Morgunblaðið - 17.06.2001, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 17. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
KRISTILEGI demókrata-flokkurinn (CDU) hefurverið nánast látlaust viðstjórn í sambandslandinu
Berlín síðastliðin 16 ár undir forystu
Eberhard Diepgens. Flokkurinn
stjórnaði Vestur-Berlín í samvinnu
við Frjálslynda demókrataflokkinn
(FDP) 1984 til 1989. Árið 1991 hóf
CDU samstarf við Jafnaðarmanna-
flokkinn (SPD) sem hefur staðið yfir
í rúm tíu ár.
Aldrei hefur samstarf tveggja
stórra flokka staðið jafnlengi í sögu
Þýska sambandslýðveldisins. Upp-
haflega var samstarfið hugsað þann-
ig að tveir sterkustu flokkarnir ynnu
saman að því að gera borg múrsins
að höfuðborg sameinaðs Þýska-
lands. Vinstri armur SPD var aldrei
hrifinn af samstarfinu við CDU og
kreppur hafa komið upp í samstarf-
inu á um hálfs árs fresti. Eftir kosn-
ingarnar 1996 var þó ákveðið að
halda stjórnarsamstarfinu áfram
þar sem jafnaðarmenn voru ekki til-
búnir að starfa með Lýðræðislega
sósíalistaflokknum (PDS), arftaka
austur-þýska kommúnistaflokksins,
og CDU átti ekki kost á samstarfi
við FDP sem fékk engan mann inn á
þing. Í kosningunum fékk CDU
rúmlega 40 prósent atkvæða á sama
tíma og SPD þurfti að horfast í augu
við lakasta árangur jafnaðarmanna í
Berlín eftir stríð, 22,4 prósent. Af
sömu ástæðum var ákveðið að halda
stjórnarsamstarfinu áfram eftir
kosningarnar 1999 og hvergi hefur
samsteypustjórn kristilegra demó-
krata og jafnaðarmanna staðið jafn-
lengi og í Berlín.
Stjórnmál í formi vinargreiða
Á fimmtudag voru dagar Diepg-
ens sem borgarstjóra Berlínar tald-
ir, er fulltrúar SPD og græningja
báru á borgarþinginu formlega upp
vantrauststillögu á Diepgen og hina
fjóra „ráðherra“ borgarstjórnarinn-
ar sem eru úr röðum CDU. SPD og
græningjar hafa gert með sér sátt-
mála um að standa saman að bráða-
birgðaborgarstjórn sem halda mun
um stjórnartaumana í Berlín fram
að kosningum í haust og gert er ráð
fyrir að muni einnig njóta stuðnings
fulltrúa PDS á borgarþinginu.
Bráðabirgðastjórnina skipa fimm
jafnaðarmenn og tveir græningjar.
Eftir kosningarnar í haust kemur til
greina að SPD starfi einnig með
PDS. Samkvæmt skoðanakönnun
fengi CDU 31 prósent atkvæða,
SPD 27, PDS 20, Græningjar 10 og
FDP 7 prósent. Samkvæmt heimild-
um Frankfurter Allgemeine Zeitung
verður Diepgen ekki í framboði fyrir
CDU í kosningunum í haust.
Orsökina að falli Diepgens má
rekja til vinar borgarstjórans, Klaus
Landowsky, sem var í senn formað-
ur þingflokks CDU í Berlín og for-
stjóri fasteignabankans Berlin Hyp.
Sú staðreynd að Landowsky skuli
hafa gegnt þessum embættum sam-
tímis er aðeins eitt af mörgum dæm-
um um hin nánu tengsl stjórnmála,
bankastofnana, fasteigna- og bygg-
ingarfyrirtækja og einkareikninga í
Berlín. Í febrúar kom í ljós að árið
1995 hafði bankastjórinn Land-
owsky lánað stjórnendum fasteigna-
fyrirtækisins Aubis, sem báðir eru
meðlimir CDU, 600 milljónir marka
þrátt fyrir að aðrir bankar hefðu
þegar hafnað slíkri beiðni. Í fram-
haldi af því fékk CDU í Berlín 40.000
marka fjárframlag frá Aubis sem
formaður þingflokksins, Land-
owsky, gaf ekki upp. Þar sem hann
var í senn formaður bankans og
þingflokks CDU var Landowsky
þannig í aðstöðu til að stunda vin-
argreiða sem skiluðu sér síðan í
kassa flokksins. Vinatengsl þessi
voru m.a. ræktuð í formi einka-
klúbba þar sem stjórnmálamenn,
bankastjórar, forstjórar og stuðn-
ingsmenn hittust reglulega. Flestir
voru þeir að kaupa eða leigja hús-
næði á verði sem var langt undir
raunvirði þess. Vinir flokksins
þurftu ekki alltaf að endurgreiða
Berlin Hyp lánin og talið er að veitt
hafi verið samtals 193 vafasöm lán til
fasteignafyrirtækja. Hjá ríkissak-
sóknara liggja fyrir 14 kærur á
hendur móðurbanka Berlin Hyp,
BGB. Hin nánu tengsl stjórnmála
við fasteignafyrirtæki í Berlín eru
ekki ný af nálinni. Árið 1985 kom í
ljós að fasteignafyrirtæki höfðu
styrkt CDU í kjölfar bankagreiða.
Í kjölfar fjármálahneykslis CDU
hótaði SPD að slíta stjórnarsam-
starfinu ef Landowsky yrði ekki lát-
inn fara. Í febrúar tilkynnti Land-
owsky að hann myndi segja af sér
sem bankastjóri Berlin Hyp og um
miðjan maímánuð sagði hann stöðu
sinni sem formaður þingflokks CDU
lausri. 22. maí greindi borgarstjór-
inn frá því að Berlín þyrfti að leggja
til 4 milljarða marka til að bjarga
bankanum frá gjaldþroti í kjölfar
vafasamra fasteignaviðskipta. Á
þessum tímapunkti var Landowsky-
hneykslið orðið að bankakreppu sem
veldur milljarðahalla í fjárlögum
Berlínarborgar, og því má segja að
úr fjármálahneyksli CDU hafi orðið
kreppa sambandslandsins Berlínar.
Landowsky þurfti einnig að segja af
sér í ýmsum nefndum og ráðum, og á
föstudaginn fyrir viku sagði hann af
sér embætti varaformanns CDU og
mun ekki gefa kost á sér í næstu
kosningum. En þótt Landowsky hafi
ekki lengur völd er fjárhagsleg
framtíð hans ekki jafnsvört og fram-
tíð Berlínarborgar. Næstu tvö árin
mun bankastjórinn fyrrverandi fá
700.000 mörk árlega auk bíls og
ritara, og síðan helminginn af
þessari upphæð til æviloka. Berlín-
arbúar eru reiðir yfir því að mað-
urinn sem ber ábyrgð á slæmri stöðu
borgarinnar skuli sleppa svona vel.
Þótt SPD hafi stjórnað borginni
með CDU í rúman áratug virðist al-
menningur gleyma því að Jafnaðar-
mannaflokkurinn ber einnig ábyrgð
á stöðu mála, og að ekki hafi allir
jafnaðarmenn haft hreint mjöl í
pokahorninu. Fólk beinir reiði sinni
gegn Landowsky og vini hans
Diepgen, og hefur lítinn áhuga á því
að skoða þátt SPD í þessu máli.
Jafnaðarmenn voru fljótir að átta sig
á stemmningunni og notuðu tæki-
færið til að snúa málunum sér í hag.
Í marsmánuði sýndu skoðana-
kannanir að CDU hafði tapað fylgi í
kjölfar Landowsky-hneykslisins.
Klaus Wowereit, formaður þing-
flokks SPD, tók að krefjast afsagnar
Landowskys og notaði æ oftar orð á
borð við „hneyksli“, „kreppa“ og
„trúnaðarbrestur“. Það var síðan
engin tilviljun að jafnaðarmenn létu
verða af því að slíta stjórnarsam-
starfinu á miðvikudaginn var. Rann-
sóknarnefnd þingsins var byrjuð að
vinna að því að upplýsa fjármála-
hneykslið, stjórnarandstæðan hafði
ákveðið að safna undirskriftum
Berlínarbúa fyrir formlegri beiðni
um nýjar kosningar og auk þess
voru jafnaðarmenn í Berlín komnir
með 30 prósent fylgi í skoðanakönn-
unum (en þeir fengu 22,4 prósent í
síðustu kosningum). Það lá því í aug-
um uppi að best væri fyrir flokkinn
að slíta samstarfinu við CDU sem
allra fyrst, krefjast nýrra kosninga
og mynda síðan stjórn með flokkum
sem ekki væru tengdir hneykslinu.
Forystumenn SPD hótuðu því að
slíta stjórnarsamstarfinu ef CDU
legði ekki fram sparnaðaráætlun.
Kristilegir demókratar settu saman
sparnaðaráætlun upp á 800 milljónir
marka sem var kynnt samstarfs-
flokknum á miðvikudaginn. Beiðni
SPD var þó aðeins formsatriði þar
sem forystumenn flokksins voru
þegar búnir að ákveða að slíta
stjórnarsamstarfinu, sem sást best á
því að Klaus Wowereit tók hvorki
upp blað né penna þegar CDU
kynnti SPD-tillögur sínar í fimmtíu
liðum. Forystumenn SPD hringdust
á oft á dag til að ákveða hver segði
hvað hvar. Þar sem jafnaðarmenn
gátu ekki réttlætt stjórnarslitin með
hagstæðri stöðu flokksins í skoðana-
könnunum kvörtuðu þeir undan því
við fjölmiðla að Diepgen hafi sent
fjölmiðlum sparnaðartillögurnar áð-
ur en SPD fékk þær í hendurnar.
Þeir sögðu þetta til marks um siða-
brest í samstarfinu, að CDU hafi
ekki viljað semja í raun, tillögurnar
væru óljósar og Diepgen ófær um að
takast á við vandann á raunsæjan
hátt. Skömmu fyrir miðnætti á mið-
vikudeginum lýstu forystumenn
SPD því yfir að þeir myndu ekki
halda samstarfinu áfram. Úr fjár-
málahneyksli CDU í Berlín var því
orðin ekki aðeins bankakreppa held-
ur einnig stjórnarkreppa.
Fellur borgin í hendur
kommúnista?
Daginn eftir sagði Diepgen það
hlægilegt að slíta tíu ára stjórnar-
samstarfi sökum einhverra smáat-
riða sem tengdust sparnaðartillög-
unum, og að það væri vitað mál að
SPD hefði skipulagt þessi stjórnar-
slit mánuðum saman. En þótt
Diepgen hafi ef til vill haft rétt fyrir
sér var hann kominn í erfiða stöðu
þar sem kristilegir demókratar eiga
í raun enga samstarfsmöguleika eft-
ir komandi kosningar. Í ljósi þeirrar
staðreyndar að kristilegir demó-
kratar eru langt frá hreinum meiri-
hluta þyrfti flokkurinn að starfa með
SPD eða FDP. Jafnaðarmenn eru
ekki líklegir til að starfa með flokkn-
um sem þeir eru að reyna að steypa
af stóli. Frjálslyndir fengu innan við
5 prósent í kosningunum 1999 og eru
því ekki með fulltrúa á þingi. Þótt
þeir fái nú 7 prósent samkvæmt ný-
legri skoðanakönnun dugar það
skammt þar sem CDU fær 31 pró-
sent fylgi í fyrrnefndri könnun. Það
bendir því allt til þess að SPD tefli
fram næsta borgarstjóra Berlínar
og starfi með Græningjum auk sós-
íalista eða frjálslyndra.
Kristilegir demókratar eru í erf-
iðri stöðu fyrir kosningarnar og
gripu strax til þess ráðs að nota
gömlu kommagrýluna. Formaður
þingflokks CDU sagðist ekki tilbú-
inn „að láta borgina falla í hendur
kommúnistanna“. Þótt Berlín sé
ekki lengur „eyja í Rauðahafinu“ og
liðin sé meira en áratugur frá falli
múrsins er ekki útilokað að slíkar
viðvaranir gætu skilað árangri í
kosningabaráttunni sem fer fram í
haust þegar liðin eru 40 ár frá því að
múrinn var reistur. Menn spyrja sig
hvort rétt sé að leyfa PDS, arftaka
austur-þýska kommúnistaflokksins,
að stjórna í borg Múrsins. Ekki eru
heldur allir jafnaðarmenn sáttir við
þá staðreynd að SPD gæti þurft að
stjórna borginni með PDS.
Á meðan sumir jafnaðarmenn
álíta PDS vera orðinn venjulegan
lýðræðislegan stjórnmálaflokk líta
aðrir á PDS sem gamla kommúnista.
Menn eru ekki hræddir um að sósíal-
isminn snúi aftur heldur er það sag-
an sem ekki er gleymd og lýðræð-
islegir sósíalistar hafa verið lítt
gagnrýnir í garð ógnarverka fyrir-
rennara sinna. Þetta hefur þó eitt-
hvað verið að breytast að undan-
förnu og nokkrir forystumenn
flokksins eru vel liðnir í þýskum
stjórnmálum þótt flokkurinn í heild
sinni sé talinn kreddukenndur. Jafn-
aðarmenn eru í stjórnarsamstarfi
með PDS í sambandslandinu Meckl-
enburg-Vorpommern en skoðana-
kannanir sýna að slíkt samstarf er
fremur óvinsælt í Berlín. Fyrir síð-
ustu kosningar í Berlín lýstu jafn-
aðarmenn því yfir að samstarf við
PDS kæmi ekki til greina en nú
bendir flest til að það verði raunin.
„Ég er samkynhneigður“
Af Diepgen tekur hinn 47 ára
gamli lögfræðingur Klaus Wowereit
við borgarstjóratitli Berlínar. Síð-
astliðinn sunnudag staðfesti flokks-
þing SPD að Wowereit verði for-
ystumaður flokksins í konsinga-
baráttunni í haust. Wowereit nýtur
stuðnings Gerhard Schröders (SPD)
og er jafnöruggur í fjölmiðlum og
kanslarinn. Á flokksþinginu gerðist
fátt óvænt nema það að Wowereit
gaf frá sér eftirfarandi yfirlýsingu:
„Ég er samkynhneigður og það er
gott mál.“ Yfirlýsingu þessari var
ákaft fagnað. Wowereit sagðist með
þessum hætti vilja koma í veg fyrir
að upplýsingar um einkalíf hans
yrðu grafnar upp og notaðar í kosn-
ingabaráttu sem yrði eflaust mjög
hörð.
Í kosningabaráttunni verður
væntanlega fátt um kosningaloforð
þar sem slík fyrirheit eru varla trú-
verðug í sambandslandi sem skuldar
70 milljarða marka. Sparnaðartil-
raunir þingsins urðu endanlega að
engu þegar í ljós kom að Berlín þarf
að láta af hendi a.m.k. 4 milljarða
marka, andvirði um 180 milljarða
króna, til að bjarga bankanum frá
gjaldþroti. Skólana skortir fjár-
magn, hætta þurfti við ýmis verkefni
sem þegar var byrjað á, loka þarf
menningarstofnunum og starfs-
mönnum borgarinnar verður fækk-
að. Hætt er við því að „kommúnismi“
og „Landowsky“ verði fyrirferðar-
meiri þættir í kosningabaráttunni en
ítarlegar sparnaðartillögur. Og þótt
allt bendi til að Wowereit verði borg-
arstjóri er spurningin hvort SPD
geti með Græningjum og PDS leyst
vanda þann sem flokkurinn réð ekki
við í samvinnu við CDU.
Jafnaðarmenn slíta stjórnarsamstarfi við kristilega demókrata í Berlín, höfuðborg Þýskalands
Tíu ára
storma-
sömu hjóna-
bandi lokið
AP
Eberhard Diepgen (fyrir miðju), fráfarandi borgarstjóri Berlínar, á blaðamannafundi á föstudag. Með honum
sitja aðrir fulltrúar CDU í borgarstjórninni.
Þýskir jafnaðarmenn hafa bundið enda á
stjórnarsamstarf við kristilega demókrata í
Berlín, sem er eitt hinna sextán sambands-
landa Þýskalands. Davíð Kristinsson,
fréttaritari í Berlín, kannaði hvað liggur að
baki þessum sviptingum í stjórnmálalífi
þýsku höfuðborgarinnar.
AP
Jafnaðarmaðurinn Klaus Wowereit (t.h.), sem tekur við sem borgar-
stjóri Berlínar til bráðabirgða, og Sibyll Klotz, þingflokksformaður
græningja, undirrita samstarfssáttmála sl. fimmtudag.