmiða á bifreiðum sínum sem á stendur BiH (Bosnía og Hersegóvína) hafa Bosníu-Króatar brugðið á það ráð að búa til eins límmiða nema hvað einu horninu hefur verið lyft svo að glittir í skjöldinn í króatíska skjald- armerkinu. Hin múslímska Bosnía verður svo að standa undir þeim vænt- ingum sem gerðar eru til landsins. Þar blaktir bosníski fáninn við hún, þar eru breytileg mörk (KM) notuð og þar eru flestar al- þjóðastofnanir og samtök, auk þess sem NATO-herir eru þar mun sýnilegri. Klofningurinn verður aðeins skýrari þegar rætt er við fólk. Að- eins ein stúlka, ein fárra Serba sem enn búa í hinni skiptu borg Mostar, segist ekki líta á sig sem Serba heldur Bosníumann. Hún sker sig því miður úr fjöldanum, einkum eru það Króatar og Serbar sem halda fast í þjóðerni sitt þótt skiptar skoðanir séu meðal þeirra um hvort þeir vilja sjálfstæði eða sameiningu við „móðurríkið“ – Króatíu eða Serbíu. Bæði hafa sagt hreint út að þau hafi engan áhuga á að bæta hlutum af Bosníu við sig en þjóðernissinnar í hinum króatísku og serbnesku hlutum Bosníu láta það sem vind um eyru þjóta. Eftir stendur spurningin um hvort hægt sé að koma í veg fyrir skiptingu landa á borð við Bosníu í kjölfar stríðsátaka. Bosnía og Kos- ovo raunar eru gott dæmi um lönd þar sem tilraunir alþjóðastofnana til að koma í veg fyrir nær algera skiptingu landssvæða bera ekki árangur. Íbúarnir sjá sjálfir um að skipta svæðum með sér og sú skipting stendur af sér langflestar tilraunir alþjóðasamfélagsins til að breyta henni. Þegar illa gengur freistast margir fulltrúar þess til þess að hugsa um hvort ekki sé réttast að leyfa algeran klofning ríkja gömlu Júgóslavíu. Tilraunin til að halda henni saman eftir fall járntjaldsins hafi jú mistekist? Verði ríkjum gömlu Júgóslavíu leyft að klofna enn frekar verður aftur á móti hrint af stað ferli sem ekkert fær stöðvað. Nái þjóðernissinnar sínu fram er fátt sem bendir til þess að kyrrstaða náist heldur þvert á móti muni svæðið brotna upp í æ smærri einingar. Slíkt gerist ekki á friðsamlegan hátt og óstöð- ugleikinn sem óhjákvæmilega fylgir verður til þess að skapa kjöraðstæður fyrir skipulagða glæpastarfsemi. Tíminn vinnur með og á móti þeim sem vilja halda Bosníu sam- an. Reynslan frá öðrum löndum sýnir að því lengra sem líður frá lokum stríðsins, því minni verða líkurnar á því að flóttamönnum takist að flytja aftur heim. En þótt djúpstætt hatur sé enn fyrir hendi er það ekki eins blint og áður, því lengra sem líður frá stríðinu fennir yfir martraðarkenndar minningar. Bosníumönnum og alþjóða- samfélaginu er nauðugur einn kostur: að reyna að halda landinu saman. Reynslan sýnir að sé geng- ið fram af hörku gagnvart þjóðern- issinnum, flokkar þeirra bannaðir, fjársektum og hótunum beitt, láta þeir undan. Nýleg lög um rétt fólks til að snúa aftur í íbúðir sínar og skyldu lögreglunnar til að reka þá sem fyrir eru á brott eru til marks um þetta, þvert á allar svartsýnisspár hafa þau orðið til þess að um 100.000 manns hafa snúið aftur á hálfu öðru ári. Árang- urinn hefur að minnsta kosti gefið mörgum von um að ef til vill eigi Bosnía sér von um framtíð þótt hún sé vissulega ekki sérlega björt. Hún er að minnsta kosti fyr- ir hendi. Sundur, saman? Bosnía er þrískipt, hún er í raun og sann ekki eitt land heldur þrjú; músl- ímsk Bosnía, króatísk Hersegóvína og Serbneska lýðveldið. VIÐHORF Eftir Urði Gunnarsdóttur urdur@mbl.is NÚ Á vormánuðum fer fram árleg endur- skoðun úthlutunar- reglna Lánasjóðs ís- lenskra námsmanna. Stúdentaráð Háskóla Íslands hefur sett fram skýrar kröfur um nauðsynlegar breyt- ingar á úthlutunar- reglunum og vegur þar þyngst hækkun grunnframfærslu LÍN, sem er eitt brýnasta hagsmunamál stúd- enta. Stúdentar 80% fólk? Námslánin eru byggð á fram- færslugrunni LÍN, og eiga skv. 3. gr laga um lánasjóð íslenskra náms- manna að standa straum af náms- og framfærslukostnaði meðan á námi stendur. Framfærslugrunnur- inn tekur mið af neyslukönnun Hagstofunnar frá 1995 og er við- miðunarhópurinn almennir laun- þegar með tekjur undir kr. 1.000.000. Við endurskoðun úthlutunar- reglna LÍN síðastliðið vor fóru stúdentar fram á að tekið væri mið af raunverulegum menntunarkostn- aði þeirra, þar sem hann væri tals- vert hærri hjá háskólastúdentum en almennu launafólki. Jafnframt fóru stúdentar fram á að miðað væri við núverandi húsnæðiskostnað, þar sem hann hefur hækkað talsvert frá árinu 1995. Stjórn LÍN hafnaði þessum kröfum námsmanna og af- leiðingin var sú að námsmenn fá nú aðeins 80% af raunverulegri fram- færsluþörf sinni að láni frá sjóðn- um. Því er ljóst að LÍN er ekki að uppfylla 3. gr. lánasjóðslaganna. Grunnframfærslan dugar ekki Núverandi grunnframfærsla LÍN er 66.500 kr. og gefur augaleið að hún dugar skammt miðað við raun- verulegan framfærslukostnað námsmanna. Til nánari skýringar má nefna að leiguverð fyrir ein- staklingsíbúð á stúdentagörðum Félagsstofnunar stúdenta er um 30.000 kr. og er leiguverð mun hærra á almennum markaði. Þá á eftir að greiða matarkostnað, bóka- og menntunarkostnað, heilsugæslu, föt, samgöngur og fleiri grundvall- arneysluþætti. Auk þess eru náms- lánin skert hlutfallslega fari tekjur námsmanna yfir kr. 265.000. Afleiðingar þessa eru mjög alvar- legar því að umtalsverður fjöldi stúdenta á þess ekki kost að hefja háskólanám af fjárhagslegum ástæðum og aðrir hrökklast frá námi því þeir sjá enga aðra leið til að ná endum saman. Menntun er fjárfesting Nám við háskóla er og á að vera full vinna. Þessi vinna stúdenta skil- ar sér síðan aftur til þjóðfélagsins með margvíslegum hætti í formi ný- sköpunar í atvinnulífi, hærri skatt- tekna og aukinnar velmegunar í þjóðfélaginu. Einnig hefur verið sýnt fram á að sérhver króna sem ríkið ver til menntunar skilar sér margfalt til baka í einu eða öðru formi. Það er því gríðarlega mik- ilvægt fyrir stjórnvöld að gera sér grein fyrir þessari staðreynd og tryggja stúdentum námslán sem gera þeim kleift að stunda nám sitt. Það er skylda þeirra að nám sé möguleiki sem stendur öllum opinn, ekki aðeins þeim efnameiri. Guðmundur Ómar Hafsteinsson Framfærsla Núverandi grunn- framfærsla LÍN er 66.500 kr. Guðmundur Ómar Hafsteinsson og Sæunn Stefánsdóttir segja að hún dugi skammt miðað við raun- verulegan framfærslu- kostnað námsmanna. Höfundar sitja í Stúdentaráði fyrir Röskvu og Guðmundur er fulltrúi SHÍ í stjórn LÍN. Sæunn Stefánsdóttir Stúdentar eiga rétt á lágmarks framfærslu FYRIR skömmu var birt skoðanakönn- un um viðhorf fólks til þess að selja áfengi í matvörubúðum og nið- urstaðan sú að rífur helmingur taldi slíkt af hinu góða. Þetta er vissulega vonbrigðaefni öllu hugsandi fólki, ekki sízt hjá þeim sem áfengisvandinn kemur við á alvarlegan máta, en vitað er að það eru ógnvænlega margir sem þjást undir oki neyzlunnar og fátt grátbroslegra en þeg- ar orðið frelsi er vanhelgað um leið og fjallað er um nauðsyn þess að auka vanda sem er ærinn fyrir. Nú veit ég ekki hvernig fólk hefur ver- ið leitt að svarinu, enda tek ég nú öllum skoðanakönnunum og úrslit- um þeirra með talsverðum fyrir- vara, veit þó að það munar hvort spurningin er gjörð saklausari með því að útiloka sterku vínin, þótt all- ir viti nú að þau komi í kjölfarið, og gjöra allt saklausara með því að tala um eingöngu létt vín (innan sviga máske spurt um matarvín, s.s. ég heyrði þau kölluð á dög- unum) og svo bjór sem svo margir veruleikafirrtir telja nú bara ekki til áfengis. Vonbrigðaefni eru úr- slitin í ljósi þeirra staðreynda sem allar kannanir sýna, jafnt austan hafs og vestan, að aukið og greiðara aðgengi að áfengi eykur neyzluna og í kjölfar þess að sjálf- sögðu ofneyzluna. Það hefði verið eðlilegt að spyrja fólk samhliða, hvort því fyndist ástæða til eða þörf á aukningu á neyzlu áfengis og hvort það áttaði sig á samhengi greiðara að- gengis og aukningar í neyzlu. Það hefði einnig mátt inna þá sem spurðir voru, eft- ir því hvort þeim þætti ekki tjón af hvers konar áfengis- neyzlu vera nægilegt og ef svo væri, hvort menn teldu þá á það hættandi að gjöra eitt- hvað sem yki vandann og hinar mörgu hörmulegu afleiðingar, allt yfir í að fórna líf- inu sjálfu eða eyði- leggja það. Ég á von þess að margir hefðu þá hikað og svörin um verzlunar- „frelsið“ hefðu þá nokkuð önnur getað verið, þótt ég viti fullvel að fjöldamargir hafa hér af engar áhyggjur og allra sízt þeir sem ætla sér af ógæfuvaldinum góðan gróða. Þessu jáfólki „frelsisins“ hefði verið nær að hlýða á aðvörunar- raddir okkar færustu lækna á þessu sviði sem þekkja bezt til af- leiðinganna, oft ógnvekjandi og sem lýsa því sem hreinni vá að feta þennan „frelsis“veg. Aðvaranir okkar bindindismanna um afleið- ingar þess að afnema bjórbannið fólust í tvennu umfram annað, þ.e. að heildarneyzlan myndi aukast og neyzlan færast enn neðar í aldurs- stiganum. Þótt ég hafi verið með þeim fremstu í hópi þeirra er þannig aðvöruðu segi ég auðvitað í dag: Því miður hafa þessar hrak- spár rætzt hræðilega. Þetta jáfólk hefur greinilega ekki hlýtt á boðskap hins mikil- hæfa stjórnmálamanns og læknis, Gro Harlem Brundtland, sem nú stýrir þeirri alþjóðastofnun þar sem afleiðingar áfengisneyzlu eru hvað skýrast tíundaðar og taldar, til varnar og verndar snúizt um leið, en hér á ég við WHO, Al- þjóðaheilbrigðismálastofnunina. Gro var ekkert myrk í máli þegar hún varaði við áfengisauglýsingun- um sem greinilega beindust um- fram allt að þeim ungu (kannast menn máske við blessunarhjalið hér um auglýsinga„frelsið“ sem er svo hræðilegt að ekki skuli ríkja hér?). Gro hvatti til vökullar bar- áttu félagasamtaka til varnar og sóknar gegn áfengisvánni og mælti mót auknu aðgengi af röggsemi. Síðast en ekki sízt tíundaði hún hinar hræðilegu tölur fórnarkostn- aðar, þar sem hún sagði 50.000 manns í blóma lífsins falla í valinn af völdum áfengis í Evrópu – fimmtíu þúsund – á ári og samt ber að skilja meirihluta íslenzkrar þjóðar svo, að ekki saki að taka enn frekari áhættu í þessum mál- um, a.m.k. túlka fjölmiðlungar það svo, að nú sé lag til að auka enn aðgengið og ekki skal því trúað að þeir sjái ekki hin augljósu tengsl orsakar og afleiðingar. Hugsað til allra þeirra harmsagna sem hvar- vetna eiga sér stað um samfélagið hljótum við að biðja allt hugsandi fólk að rasa ekki um ráð fram, heldur hjálpa okkur til að verjast og berjast. Þörfin knýr og kallar. Helgi Seljan Áfengi Allar kannanir sýna, segir Helgi Seljan, að aukið og greiðara aðgengi að áfengi eykur neyzluna. Höfundur er formaður bindindissamtakanna IOGT. Aðgát skal ærna hafa

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.