Morgunblaðið - 07.06.2001, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
LMENN vonbrigði
hafa verið ríkjandi
með niðurstöður
skýrslu sem Hafrann-
sóknastofnun kynnti í
fyrradag um nytjastofna sjávar og
aflahorfur á næsta fiskveiðiári. Eftir
að í ljós kom að um verulegt vanmat
hefur verið að ræða á stærð þorsk-
stofnsins undanfarin tvö ár hefur
komið fram hörð gagnrýni á aðferð-
arfræði Hafrannsóknastofnunar og
þær raddir verið háværar sem vilja
endurskoða vinnubrögð stofnunar-
innar.
Jóhann Sigurjónsson, forstjóri
Hafrannsóknastofnunar, segir við-
brögðin við niðurstöðunum vel skilj-
anleg en hins vegar sé mikilvægt að
gera sér grein fyrir því að skekkjan í
stofnmati síðustu 15 ára hafi verið
nokkuð viðunandi, oftast á bilinu 5–
15% í eðlilegu ári. „Þetta er í raun
hluti af þeim veruleika sem við er að
glíma í stöðunni þegar við erum að
meta stofn sem er háður náttúruleg-
um sveiflum. En við drögum ekki dul
á það, að síðastliðin tvö ár hefur
þessi skekkja, þetta ofmat, verið of
mikið og við teljum að það sé utan við
þau mörk sem við eigum að sjá í eðli-
legu ári.“
Jóhann segist undirstrika að Haf-
rannsóknastofnun telji þessar að-
stæður, sem nú blasi við, erfiðar og
segist fyllilega skilja viðbrögð fólks
við þeim. „Við tökum auðvitað um-
ræður og viðbrögð allra alvarlega og
gerum okkur grein fyrir því að við
eigum heilmikið verk framundan við
að útskýra eðli aðferðanna, niður-
stöðurnar og þá óhjákvæmilegu
óvissu sem spám okkar fylgir.“
Jóhann segir það vera eitt af
næstu verkefnum stofnunarinnar að
útskýra niðurstöðurnar betur fyrir
almenningi, aðilum í sjávarútvegi og
stjórnmálamönnum. Í því sambandi
þurfi m.a. að fara um landið og ræða
þessi mál. Þá telur Jóhann að gagn-
legt gæti orðið að koma á málþingi
um þorskrannsóknir á haustmánuð-
um, þar sem Hafrannsóknastofnun
kæmi að málum ásamt fleiri aðilum
sem hafi eitthvað til málanna að
leggja. „Það gæti orðið mjög upplýs-
andi og gagnlegt, auk þess sem það
yrði til þess fallið að efla trúverðug-
leika rannsókna okkar, sem er auð-
vitað afar mikilvægt.“
Búnir að vera í alvarlegri
naflaskoðun síðasta árið
Að sögn Jóhanns hóf stofnunin ít-
arlega úttekt á aðferðum sínum fyrir
rúmu ári með erlendum úttektarað-
ilum, sem hafi farið mjög rækilega
yfir alla þætti stofnúttektarinnar.
Það hafi verið afar nauðsynlegt og
slík endurskoðun og úttekt utanað-
komandi aðila þurfi og muni verða
reglulegur þáttur í starfsemi stofn-
unarinnar í framtíðinni.
„Í tengslum við úttektina og í kjöl-
far hennar höfum verið verið að
prófa mismunandi hluti og ólíkar að-
ferðir og erum í raun búnir að vera í
mjög alvarlegri naflaskoðun varð-
andi þessa hluti í rúmt
ár, sem að hluta til er að
skila sér núna í þessari
alvarlegu niðurstöðu. Við
þurfum auðvitað að ljúka
þessari skoðun og gera
aðgerðaáætlun sem hefur að geyma
skipulag nýrra rannsókna í ljósi
þessarar niðurstöðu, sem stuðla mun
að betri árangri. Þannig að við erum
að sjálfsögðu að tala fyrir stóreflingu
rannsókna.“
Að sögn Jóhanns þurfa menn í því
sambandi að gera sér ljóst að veiði-
geta flotans hafi aldrei verið meiri og
mjög auðvelt sé að útrýma fiski-
stofnunum kirfilega með þeim flota
sem landsmenn hafi á að skipa í dag,
verði veiðum ekki stýrt af skynsemi.
„Þess vegna má segja að við séum í
dag nær hengifluginu í þessu tilliti
en við höfum verið nokkru sinni áður
irfara þá útreikninga og
sem notaðar hafa verið v
stofnstærð þorsksins og
tegunda. „Sú vinna er hafi
andi geta menn þá bet
vinnuaðferðirnar, sem vísi
auðvitað alltaf að reyna að f
en gengur misjafnlega. Að
verður af hálfu stjórnar Ha
að vinna að því að höfð v
vönduð vinnubrögð og m
það sem afvega fer.“
Spurður að því hvort n
urnar hafi komið mikið á óv
Brynjólfur að útkoman h
verið alveg ný fyrir mönn
komu auðvitað fram í fyrr
vísbendingar og síðan aftur
nú í apríl, en erfiðast var a
því að þetta hefði verið svo
ið. En það verður líka að ta
menn verða bara að vona
náist utan um þessa hluti
verði að fá fram betri aðf
þetta mat. Og það spila mar
ir þar inn í, ekki bara áhrif
isins og annað þvíumlíkt.
einnig ákveðnar reikniaðf
líkön sem eru notuð, sem
mati þarf að fara vel í gegn
og er verið að gera.“
Sú gagnrýni hefur komi
starfsaðferðir Hafrannsó
unar að ekki sé haft nægileg
við sjómenn og reynsla þe
við mat á stofnstærð og
fiskistofna. Að sögn Brynjó
það ævinlega, sama hver
beita miklum vísindum, að
þá sem stunda sjóinn og
verið áhersla á það hjá Hafr
„Þar má þó eflaust gera
eitthvað misjafnt hvernig
það hefur verið gert í
gegnum tíðina, en á það
hefur verið lögð áhersla
að hafa gott samband við
þá sem stunda sjóinn. En
það breytir því ekki að mati
fram byggist á ákveðnum
legum útreikningum sem
fróðir vísindamenn víða u
hafa komist að niðurstöð
nota líkanið. En það verður
bara haldið áfram að yfirf
og við höfum fengið til þess
ar færa menn hérna heima
yfir þetta aftur.“
Að sögn Brynjólfs mun
sóknastofnun halda áfram
sínar aðferðir í þeirri von a
ast ekki trausti, en stofn
notið mikils trausts fyrir vin
sín og þá ekki bara á Ísland
og því er nauðsyn nákvæmari rann-
sóknaniðurstaðna og vísindalegs
grundvallar ráðgjafar meiri en
nokkru sinni fyrr, sem kallar á stór-
eflingu rannsóknastarfseminnar.
Þetta á ekki aðeins við um þorsk-
rannsóknir heldur líka þá tugi fiski-
stofna sem verið er að rannsaka og
nýta í dag.“
Höfum skoðað málið vel
og greint vandann
Jóhann segir nauðsynlegt að
styrkja stofnmælingar óháð veiðum
og auka þurfi rannsóknir á atferli
fiskistofnanna og áhrifum veiða á
umhverfið. Þá þurfi að skipuleggja
rannsóknir til að meta þætti eins og
brottkast með viðunandi nákvæmni í
framtíðinni. „Þekking okkar á brott-
kasti er ekki nándar nærri nógu góð.
Mikið brottkast og sér í lagi miklar
sveiflur í brottkasti milli ára geta að
sjálfsögu skekkt okkar niðurstöður
verulega, þannig að mjög brýnt er að
ná að kortleggja þann þátt vel.“
Jafnframt segir Jóhann nauðsyn-
legt að stofnunin geti betur áttað sig
á gæðum gagna frá fiskiskipum. „Ég
vil líka taka undir það sem komið
hefur fram að við þurfum að nýta
betur þekkingu fiskimanna og þeirra
sem vinna í atvinnugreininni en okk-
ur hefur auðnast, því þar er auðvitað
fyrir hendi reynsla og þekking sem
akkur er í að fá inn í þetta starf.“
Jóhann segir það vitaskuld hafa
verið áfall að sjá svo mikla skekkju í
stofnmati, en það sé hins vegar ekki
til þess að fórna höndum yfir ein-
göngu. „Við höfum skoðað þetta
grannt, greint vandann og nú er að
hefjast handa. En við
verðum samt að gera
okkur grein fyrir því að í
rannsóknastarfsemi sem
þessari verðum við stöð-
ugt fyrir óvæntum upp-
ákomum, eðli málsins samkvæmt.
Okkar starf er að bæta og þróa leiðir
til að mæta slíku og auðvitað til að
skila áreiðanlegri niðurstöðum. Von-
andi verður þetta til þess að við bæt-
um okkur.“
Vinna hafin við að
betrumbæta starfsaðferðir
stofnunarinnar
Brynjólfur Bjarnason, stjórnar-
formaður Hafrannsóknastofnunar,
segir niðurstöðurnar auðvitað vera
vonbrigði og stofnunin hafi í samráði
við sjávarútvegsráðuneytið sett aft-
ur í gang aflareglunefndina til að yf-
Forstjóri Hafrannsóknastofnunar segir mikið v
að útskýra niðurstöður skýrslu um ny
Stórefla þarf rannsók
styrkja vísindagrunn
Á undanförnum dögum hafa margir
vonbrigðum með niðurstöður Hafra
sóknastofnunar í skýrslu um nytjasto
og ýmsir hafa orðið til að spyrja hvo
hægt sé að treysta ráðleggingum hen
Jóhann Sigurjónsson, forstjóri Hafra
sóknastofnunar, segir mikið verk fra
undan við að útskýra niðurstöður
stofnunarinnar.
Brynjólfur
Bjarnason
Jakob
Jakobsson
Jóhann
Sigurjóns
Skekkjan und-
anfarin ár hef-
ur verið 5–15%
INNBLÁSTUR EÐA ÞEKKING
OG ÞROTLAUS VINNA
MIKILVÆGI NÝSKÖPUNAR
Nýsköpun í atvinnulífi kannstundum að þykja ofnotað ogklisjukennt hugtak. Mikilvægi
nýsköpunar er þó vart hægt að van-
meta, ekki síst fyrir lítið samfélag á
borð við Ísland. Það má jafnvel færa
allsannfærandi rök fyrir því að nú þeg-
ar fréttir berast af verulegri skerðingu
þorskveiðiafla á næsta fiskveiðiári séu
áhrif slíkra tíðinda ekki nærri því jafn-
mikil og þau hefðu verið fyrir nokkrum
árum, að ekki sé minnst á áratugi.
Íslenskt atvinnulíf hefur tekið
stakkaskiptum og þótt þorskveiðar
séu að mörgu leyti enn undirstaða vel-
megunar okkar hefur það mörgum
stoðum til viðbótar verið skotið undir
atvinnulífið að hættuástand blasir ekki
við í efnahagsmálum þótt um tíma
harðni á dalnum.
Þetta getum við ekki síst þakkað
þeim fjölbreytileika og þeirri nýsköp-
un sem aukin menntun hefur fært okk-
ur. Við búum nú í hátæknivæddu þekk-
ingarþjóðfélagi þar sem fram fer
þróunar- og rannsóknarstarf á heims-
mælikvarða. Þessa gætir um allt í
efnahagslífinu. Í hugbúnaðarþróun, í
lyfja- og læknavísindum og matvæla-
iðnaði. Ekki síst hefur nýsköpun í sjáv-
arútvegi margfaldað þær tekjur sem
við höfum af auði hafsins langt umfram
hinn eiginlega sjávarafla. Aflinn er
nýttur betur og íslensk fyrirtæki hafa
verið í fararbroddi í því að þróa fram
margvíslega tækni til að auka fram-
leiðni í sjávarútvegi.
Nýsköpun sem þessi er hins vegar
ekki sjálfgefin. Það verður að ýta und-
ir hana og hlúa að henni. Að þessu
verður að hlúa strax á skólastigi og er
Nýsköpunarsjóður námsmanna, sem
stofnaður var 1992, ágætt dæmi um
það, hvernig hægt er að undirbúa
þennan jarðveg. Markmið hans er að
stuðla að nýsköpun í atvinnulífi og er
það gert með því að gefa námsmönnum
kost á að vinna að rannsóknum, sem
byggjast á þeirra eigin hugmyndum,
og tengjast Háskóla Íslands eða öðr-
um háskólastofnunum og fyrirtækjum.
Alls styrkir sjóðurinn 150 hugmynd-
ir á þessu ári og munu 180 nemendur
vinna að þeim. Styrkur Nýsköpunar-
sjóðs nemur 37 milljónum króna en
þegar einnig er tekið tillit til framlags
fyrirtækja nema laun þau sem náms-
menn fá greidd 60 milljónum króna.
Í ræðum sem haldnar voru þegar til-
kynnt var um úthlutanir úr sjóðnum
lögðu þeir Páll Skúlason háskólarekt-
or og Björn Bjarnason menntamála-
ráðherra áherzlu á mikilvægi sjóðsins
fyrir rannsóknarstarf ungs fólks.
Sagðist menntamálaráðherra vona að
Nýsköpunarsjóður yrði áfram sá vaxt-
arbroddur sem hann hefði verið í ís-
lensku vísindastarfi og ýtti áfram und-
ir og styrkti róttækar hugmyndir í
rannsóknastarfi.
Baldur Þórhallsson, formaður
stjórnar sjóðsins, lagði í máli sínu
áherslu á að Nýsköpunarsjóður væri
ekki atvinnubótasjóður heldur full-
mótaður rannsóknasjóður.
Í ljósi mikilvægis þess fyrir framtíð-
ina að efla framtak og nýsköpun eru 37
milljónir ekki há fjárhæð. Því fjár-
magni er þó tvímælalaust vel varið og
fullyrti Hafsteinn Helgason, verk-
fræðingur hjá Línuhönnum, sem haft
hefur umsjón með tíu verkefnum á
starfstíma sjóðsins, að það tiltölulega
litla fjármagn sem veitt væri til verk-
efnanna skilaði miklum árangri beint
til samfélagsins.
Innblásturinn var ein af meginhug-myndum rómantískrar fagurfræði
á nítjándu öld. Hann var nátengdur
hugmyndinni um ímyndunarkraftinn
og þegar þetta tvennt fór saman í
einum manni átti hann vísa nafn-
bótina snillingur. Þessi þrjú hugtök –
innblástur, ímyndunarkraftur og
snillingur – hafa verið misáberandi í
orðræðum um listir frá því að öld
rómantíkurinnar leið undir lok.
Raunsæismenn töldu þau lýsa mis-
skilningi á starfi listamannsins sem,
að þeirra mati, var hlutlægur grein-
andi samfélags og náttúru. Módern-
istarnir upphófu hins vegar dýptina í
sálarlífi mannsins og töldu hann búa
yfir leyndardómsfullu innsæi í hlut-
ina sem fyllti hann andagift. Á síð-
ustu áratugum hefur hins vegar verið
lögð æ ríkari áhersla á að listaverk
verði til í samræðu höfundar við hefð-
ina sem hann er sprottinn úr en ekki í
einræðu innblásins snillings sem
hlýtur gáfu sína frá óræðum eða jafn-
vel æðri öflum. Hin rómantísku hug-
tök hafa þó áfram lifað í tungunni en
ekki hlaðin eins mikilli sannfæringu.
Hnýsilegur samhljómur var með
orðum tveggja listamanna hér í
blaðinu um síðastliðna helgi, annars
vegar í hugleiðingum Matthíasar Jo-
hannessen, sem fluttar voru við
skólaslit Listaháskóla Íslands og
Lesbók fékk síðan til birtingar, og
hins vegar í viðtali við Braga Ás-
geirsson í sunnudagsblaðinu.
Báðir lögðu Matthías og Bragi
áherslu á vinnusemi, aga og menntun
í listsköpun. „Listamaður sem byggir
hugsun sína og hugarflug á traustri
undirstöðu lærdóms og menntunar
þarf ekki að hugsa um sérhvert
vængjatak. Flugið verður jafn
áreynslulítið og hreyfing fugls í
hrynjandi lofts og vinda,“ sagði
Matthías. Hann minnti á að vinnan
væri undirstaða alls lærdóms og
menntunar og vísaði svo í orð Páls Ís-
ólfssonar um að séníin hefðu einmitt
vinnuþrekið fram yfir flesta aðra.
Bragi var sama sinnis og sagði leynd-
ardóminn vera að halda sig að hlut-
unum: „Aginn er mesta frelsið.“
Orð þessara tveggja listamanna
eru gott veganesti fyrir ungt lista-
fólk. Listaverk verður ekki til úr
engu, það verður ekki til úr andanum
einum saman, heldur er það sprottið
af þekkingu og þrotlausri vinnu.
Og þessi orð eru einnig holl ábend-
ing til samfélagsins um að listaverk
er úrvinnsla á langri hefð, saman-
söfnuð þekking og þannig mynd af
heiminum eins og hann er í huga
mannsins á hverjum tíma. Listin er
því ekki utan við og ofan við sam-
félagið, eins og rómantíkerarnir
héldu fram að verk snillingsins hlyti
að vera, heldur hluti af því, endur-
speglun þess. Og einmitt þess vegna
er listin mikilvægur þáttur í sjálfs-
skilningi mannsins og skilningi hans
á umhverfi sínu.