Morgunblaðið - 07.06.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
L
eikhúsin eru sem
óðast að draga saman
seglin fyrir sumarið
þó af sé sú tíð að eng-
ar leiksýningar séu á
fjölunum yfir sumarmánuðina og
leikhúsfólk að frílysta sig sum-
arlangt eins og hverjir aðrir kenn-
arar. Þegar betur er að gáð kemur
reyndar í ljós að sú tíð er sumrin
voru leiksýningalaus er ímyndun
ein; allar götur frá því Gunnar
Eyjólfsson, Baldvin Halldórsson,
Guðbjörg Þorbjarnardóttir og
fleiri stofnuðu frjálsa og óháða at-
vinnuferðaleikhópinn Sex í bíl
snemma á sjötta áratugnum hefur
varla liðið það sumar að ein-
hverjum hafi ekki dottið í hug að
setja upp leiksýningu sjálfum sér
til starfsauka og öðrum til ynd-
isauka.
Gísli Halldórsson rak um árabil
á sjötta og sjö-
unda áratugn-
um sumarleik-
hús sem
ferðaðist í rútu
um landið og
lék í öllum
samkomuhúsum og félagsheim-
ilum sem fyrirfundust. Eru marg-
ar sögurnar til af þeim ferðum og
sjálfsagt jafnmargar uppspunnar
og sannar. Gísli var allt í öllu í
þessum ferðum, leikstjóri, bíl-
stjóri, sviðstjóri og leikari og hefur
sennilega minnt einna helst á hina
fornfrægu stétt breskra starfs-
bræðra sinna sem gengu undir
heitinu actor-manager og ráku
sinn eigin leikflokk og létu sig ekki
muna um að leika á einu kvöldi
helstu atriði úr öllum harmleikjum
Shakespeares og eftir hlé var sleg-
ið á léttari strengi með gamanleik
og söng.
Samhengið í íslenskri leiklist-
arsögu – þó ekki sé hún löng –
virðist oft býsna slitrótt þegar ár
eftir ár er því lýst fjálglega yfir að í
sumar verði í fyrsta sinn „bryddað
upp á þeirri skemmtilegu nýjung
að bjóða landsmönnum upp á leik-
sýningu (lesist söngleik), en er-
lendis er það alþekkt að sýningar í
léttum dúr njóti vinsælda á þeim
árstíma.“ Hérlendis hefur það hins
vegar ekki tíðkast að reka leikhús
að sumarlagi nema með einstaka
undantekningum sem eru – þegar
betur er að gáð – talsvert fleiri en
reglan sem vikið er frá.
Alþýðuleikhúsið á árunum 1975-
78 ferðaðist jafnt sumar sem vetur
umhverfis landið með sýningar
sínar á Krummagulli og Skollaleik
eftir Böðvar Guðmundsson í leik-
stjórn Þórhildar Þorleifsdóttur.
Þar var önnur hugsun lögð til
grundvallar starfi leikhópsins en
verið hefur í leikhópastarfi lengi
síðan; Alþýðuleikhúsið var póli-
tískt leikhús á þessum árum, póli-
tískt í merkingunni vinstri sinnað,
því auðvitað er allt leikhús pólitískt
í eðli sínu þó misjafnlega sé það
staðsett á skalanum frá vinstri til
hægri. Yfirlýst markmið Alþýðu-
leikhússins var að færa sósíalíska
hugsun í leikrænan búning og er
óhætt að segja að aldrei síðan hafi
verið stofnaður leikhópur með jafn
skýrt mótaða og yfirlýsta stefnu.
Það hefur æ síðan á áttunda ára-
tugnum verið þrætuepli innan leik-
hússins hvort leikhúsið eigi að
gegna pólitísku hlutverk eður ei,
og hefur umræðan gjarnan litast
af því að dregnar hafa verið upp
andstæðurnar skemmtilegt leik-
hús og hins vegar pólitískt leikhús.
Í fyrrahaust hóf undirritaður
umræðu um hugtakið mark-
aðsleikhús sem var snöggsoðin
þýðing á enska hugtakinu com-
mercial theatre. Þessi umræða fór
fljótlega útum víðan völl enda vildi
enginn una því að vera bendlaður
við markaðsleikhús, þetta þótti
greinilega niðurlægjandi heiti þar
til einhverjum hugkvæmdist að
benda á að allt leikhús væri mark-
aðsleikhús, þar sem aðgangur í
leikhús væri seldur á almennum
markaði. Hér var rangur skiln-
ingur lagður í þýðinguna og verr af
stað farið með hana en heima setið.
Hið enska heiti hefur í áranna rás
fengið á sig blæ þess ómerkara er
þrífst í leikhúsum og oft að ósekju.
Er gjarnan vísað til West End
leikhúsanna í London og
Broadway leikhúsa í New York
þar sem söngleikir og gamanleikir
hafa ráðið ríkjum um nokkra hríð.
Markaðsleikhús (Commercial
theatre) dregur þó engan veginn
merkingu sína af gerð eða efni
þeirra leiksýninga sem þannig er
að staðið. Hér er eingöngu um að
ræða leiksýningar sem einkaaðilar
leggja fjármagn til í þeim tilgangi
að hagnast á sýningunni. Það er
kjarni málsins. Mörg dæmi eru um
að í West End hafi verið settar upp
sýningar á harmleikjum Shake-
speares með heimsþekktum leik-
urum í titilrullum, Lér, Hamlet,
Óþelló enda sannarlega óvitlaus
viðskiptahugmynd að setja Ham-
let á svið með Olivier eða Gielgud í
aðalhlutverki. Á Broadway eru
ennfremur fjölmörg dæmi um sýn-
ingar eftir höfunda á borð við
Arthur Miller, Tennessee Will-
iams, Eugene O’Neill sem hafa
skilað fjárfestum ómældum hagn-
aði. Því verður hins vegar ekki
móti mælt að þetta eru fremur
undantekningar en regla og á
seinni árum hefur greinileg til-
hneiging orðið í þá átt að sviðsetja
söngleiki fremur en leikrit og þá
allra síst dramatísk leikrit. Þannig
hefur markaðsleikhúsið breska og
bandaríska skilgreint sjálft sig
með því að ekki þarf að skoða
djúpt og lengi til að átta sig á því
hvers konar leiklist fjárfestar
treysta best fyrir peningum sínum
og á hvað er veðjað þegar hagn-
aðarvonin ræður ferðinni. Það eru
dýrir söngleikir. Þótt ótrúlegt sé
þá er munurinn á því að setja upp
söngleik og venjulegt leikrit á
Broadway ekki jafn mikill og ætla
mætti; allur fastakostnaður er sá
sami, aðeins þarf að greiða fleiri
þátttakendum laun og það er svip-
að í Ameríku og annars staðar að
kostnaður við laun listamannanna
er yfirleitt lægsti pósturinn þegar
kemur að uppsetningu leiksýn-
ingar. Einstaka stjarna fær meira
fyrir sinn snúð en hún dregur líka
fleiri áhorfendur að, stjarnan er
söluvaran sem gert er út á. Allt er
þetta einfalt og skiljanlegt og nið-
urstaðan hvað okkur hér varðar er
að ekkert íslenskra leikhúsa fellur
undir skilgreininguna að öllu leyti,
einfaldlega vegna þess að þau
njóta öll einhverra opinberra
styrkja og leikhús sem er á op-
inberu framfæri getur varla verið
að skila öðrum fjárfestum hagnaði.
Það væri sérkennileg mótsögn.
Leikhús í
sumarskapi
Niðurstaðan er að ekkert íslenskra leik-
húsa fellur undir skilgreininguna að
öllu leyti, einfaldlega vegna þess að þau
njóta öll opinberra styrkja
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
MIKILVÆGI ferða-
þjónustu fyrir þjóð-
arbúið er ótvítrætt og
síðasta áratuginn hef-
ur fjölgun ársverka
innan ferðaþjónustu
verið mun meiri en í
öðrum atvinnugrein-
um. Lykillinn að þróun
og eflingu ferðaþjón-
ustu sem atvinnugrein-
ar er, að fólk sem
starfar eða hefur hug á
að starfa innan ferða-
þjónustunnar eigi kost
á menntun við sitt
hæfi. Það er því
ánægjuleg staðreynd
að framboð á námi er
lýtur að ferðaþjónustu og ferða-
fræðum hefur aukist mjög á und-
anförnum árum. Ferðaþjónusta er
auðvitað fyrst og fremst þjónustu-
grein og því er afar mikilvægt að
hún hafi yfir að ráða vel þjálfuðu
vinnuafli, sem hefur skilning á því
hvernig uppfylla megi væntingar og
óskir ferðamannsins.
Á landsbyggðinni er þó á flestum
stöðum um að ræða mjög árstíða-
bundin störf og mannaskipti eru tíð,
þannig að erfitt er að þjálfa starfs-
fólk upp. Mikilvægt er því að sum-
arstarfsfólk eigi kost á stuttum
þjónustunámskeiðum í upphafi sum-
ars. Um þessar mundir standa yfir
þjónustunámskeið fyrir starfsfólk í
ferðaþjónustu á vegum Samtaka
ferðaþjónustunnar og er ástæða til
þess að hvetja forráða-
menn ferðaþjónustu-
fyrirtækja til þess að
senda starfsfólk sitt á
þessi námskeið. Ekki
má þá gleyma því að
auk gisti- og afþrey-
ingarfyrirtækja þá
sækja ferðamenn
mikla þjónustu til
bensínstöðva, mat-
vöruverslana, sund-
staða og safna. Oft á
tíðum er það starfsfólk
þessara staða sem
ferðamenn hafa hvað
mest samneyti við og
því brýnt að forsvars-
menn þessara fyrir-
tækja hafi metnað til þess að senda
sitt fólk á þjónustunámskeið þegar
þau er í boði.
Gæði og öryggismál
Færni og þekking á mannlegum
samskiptum er þó ekki allt. Afþrey-
ing hvers konar hefur vaxið hröðum
skrefum undanfarin ár og byggist
hún ekki síst á miklu nábýli við ís-
lenska náttúru: jöklaferðir, fljóta-
siglingar, hestaferðir um óbyggðir
landsins o.s.frv. En íslensk náttúra
er langt í frá hættulaus; jöklar
springa, ár flæða og veður verða vá-
lynd. Þeir sem leiða fólk í ferðir um
óbyggðir landsins verða því að
þekkja vel til allra aðstæðna og vera
færir um að bregðast við, ef eitt-
hvað ber út af. Alvarleg slys settu
mark sitt á síðasta sumar og alltof
margir ferðamenn áttu ekki aftur-
kvæmt úr sinni Íslandsför. Þrátt
fyrir að mörg þessara slysa megi
rekja til staðbundins vanda í sam-
göngumálum (einbreiðar brýr og
malarvegir), eru þau einnig áminn-
ing um hversu mikilvægt það er að
vel sé staðið að mótttöku ferða-
manna og reynt að tryggja öryggi
þeirra í hvívetna.
Umhverfi og samfélag
Vaxandi ferðamannastraumur
krefst þess ekki aðeins að við vernd-
um ferðafólk fyrir hættum, sem
kunna að leynast í íslenskri náttúru,
við þurfum ekki síður að vernda
náttúru okkar og umhverfi fyrir sí-
vaxandi átroðslu og ágangi. Náttúr-
an, sagan og búsetuminjar hvers
konar eru helsta aðdráttarafl ís-
lenskrar ferðaþjónustu. Þetta eru
auðlindir sem ber að varðveita eigi
ferðaþjónusta að dafna framtíðar-
kynslóðum til handa. Góð skipulagn-
ing og virk ráðgjöf er því nauðsyn-
leg fyrir þá sem eru í
ferðaþjónusturekstri eða hyggjast
stofna til slíks reksturs. Grunnur
farsællar uppbyggingar í ferðaþjón-
ustu er virðing fyrir landinu og auð-
lindum þess.
Ferðamálabraut Hólaskóla
Ofangreind sjónarmið hafa verið
höfð að leiðarljósi við þróun og upp-
byggingu náms á ferðamálabraut
Hólaskóla. Áhersla á uppbyggingu
ferðaþjónustu í dreifbýli sem byggir
á náttúru, sögu og menningu, felur í
sér mikla þátttöku heimafólks og að
uppbygging sé í samræmi við um-
hverfis-, félags- og menningarþætti
hvers svæðis. Þetta er í anda virkr-
ar byggðastefnu og þess fjölþætta
hlutverks sem landbúnaður gegnir í
dag. Mikið er lagt upp úr góðum
tengslum við atvinnugreinina og
fara nemendur í þriggja mánaða
verknám um allt land í gisti- og af-
þreyingarfyrirtæki hvers konar,
sem og í margvísleg þróunarverk-
efni á vegum ferðamálafulltrúa.
Samstarf ferðamálabrautar og
Náttúruverndar ríkisins felur í sér,
að nemendur ferðamálabrautar fá
landvarðaréttindi að námi loknu og
einnig hafa verið gerðir samningar
við Háskólann á Akureyri og Há-
skóla Íslands þannig að nám á
ferðamálabraut er metið sem hluti
af ferðamálanámi til BS gráðu.
Það eru spennandi tímar fram-
undan fyrir athafnafólk í íslenskri
ferðaþjónustu og það er ljóst að í
harðri samkeppni er góð menntun
mikils virði.
Mikilvægi menntunar
í ferðaþjónustu
Guðrún Þóra
Gunnarsdóttir
Menntun
Grunnur farsællar upp-
byggingar í ferðaþjón-
ustu er, að mati
Guðrúnar Þóru
Gunnarsdóttur, virðing
fyrir landinu og
auðlindum þess.
Höfundur er deildarstjóri
Ferðamálabrautar Hólaskóla.
KYNNTAR hafa
verið hugmyndir að
verulegri landfyllingu
í Arnarnesvogi undir
íbúðarhúsabyggð.
Trúlega munu flestir
fagna því að í stað
óþrifalegs iðnaðar-
svæðis komi fallega
skipulögð íbúðarhúsa-
byggð sem fellur vel
að landinu og auðveld-
ar íbúum að njóta
náttúruauðæfa svæð-
isins. Öðru máli gegn-
ir ef framkvæmdir
geta stefnt í voða
þessum sömu náttúru-
auðæfum.
Bæjarstjórn Garðabæjar hefur
nýlega samþykkt metnaðarfulla
unhverfisstefnu fyrir Garðabæ að
tillögu umhverfisnefndar. Í kafla
um landrými og landnýtingu er
kveðið svo að orði: „Í landi Garða-
bæjar eru margar og margvíslegar
náttúruperlur. Því ber nauðsyn til
að nýting lands miðist við að sam-
ræma vaxandi byggð, gróandi
mannlíf og varðveislu náttúruverð-
mæta. Byggð þarf að skipuleggja
þannig að árekstrar við umhverfið
verði sem minnstir og jafnframt
tryggð sem best aðstaða íbúa til
þess að njóta náttúru bæjarlands-
ins“.
Í Arnarnesvogi er óvenjuríkt
fuglalíf og varla nokkurs staðar á
höfuðborgarsvæðinu eru stærri
samfelldar leirur. Vogurinn er
einn helsti dvalarstaður fugla á
Innnesjum á veturna.
Svæðið býður upp á
óþrjótandi möguleika
til náttúruskoðunar
og útivistar og vog-
urinn er kjörstaður
fyrir seglbáta og ára-
báta. Svæðið er á
náttúruminjaskrá og
því ekki heimilt að
hrófla við því nema
almannaheill krefji.
Ekki er unnt að halda
því fram að bygging-
arland í Garðabæ sé
af svo skornum
skammti að grípa
þurfi til landfyllinga á
friðuðu svæði sem
haft gæti í för með sér óbætanleg-
an skaða fyrir dýralíf á svæðinu
auk annarra umhverfisspjalla.
Aðeins hafa verið gerðar mjög
takmarkaðar rannsóknir á hugs-
anlegum áhrifum fyrirhugaðra
framkvæmda við Arnarnesvog á
dýralíf, plöntugróður eða hljóð-
mengun. Það væri í algjörri mót-
sögn við umhverfisstefnu Garða-
bæjar að hefja framkvæmdir sem
þessar án þess að sýnt hefði verið
fram á með óyggjandi hætti að
umhverfisáhrif þeirra verði engin
eða óveruleg.
Varpað er fram hugmynd um
leið varðandi framkvæmdir við
Arnarnesvog sem telja verður að
sátt ætti að geta orðið um. Hún
felst í því að takmarka uppfyllingu
við núverandi hafnarsvæði og
byggja á svæði því sem þá væri til
umráða hús af ýmsum stærðum og
gerðum með um 500 íbúðum alls.
Aðstaða yrði gerð á svæðinu fyrir
seglbáta og árabátaen vélbátaum-
ferð um Arnarnesvog væri ekki
heimil. Gerðir yrðu göngustígar
um svæðið og meðfram voginum í
báðar áttir sem tengdust öðrum
göngustígum. Með þessari leið
væri unnt að ná fram markmiði
þeirra sem vilja fá fallega byggð í
stað hnignandi iðnaðarhverfis.
Jafnframt væri tryggt að íbúar
geti notið náttúruauðæfa svæðisins
um ókomna framtíð án þess að
eiga á hættu að framkvæmdir geti
valdið umhverfisspjöllum sem ekki
verði bætt. Með slíkri niðurstöðu
myndu bæjaryfirvöld í Garðabæ
staðfesta þann ásetning að fram-
fylgja metnaðarfullri umhverfis-
stefnu með hagsmuni ókominna
kynslóða í fyrirrúmi.
Byggð, mannlíf, náttúra
Halldór S.
Magnússon
Arnarnesvogur
Svæðið er á náttúru-
minjaskrá og því ekki
heimilt, segir Halldór S.
Magnússon, að hrófla
við því nema almanna-
heill krefji.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
situr í umhverfisnefnd Garðabæjar.