Morgunblaðið - 16.06.2001, Qupperneq 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar kreppir að í
efnahagslífinu og
stundum haft á orði,
í hálfkæringi að
sjálfsögðu, að
ástandið sé árans hagfræðing-
unum að kenna. Þeir sitji kóf-
sveittir við að reikna út skuldir
einstaklinga og þjóðarbús og
komist svo að þeirri niðurstöðu
að kreppa hljóti að vera rétt
handan við hornið. Þeim spá-
dómi trúi blessaður almenning-
urinn, hann fari að liggja á aur-
unum sínum vegna ótta við
versnandi hag í staðinn fyrir að
eyða þeim eins og á uppgangs-
tímunum og þar með skelli
kreppan á.
Í Kaliforníu er hinn virti
Stanford há-
skóli og þar á
bæ eru fjöl-
margir fróðir
hagfræð-
ingar. Enginn
hefur þó
beinlínis orð-
ið til að
kenna þeim um þann samdrátt í
efnahagslífinu, sem nú blasir
hvarvetna við. Tæknifrík ým-
iskonar sem hafa verið að dunda
sér við tölvur eru sökudólgarnir
svo og þeir aðrir sem trúðu því
að í tölvunum væri lausn al-
heimsvandans fólgin. Nóg um
það.
Fréttaflutningur undanfarinna
daga í Kaliforníu hefur hins
vegar gefið vísbendingar um rót
næstu kreppu. Augu manna
beinast að Stanford háskóla.
Ekki þó að hagfræðingunum
sem þar reikna út skuldir
manna og þjóðarbúa, og ekki að
tölvufræðingum, heldur að
læknadeild skólans. Hópur vís-
indamanna innan læknadeild-
arinnar hefur lagt nótt við dag
að rannsaka hvernig lækna megi
ægilegan sjúkdóm, sem sagður
er herja á um átta af hverjum
hundrað Ameríkönum. Svo
merkilega vill til að um 9 af
hverjum 10 sem þjást af sjúk-
dómnum eru konur.
Sjúkdómur þessi er óstjórn-
legt kaupæði. Einhverjir halda
kannski að þetta sé eintómt
spaug, en þeir hafa ekki reynt
að lifa með þessum ósköpum.
Sjúkdómurinn lýsir sér nefni-
lega þannig, að því er fram hef-
ur komið í viðtölum við vís-
indamenn háskólans, að
sjúklingarnir fyllast óstjórnlegri
löngun til að kaupa hluti, þótt
þeir hafi ekki efni á því, hvað þá
að þeir hafi nokkuð við inn-
kaupin að gera. Kaupóðir hlaupa
á milli verslana og sanka að sér
fatnaði, skóm, andlitsfarða og
skartgripum, svo fátt eitt sé
nefnt, fá svo ægilegt sam-
viskubit út af öllum óþarfanum
sem fyllir hverja hirslu á heim-
ilinu og hlaupa út aftur til að
kaupa meira svo þeim líði betur.
Á þriðjudaginn var fjallað um
kaupæði og hugsanlega lækn-
ingu á Stanford vísu í banda-
ríska sjónvarpsþættinum Inside
Edition. Fréttamaðurinn heim-
sótti konu, sem sagðist að mestu
hafa fengið bót meina sinna með
því að taka þunglyndislyf það
sem Stanford vísindamenn mæla
með. Sú lækning hlýtur að hafa
verið mikil frelsun ef marka má
myndir úr bílskúr við heimili
konunnar, en hann líktist mynd-
arlegri heildsölu. Þarna voru til
dæmis tveir kassar af stimplum
og þrír af kökumótum, heilu
hillurnar af tuskudúkkum og
fatnaður sem nægja myndi smá-
þjóð. Það var nánast sama hvar
borið var niður, alltaf átti konan
minnst fjórar útgáfur af öllum
hlutum og viðurkenndi sjálf fús-
lega að hún notaði ekkert af
þessu, enda hefðu kaupin verið
til að fá tímabundna fróun, en
ekki af neinni þörf.
Innkaup konunnar kostuðu
auðvitað skildinginn. En núna er
hún læknuð og Stanford vís-
indamenn vilja gjarnan lækna
öll átta prósent þjóðarinnar sem
eru þjökuð af þessum sama
sjúkdómi. Þeir hafa vart borið
þessa fyrirætlun sína undir hag-
fræðideildina, því þar gætu
reiknimeistarar ábyggilega upp-
lýst þá um hvers konar kreppu
það hefði í för með sér, ef kaup-
óð átta prósent tækju upp á því
að sitja heima, í stað þess að
halda uppi verslunum og þjón-
ustu.
Pillan, sem Stanford menn
segja að dugi vel gegn kaupæði,
mun vera ósköp venjulegt þung-
lyndislyf þótt ekki hafi verið
gefið upp hvaða lyfjaframleið-
andi styður rannsóknir háskóla-
mannanna. En vonandi spyrst
það út fyrr en síðar, svo Íslend-
ingar geti gripið til sinna ráða
og sett pilluna hið snarasta á
lista yfir ólögleg efni. Vart er
hægt að ímynda sér meiri skað-
vald í íslensku efnahagslífi en
pillu, sem kemur í veg fyrir að
fólk eyði um efni fram. Það er
nefnilega óhætt að fullyrða að á
Íslandi séu sjúklingarnir ekki
einhver ræfilsleg átta prósent
þjóðarinnar.
Ef kaupæðispillan hefði verið
komin á markað undir lok síð-
ustu aldar, þá væri Ísland lík-
lega ólíkt því sem við eigum að
venjast. Engin fótanuddtæki eða
litlir ljósálfar, minni og/eða
færri jeppar og vart hægt að
koma auga á fjórhjól og vélsleða
nema í fórum þeirra sem eiga
erindi á fjöll og firnindi. Dæmin
eru svo ótalmörg.
Það verður hins vegar að
segjast lyfjafyrirtækinu til
hróss, sem nú styður rannsóknir
vísindamannanna í Stanford, að
þar á bæ kunna menn aldeilis
markaðssetningarfræðin sín.
Þunglyndislyf ýmiskonar eru
eftirsótt vara og það hlýtur að
jafngilda happdrættisvinningi
hjá lyfjafyrirtæki að ná forystu í
að markaðssetja lyf við nýjum
eða nýlega viðurkenndum sjúk-
dómi. Lausnin hér er svo ein-
föld, en samt svo stórkostleg:
Fólki, sem á við kaupæði að
stríða, er sagt að það fái lækn-
ingu með því að taka ákveðna
pillu. Það liggur eiginlega í hlut-
arins eðli að þessi hópur getur
ekki stillt sig um að kaupa pill-
una. Og þyki mönnum átta pró-
sent bandarísku þjóðarinnar
ekki duga til er hægt að hafa í
huga að einhvers staðar í norðri
býr lítil þjóð…
Hættuleg
pilla
Vart er hægt að ímynda sér meiri skað-
vald í íslensku efnahagslífi en pillu sem
kemur í veg fyrir að fólk eyði um efni
fram. Á Íslandi eru sjúklingarnir nefni-
lega ekki einhver ræfilsleg átta prósent.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
hkfridriksson-
@ucdavis.edu
Samgönguráðherra
hefur boðað að í fyrir-
huguðu útboði á
strandarstöðvaþjón-
ustu við skip og sjófar-
endur muni hann
leggja áherslu á að
þjónustan skuli flutt frá
Reykjavík út á land.
Nú eru tvær mann-
aðar strandarstöðvar
hér á landi Reykjavík-
radíó TFA og Vest-
mannaeyja-radíó TFV,
hliðtengdar, sem fjar-
stýra öðrum ómönnuð-
um stöðvum og tækja-
búnaði umhverfis
landið og þar starfa 13 manns auk
tæknimanna. Á undanförnum árum
hefur mönnuðum strandarstöðvum
úti á landi verið fækkað og þeim fjar-
stýrt til að auka hagkvæmni í rekstri
og minnka kostnað og er nú fjarstýrt
frá ofangreindum stöðvum. Einnig
var ástæðan sú að ekki fékkst stað-
bundinn mannskapur með þessa sér-
hæfðu menntun til að starfa á þess-
um stöðvum. Þróun þessara mála
erlendis hefur verið á sama veg, þ.e.
fækkun á mönnuðum stöðvum og
þeim fjarstýrt þess í stað.
Reykjavík-radíó hefur frá upphafi
verið aðalstrandarstöðin hér á landi.
Hún hefur verið starfrækt í Reykja-
vík frá 17. júní 1918, fyrst vestur á
Melum og nú í tæp 40 ár í Fjarskipta-
stöðinni í Gufunesi, þar sem Radíó-
flugþjónustan er einnig til húsa. Í
maí á síðasta ári flutti Tilkynninga-
skyldan og sjóbjörgunarstöð Slysa-
varnafélagsins Landsbjargar (SVL)
einnig í húsnæði Fjarskiptastöðvar-
innar í Gufunesi. Þar hefur því orðið
til með árunum öflugasta fjarskipta-
stöð á Íslandi. Gagnkvæm samlegð-
aráhrif þeirrar starfsemi sem mynd-
ar Fjarskiptastöðina í Gufunesi eru
því augljós hvað varðar hagkvæmni í
rekstri og tækniþekkingu. Þar er til
staðar allur tæknibúnaður, tækni-
þekking, tækniþjónusta, menntun og
starfsreynsla til reksturs strandar-
stöðvar eins og best verður á kosið.
Strandarstöðvaþjónustan hér á
landi er einn þáttur í starfsemi leitar
og björgunar á hafinu
SAR (Search And
Rescue), og aðalhlut-
verk hennar er að vakta
neyðar- og öryggisfjar-
skiptarásir skipa og þar
með vakta öryggi sjó-
farenda, ásamt því að
senda út siglingaaðvar-
anir til skipa. Það eru
alþjóðleg tilmæli
IAMSAR (Internation-
al Aeronautical and
Maritime Search and
Rescue), að ríki sem
eru aðilar að alþjóða-
samþykktum og til-
mælum IAMSAR, eins
og Ísland er, skuli stefna að því að
sameina aðskilda SAR-þætti þegar
kostur er, til þess að auka öryggi og
skilvirkni SAR-kerfisins í heild og
þar með sjófarenda, stytta boðleiðir,
viðbragðstíma og auka hagkvæmni í
rekstri SAR-kerfisins.
Eftir því sem fregnast hefur er
unnið að undirbúningi og gagnaöflun
vegna væntanlegs útboðs á rekstri
strandarstöðvaþjónustunnar hér á
landi og þá væntanlega að höfðu tilliti
til áherslu ráðherrans á að flytja
þessa starfsemi út á land.
Í umræðum aðila sem til þekkja
hefur enginn séð eitt einasta atriði
sem styður það eða getur leitt rök að
því hverjir séu kostirnir við að flytja
þessa rótgrónu og mikilvægu þjón-
ustu út á land. Þess vegna óska ég
eftir því að ráðherrann upplýsi okkur
sem fylgjumst vel með á þessu sviði
hvað okkur, sem líka erum kjósendur
og skattborgarar þessa lands, hefur
yfirsést í því að koma auga á kostina
við það að flytja þessa þjónustu út á
land. Óska ég eftir því að ráðherrann
upplýsi okkur um eftirfarandi:
1. Hvaða kostir mæla með því og
réttlæta það að flytja þessa þjónustu
út á land?
2. Hvert mun þessi þjónusta vænt-
anlega flytja?
3. Hvað er áætlað að flutningur
þessarar þjónustu muni kosta, þann-
ig að rekstraröryggi og öryggisstig
gagnvart sjófarendum minnki ekki?
4. Telur ráðherrann slíka ráðstöf-
un auka eða minnka öryggi sjófar-
enda?
5. Telur ráðherrann slíka ráðstöf-
un vera í samræmi við tilmæli og
ákvæði IAMSAR?
6. Telur ráðherrann skynsamlegt
að flytja þjónustuna núna út á land
með tilliti til þeirra grundvallar-
breytinga sem væntanlega verða á
þjónustunni á alþjóðavísu innan
næstu 4 ára?
7. Hver er áætlaður rekstrar-
kostnaður þjónustunnar á ári eftir
flutning ef til hans kemur?
8. Hvað er áætlað að verði til mörg
ný störf vegna þjónustunnar á þeim
stað sem áætlað er að flytja hana til
ef allir sem nú starfa við þjónustuna
flytja með henni?
9. Hvað er áætlað að margir með
þá sérhæfðu menntun og reynslu séu
til staðar á viðkomandi stað til að
taka við störfunum ef enginn af nú-
verandi starfsmönnum kemur til
með að flytja með þjónustunni?
10. Hvaða tilfinningu hefur ráð-
herrann fyrir því ef enginn núver-
andi starfsmanna hefur þess kost eða
telur sig ekki geta flutt með þjónust-
unni, vegna persónulegra og/eða fjöl-
skyldulegra aðstæðna og missa þ.a.l.
atvinnuna og þar með lífsframfæri
sitt?
11. Hefur verið eða mun verða leit-
að álits þeirra er þjónustunnar njóta
þ.e.a.s. sjómanna?
Að lokum vil ég hvetja þingmenn
þessa lands og ekki síst þingmenn
Reykjavíkur til að kynna sér þetta
mál af alvöru.
Fyrirspurn til
samgönguráðherra
Reynir Björnsson
Strandarstöðvar
Hverjir eru kostirnir,
spyr Reynir Björnsson,
við að flytja þessa rót-
grónu og mikilvægu
þjónustu út á land?
Höfundur er formaður Félags ísl.
loftskeytamanna.
ÍSLAND gekk að
nýju í Alþjóðahval-
veiðiráðið sl. föstudag
með fyrirvara um
núllkvóta vegna hval-
veiða í atvinnuskyni,
þannig að við erum
óbundin ákvæði samn-
ingsins um bann við
hvalveiðum. Nokkrir
þingmenn Samfylk-
ingarinnar með Svan-
fríði Jónasdóttur í far-
arbroddi hafa þrisvar
lagt fram á Alþingi til-
lögu um að Ísland
gerðist aðili að ráðinu
að nýju án þess að
stjórnvöld hafi séð
ástæðu til að samþykkja hana.
Þingmál Svanfríðar
Í ljósi inngöngunnar í ráðið nú
hefði verið eðlilegt að tillaga
Svnfríðar hefði verið samþykkt úr
því að stjórnvöld voru komin að
þessari niðurstöðu, en málið var
síðast á dagskrá Alþingis nú í vor.
Í greinargerð með þingmáli
Svanfríðar og fleiri þingmanna
Samfylkingarinnar um inngöngu í
ráðið er bent á stöðu okkar Íslend-
inga utan ráðsins í samanburði við
Noreg og Japan. Þar segir m.a.
„Noregur, sem er eina fullvalda
ríkið ásamt okkur í NAMMCO,
hefur haldið áfram að starfa innan
Alþjóðahvalveiðiráðsins og stundar
hrefnuveiðar í skjóli þess. Sé litið
til stöðu Norðmanna virðist einsýnt
að hagsmunum okkar væri betur
borgið með því að vera
einnig í ráðinu. Japan-
ir stunda einnig veiðar
í vísindaskyni. Þær
veiðar fara fram þrátt
fyrir veru þeirra í Al-
þjóðahvalveiðiráðinu
og eru löglegar sam-
kvæmt sáttmálanum
rétt eins og vísinda-
veiðar okkar á sínum
tíma.“ Það er ekki er
nóg að veiða hval, það
þarf líka að selja hann.
Samþykkt ráðsins
frá áttunda áratugn-
um bannar að lönd
innan ráðsins kaupi
hvalaafurðir af ríkjum
utan þess og því hefðum við ekki
getað selt hvalaafurðir hefðum við
hafið veiðar að nýju.
Verum á vettvangi
Svanfríður benti á það í máli
sínu, er hún flutti það í fyrst árið
1997 ásamt okkur Jóni Baldvin
Hannibalssyni, að augljóst væri að
þrátt fyrir meinta ástæðu úrsagnar
okkar úr Alþjóðahvalveiðiráðinu,
sem var sú að afstaða ráðsins til
hvalveiða byggðist ekki á vísinda-
legum forsendum heldur pólitísk-
um, ræður pólitísk afstaða ráðsins
einnig ákvörðunum og gerðum
okkar utan ráðsins. Hvort sem við
stæðum utan ráðsins eða innan
virtumst við bundin af ákvörðunum
þess.
Það má ljóst vera hverjum manni
að hag okkar er betur borgið innan
alþjóðasamtaka sem fara með stór
hagsmunamál sem varða okkur
miklu, eins og Alþjóðahvalveiðiráð-
ið gerir. Þannig höfum við áhrif á
ákvarðanir beint, en þurfum ekki
að sitja áhrifalaus hjá og taka því
sem að höndum ber.
Alþjóðahvalveiðiráðið er og verð-
ur vettvangur umræðu um hval-
veiðar meðal þjóða sem eru ýmist
hlynntar þeim eða andvígar. Þar
verður baráttan um þessi mál háð
og við verðum að vera þar á vett-
vangi.
Við flutningsmenn þessarar til-
lögu fögnum niðurstöðu stjórn-
valda í málinu þar sem þau hafa
gert okkar rök að sínum. Því má
segja að dropinn hafi holað stein-
inn. Eftir að hafa flutt málið í þrí-
gang á Alþingi er þetta baráttumál
okkar loksins í höfn.
Baráttumál okkar í höfn
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Hvalveiðar
Alþjóðahvalveiðiráðið,
segir Ásta R. Jóhann-
esdóttir, er og verður
vettvangur umræðu um
hvalveiðar meðal þjóða
sem eru ýmist hlynntar
þeim eða andvígar.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.