Morgunblaðið - 07.06.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÝÐANDINN hefur skapandi hlut-
verk með höndum og er í raun með-
höfundur að þýddum texta,“ sagði
Alexandra Büchler í ræðustóli á mál-
þinginu Literature Across Frontiers
(Bókmenntir yfir mærin) í Prag fyrir
skömmu. „Þýðandinn getur gert ann-
að tveggja: styrkt eða skemmt orð-
spor höfundarins á alþjóðavett-
vangi.“
Alexandra Büchler er tékknesk en
hefur um árabil verið búsett í Bret-
landi. Hún þýðir milli tékknesku,
ensku og grísku og hefur einnig unn-
ið að kynningu ástralskra bók-
mennta. Hún var einn einn helsti
skipuleggjandi málþingsins og lagði
áherslu á að þýðendurnir sem þang-
að mættu fengju að taka þátt í upp-
lestrarkvöldum ásamt rithöfund-
unum sjálfum. „Höfundum er iðulega
boðið á bókmenntahátíðir og upp-
lestra og í því liggur ágætur auka-
peningur fyrir suma þeirra. Þýð-
endur fá hins vegar nær aldrei þetta
tækifæri, sem er synd þar sem þeir
eru ekki í neinum hálaunaflokki held-
ur, “ sagði Büchler í samtali við
Morgunblaðið þegar stund gafst milli
stríða. „Oft er það líka þannig að ef
bók gengur illa á erlendum markaði
er skuldinni skellt á vonda þýðingu.
Ef bókin slær hins vegar í gegn er
það alltaf höfundinum sjálfum að
þakka – aldrei góðri þýðingu. Mál-
þing eins og þetta miðar ásamt öðru
að því að sýna þýðendum viðurkenn-
ingu í verki og ekki síður að gefa þýð-
endunum kost á að hitta höfundana
„sína“ og mynda þannig persónuleg
tengsl.“
Rúmlega tuttugu rithöfundar frá
ýmsum Evrópulöndum tóku þátt í
málþinginu og sumir þeirra eru einn-
ig þýðendur. Auk tékkneskra þýð-
enda sátu þingið þýðendur frá
Bandaríkjunum og þýðendur stórra
og smárra Evrópumála.
Flóðbylgja í kjölfar
flauelsbyltingarinnar
Pallborðsumræður undir yfir-
skriftinni „Rödd af kantinum“ voru
tileinkaðar þýðendum, með áherslu á
tékkneskan veruleika.
Í framsöguerindi Miroslavs
Jindra, stjórnarmanns í Samtökum
tékkneskra þýðenda, kom fram að
þýðendur hefðu ávallt átt stóran hlut
í því að hefja tékknesku aftur til virð-
ingar eftir ýmis tímabil niðurlæg-
ingar og hafta sem gengu yfir á 20.
öld.
„Ef lítið land vill vera samkeppn-
ishæft á alþjóðamarkaði verður það
að drekka í sig heimsbókmenntirnar
með þýðingum. Og ef tungumálið
gengur í gegnum þrengingar og þró-
un þess hægist, eru þýðingar mik-
ilvæg aðferð til þess að auðga málið
og auka trú á því aftur,“ sagði Jindra
í sögulegu skautahlaupi gegnum
liðna áratugi.
Þá vék hann máli sínu að þeim tíu
árum sem liðin eru frá flauelsbylting-
unni, en frá og með henni hefur
sprottið upp ótrúlegt magn sjálf-
stæðra forlaga í Tékklandi og fjöldi
útgefinna titla hefur farið upp í tölu
sem enginn kann lengur að nefna.
„Síðasta áratuginn hefur mikill
hluti útgefinna bóka verið þýðingar,“
sagði hann, en á tímum komm-
únistastjórnarinnar giltu strangar
reglur sem takmörkuðu útgáfu
þýddra fagurbókmennta. Nýfengið
frelsi hefur að sögn Jindra komið af
stað eins konar ruslbylgju; slúð-
urblöð og reyfarar fylla nú hillur og
gæðastaðlar eru ekki hafðir í sömu
hávegum og áður. Afgreiðslufólk í
bókabúðum er að auki óundirbúið og
illa upplýst og erfitt er að nálgast
leiðbeiningar um þann frumskóg sem
tékknesk bókaútgáfa er orðin.
„Þessi flóðbylgja hefur haft þær
afleiðingar að kröfur markaðarins til
þýðenda hafa minnkað. Ekki var til
nógu mikið af góðum þýðendum til
þess að svara hinni snarauknu eft-
irspurn Tékka eftir erlendu efni,
þannig að óundirbúið fólk fór að taka
að sér þýðingar í stórum stíl. Afleið-
ingin hefur verið bratt fall á gæða-
kvarðanum,“ sagði Jindra þunglega.
Hann kvaðst þó ekki hafa gefið sig
svartsýninni algjörlega á vald og
sagði að ekki mætti skilja orð sín
þannig að ígrundaðar þýðingar á
tékknesku væru á hverfanda hveli.
„Þvert á móti. Um þessar mundir
eru til dæmis að koma fram ungir
þýðendur sem gefa fyrirheit um nýtt
blómaskeið, og margir hinna reynd-
ari vinna enn markvisst gegn rusl-
slagsíðu markaðarins.“
Samtök tékkneskra þýðenda hafa
um árabil hvatt unga þýðendur til
dáða með því að halda samkeppni og
verðlauna bestu þýðingarnar. En
samtökin vekja einnig athygli á þýð-
ingum með öðrum hætti; á hverju ári
í tengslum við Bókastefnuna í Prag
veita þeir skammarverðlaun fyrir
verstu þýðingu ársins! Upp úr henni
er lesið fyrir gesti, þýðandanum til
háðungar, en „verðlaunahafarnir“
hafa að sjálfsögðu aldrei mætt til
þess að taka við hinum vafasama
heiðri.
Fagurbókmenntir þýddar
í Karlsháskólanum
Jindra tók fram í lokin að besta
leiðin til þess að ala upp góða þýð-
endur væri að halda úti góðri tungu-
málakennslu í skólum, og um þann
þátt fjallaði Viola Parente-Capková,
finnskukennari við Karlsháskólann í
Prag.
Í máli hennar kom fram að mikil
áhersla væri lögð á þýðingar í skor
finnsku og ungversku við Karlshá-
skólann og sama ætti við í skor nor-
rænna mála. Væri sú kennsla aðskilin
sjálfri þýðingaskor skólans.
„Í þýðingaskor er þýtt af stóru
málunum og áhersla lögð á þýð-
ingafræði, en við einbeitum okkur að
bókmenntaþýðingum. Nemendur eru
þjálfaðir í að þýða yfir á tékknesku af
þeim málum sem kennd eru og hljóta
reglulega þjálfun í vinnusmiðjum.“
Áþreifanlegasti ávöxtur þjálfunar-
innar á síðasta ári voru útvarps-
þáttaraðir fyrir tékkneskt útvarp,
sem hétu Vika sænskra smásagna,
Vika norskra smásagna o.s.frv. þar
sem lesnar voru bestu þýðingar nem-
enda á norrænum smásögum. Einnig
hafa kennarar námskeiðanna gefið út
árbækur norrænna bókmennta með
þýðingum nemenda sinna.
„Útgáfa árbókanna er fjármögnuð
af Norðurlandaráði en einnig fáum
við aðstoð frá bókmenntakynn-
ingastofnunum Norðurlandanna.
Hins vegar lifir deildin mín í stöð-
ugum ótta við að verða lokað vegna
fjárskorts. Það yrði veruleg synd, því
með kennslu þeirri sem hér hefur
verið lýst ala kennararnir, sem und-
antekningarlaust eru sjálfir þýð-
endur, arftaka sína upp. Um er að
ræða fólk sem kann ekki bara við-
komandi tungumál vel, heldur fólk
sem er að auki sérfrótt um sögu og
menningu landsins sem í hlut á,“
sagði Viola Parente-Capková.
Hver er þessi
þýðandi?
Morgunblaðið/Sigurbjörg Þrastardóttir
Hin vafasama verðlaunaafhending: Fulltrúar Samtaka tékkneskra þýð-
enda kynna „verstu þýðingu ársins“ og lesa upp ófyrirgefanlegar villur
undir hlátrasköllum áheyrenda.
Ljósmynd/Martin Civín
Alexandra Büchler, þýðandi og
einn helsti skipuleggjandi mál-
þingsins, ávarpar gesti.
Ljósmynd/Martin Civín
Viola-Parente Capkova vinnur
að uppeldi nýrra þýðenda við
finnskuskor Karlsháskólans.
sith@mbl.is
Bókmenntir eru ein fárra listgreina sem
þurfa millilið til að skiljast í öðrum löndum.
Þýðandinn gegnir stóru en oft vanmetnu
hlutverki í sköpun þess sem kallast heims-
bókmenntir. Á bókmenntamálþingi í Prag
fann Sigurbjörg Þrastardóttir að Tékkar
hafa skilning á framlagi þýðandans.
FYRIR nokkrum árum kynnt-
umst við Dr. Alex Cross (Morgan
Freeman), bráðsnjöllum rannsókn-
arlögreglumanni og leiðtoga, í Kiss
the Girls, dágóðri fjöldamorðingja-
mynd. Nú er Cross aftur mættur til
leiks, í kvikmyndagerð Along Came
a Spider, annarrar spennusögu eftir
James Patterson. Það væri forvitni-
legt að lesa bókina, miðað við Kiss
the Girls, ættu flestar skekkjurnar
og götin í framvindunni alls ekki að
vera frá hendi rithöfundarins. Hvað
um það, þau eru þarna og skaða yfir
höfuð vel gerðan glæpatrylli.
Cross verður á í upphafi myndar
og missir félaga sinn í dauðann.
Leggst í þunglyndi, uns síminn
hringir, hann verður að hrista af sér
slenið og leggja sitt af mörkum til að
hafa upp á dóttur þingmanns, sem
hefur verið rænt af Soneji (Michael
Wincott), einum kennara hennar í
dýrum einkaskóla fyrir framan nefið
á lífverðinum Jezzie Flannigan
(Monica Potter). Jezzie er í slæmum
málum hjá húsbændum sínum, FBI.
Fyrir orð Cross, fær hún tækifæri að
bæta sig – sem nýr félagi lögreglu-
mannsins.
Nú hefst leikur kattarins að mús-
inni, hringurinn þrengist um Soneji,
þegar ný hlið kemur upp á teningn-
um og Cross verður að endurskoða
atburðarásina á nýjan leik.
Það á ekki af Ný-Sjálendingnum
Tamahori að ganga í Vesturheimi.
Kom til kvikmyndaborgarinnar með
pálmann, Eitt sinn stríðsmenn, í
höndunum, en síðan hefur sigið á
ógæfuhliðina. Hann kemst ekki
nærri því að endurskapa gæðin að
baki frumrauninni, hér á hann þó
einkum í höggi við míglekt handrit
sem rænir myndina öllum trúverð-
ugheitum. Sögufléttan er dálítið
óvanaleg og viðkvæm, þannig að best
er að hafa sem fæst orð um innviði
Along Came a Spider. Þeir eru fúnir.
Freeman er alltof góður leikari fyrir
slíkan samsetning, sem verður aldrei
virkilega spennandi þó umgjörðin
hans Tamahoris sé í vandaðri kant-
inum. Þeir eiga betra skilið.
Rán á rán ofan
KVIKMYNDIR
H á s k ó l a b í ó ,
L a u g a r á s b í ó
Leikstjóri Lee Tamahori. Handrits-
höfundur Marc Moss. Tónskáld
Jerry Goldsmith. Kvikmyndatöku-
stjóri Matthew Leonetti. Aðalleik-
endur Morgan Freeman, Monica
Potter, Michael Wincott, Penelope
Ann Miller, Michel Moriarty.
Sýningartími 104 mín. Bandarísk.
Paramount. 2001.
ALONG CAME A SPIDER
Sæbjörn Valdimarsson
BANDARÍSKA gamanmyndin
„Say It Isn’t So“ er framleidd af
grínbræðrunum Peter og Bobby
Farelly, sem frægir eru fyrir ósvíf-
inn og groddalegan heimskuhúmor í
myndum sínum. Handritshöfund-
arnir Peter Gaulke og Gerry Swall-
ow gaukuðu að þeim handriti mynd-
arinnar fyrir nokkrum árum enda
sagan og persónurnar nokkuð í stíl
Farelly-bræðra og viti menn, bræð-
urnir gleyptu agnið og afréðu að
framleiða gamanmyndina. Hún er
vissulega samin í stíl þeirra bræðra
en er langtum síðri en það sem þeir
hafa sjálfir gert og á endanum held-
ur mislukkuð.
Kannski ein ástæða þess sé sú að
þeir Gaulke og Swallow þora ekki
að ganga nógu langt í sínum
heimskuhúmor. Eitt það besta við
Farelly-bræðurna er að þeir þora
að ganga fram af manni og upp-
skera oftast hlátur fyrir vikið. „Say
It Isn’t So“ sýnir tilburði í þá átt en
fremur er það mélkisulegt, ómark-
visst og það sem verst er, húmors-
laust.
Önnur ástæða er örugglega Chris
Klein í aðalhlutverkinu. Hann á að
leika góðhjartaðan dreng sem er yf-
ir sig ástfanginn af klaufalegri hár-
greiðslukonu, sem Heather Graham
leikur, en er svo sviplaus og leið-
inlegur myndina út í gegn að það er
með ólíkindum. Það er sama hvað
fyrir hann kemur, hann breytir
aldrei um svip eða skiptir skapi
heldur er allan tímann sama leið-
inlega geðluðran.
Aðrir leikarar eru líflegri eins og
Sally Field í hlutverki móður hár-
greiðslukonunnar og fulltrúi „hvíta
hyskisins“. Hún tekur hlutverk sitt
tröllatökum og er næstum það eina
sem gaman er að í allri myndinni að
fráslepptum kannski Orlando Jones
lappalausum.
Í smiðju
Farelly-bræðra
KVIKMYNDIR
S t j ö r n u b í ó , S a m b í ó i n
Á l f a b a k k a
Leikstjórn. J. B. Rogers. Handrit:
Peter Gaulke og Gerry Swallow.
Framleiðendur: Peter og Bobby
Farelly. Aðalhlutverk: Chris Klein,
Heather Graham, Sally Field,
Richard Jenkins, Orlando Jones og
Eddie Cibrian. 100 mín.
„SAY IT ISN’T SO“
1 ⁄2
Arnaldur Indriðason
ÞJÓÐHÁTTADEILD Þjóðminja-
safns Íslands hefur nýlega gefið út
og sent til heimildarmanna sinna
spurningaskrá 101 um útileiki ásamt
aukaspurningu um öskudag og
hrekkjavöku. Kristján Eldjárn sendi
fyrstu spurningaskrána af þessu tagi
til eldra fólks árið 1960, skrá 1 um
slátrun og sláturverk og var hún 27
síður í fólíó stærð. Síðan hafa spurn-
ingaskrár deildarinnar minnkað að
vöxtum og meira er nú spurt um
reynslu fólks á öllum aldri.
Nýjustu skrárnar eru aðgengileg-
ar á heimasíðu Þjóðminjasafnsins og
hægt er að svara þeim þar. Þar er
einnig yfirlit yfir á annað hundrað
skrár og aukaspurningar sem send-
ar hafa verið út frá þjóðháttadeild.
Skrá 101 er samstarfsverkefni
safnfræðslu og þjóðháttadeildar í
Þjóðminjasafni. Þar er spurt um úti-
leiki af ýmsu tagi á 20. öld, m.a.
gullabú, eltingaleiki, feluleiki, farar-
tæki, útileiktæki, vetrarleiki, úrtölu-
þulur, prakkarastrik og margt fleira.
Efni sem safnast verður skráð á
þjóðháttadeild og notað í safn-
kennslu Þjóðminjasafnsins. Mikil-
vægt er, að heimildarmenn úr sem
flestum héruðum svari skránni.
Sama er að segja um aukaspurningu
um öskudag og hrekkjavöku.
Eltingaleik-
ir og ösku-
dagstilhald