Morgunblaðið - 17.06.2001, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 17. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á
HÁTÍÐLEGUM
stundum verður
okkur Íslend-
ingum gjarnan
tíðrætt um hversu
mikilvægt það sé
að vera virkir
þátttakendur í samfélagi þjóðanna,
að sýna hvað í okkur býr þannig að
þjóð og landi sé sómi að. Þegar að
listum kemur er þó stundum eins og
slíkur vilji sé fremur í orði en á borði
og við sem hér búum gerum okkur
litla grein fyrir þeim miklu tækifær-
um sem liggja í samstarfi utan land-
steinanna –
ómetanlegum
tækifærum til
að beina sjónum
umheimsins að
okkur í sam-
hengi þar sem
við, smáþjóðin,
höfum alla burði til að standa öðrum
þjóðum jafnfætis.
Gott dæmi um illa nýtt tækifæri
af þessu tagi er opinber þátttaka Ís-
lendinga í Feneyjatvíæringnum sem
nú hefur verið regluleg um nokkuð
langt skeið. Þó er sú þátttaka afar
mikilvæg, því þótt Íslendingar taki
vissulega þátt í ýmsum viðburðum á
sviði lista á ári hverju, er tvíæring-
urinn er eina stóra alþjóðlega list-
sýningin þar sem íslenskur lista-
maður fær tækifæri til að sýna
meðal fulltrúa allra þeirra þjóða sem
við berum okkur gjarnan við. Það er
því mikið í húfi fyrir íslenskan
myndlistarheim og brýnt að vel tak-
ist til hverju sinni.
Feneyjatvíæringurinn var opn-
aður í 49. skipti fyrir rúmri viku en
hann hefur verið stefnumarkandi í
hinum alþjóðlega listheimi í rúma
öld. Þó nú til dags megi nefna til
sögunnar örfáa viðlíka stórviðburði í
listheiminum á ári hverju, þá er
mikilvægt að hafa sögulegt forskot
Feneyja í huga hvað varðar athygli
umheimsins, því þangað koma bók-
staflega allir sem einhvers mega sín
á sviði samtímalista; sýning-
arstjórar, safnstjórar, listfræðingar,
safnarar og listamenn – auk lit-
skrúðugrar flóru áhangenda af
ýmsu tagi.
Einmitt vegna þessa miklaáhuga hefur Fen-eyjatvíæringurinn ótví-rætt vægi í listheiminum
þar sem ungir listamenn fá einstakt
tækifæri til að ná athygli þeirra
áhrifaríku aðila sem þangað flykkj-
ast, beinlínis til að leita að nýjum og
ferskum straumum, vaxtarsprotum
sem hægt er að kippa fyrirvaralaust
inn í gallerí og söfn til að sjá hvernig
þeir dafna í samhengi við stærri og
þekktari spámenn.
Þátttökuþjóðir á tvíæringnum
leggja því undantekningarlítið afar
mikið undir við val, undirbúning og
kynningu á fulltrúum sínum. Enda
er ekki einungis menningarleg
ásýnd þjóðanna í húfi, heldur hags-
munir allra þeirra sem sinna listum í
hverju landi, ekki síður en þeir ótrú-
legu fjármunir sem listheimurinn
veltir, í atvinnusköpun, sölu verka
og ímyndarhönnun stórra fyr-
irtækja og stuðningsaðila, sem sjá
sér ótvíræðan hag í samstarfi við
listageirann. Sem dæmi um slíkt frá
tvíæringnum í ár, má nefna framlag
hins heimsfræga listamanns Rich-
ard Serra, sem fékk Gullljónið í ár,
en það hefur álíka þýðingu í mynd-
listarheiminum og Óskarinn í kvik-
myndaheiminum. Öll framkvæmd
við uppsetningu risavaxins verks
hans, var kostuð af tískufyrirtækinu
Gucci og lét einn helsti frammámað-
ur þess, Tom Ford, sig ekki muna
um að vera sjálfur á staðnum til
þess að tryggja að allt gengi að ósk-
um og fjárfestingunni væri rétt
varið.
Framkvæmd tvíæringsins er með
þeim hætti að áður en sýning-
arsvæðið er opnað fyrir almenningi
er fyrrnefndu áhrifafólki á listasvið-
inu og fjölmiðlafólki alls staðar að úr
heiminum boðið til leiks. Þá opna
skálar hinna ýmsu þjóða sínar sýn-
ingar og þar sem blaðamaður Morg-
unblaðsins átti þess kost að fylgjast
með þessum hátíðahöldum dag frá
degi, fór ekki hjá því að honum yrði
nokkuð brugðið við að samanburð-
inn á því hversu markvisst þátttöku
annarra þjóða var fylgt eftir miðað
við þátttöku okkar Íslendinga. Verk
íslenska listamannsins Finnboga
Péturssonar, Diabolus, var þó að
sönnu mjög sterkt og féll í hug-
myndafræðilegum skilningi afar vel
inn í samhengi heildarinnar, en
þrátt fyrir það fór fjarri að þetta
ómetanlega tækifæri til að koma
honum á framfæri væri nýtt með
viðeigandi hætti, íslenskum list-
heimi og ímynd okkar allra til fram-
dráttar.
Á meðan aðrar þjóðir kepptust við
að laða sem flesta gesti inn á sínar
opnanir, þar sem smekklega var
veitt í mat og drykk, var íslenska
opnunin afar fátækleg. Fáir höfðu
fengið boðskort þar sem enginn
formlegur boðslisti virðist vera til
reiðu hjá menntamálaráðuneytinu af
þessu tilefni. Boðskortum var því
einungis dreift af handahófi í hólf á
tvíæringnum sjálfum, í stað þess að
vera send fyrirfram til málsmetandi
áhrifafólks úr listheiminum áður en
það kemur þar saman. Veitingarnar
við opnunina voru neyðarlega naum-
ar; lítið eitt af íslensku vatni (sem
gerði þó mikla lukku í hitanum), auk
fáeinna flaskna af volgu hvítvíni sem
keypt var í næsta stórmarkaði.
Kostnaðurinn við þau innkaup var
um 7000 íslenskar krónur, en það
brennivín sem sást á borðum höfðu
listamaðurinn og vinir hans sjálfir
keypt af mikill forsjálni, til að koma
í veg fyrir vandræðalegan skort.
Aðrir skálar voru opnaðir á form-
legan hátt með ávörpum háttsettra
fulltrúa ríkisstjórna, sendiráða eða
menningarafla, (auk þess sem víða
voru flutt stutt tónlistaratriði eða
aðrar uppákomur til að tryggja að
gestirnir dveldu nógu lengi á staðn-
um til að skynja hvað þar var um að
vera), en enginn tók til máls við ís-
lenska skálann – hvorki til að árna
listamanninum heilla eða bjóða þá
óvæntu gesti sem þangað rötuðu
velkomna. Má það teljast fádæma
tómlæti af hálfu íslenskra yfirvalda
sem vissulega hefðu gott af því að
víkka sjónarhorn sitt með því að
kynnast hringiðu myndlista samtím-
ans af eigin raun.
Nánari eftirgrennslanleiddi í ljós að margir,bæði vinir listamannsinsog fólk tengt ráðuneyt-
inu, höfðu komið að íslenska verk-
efninu og lagt í það ómælda og óeig-
ingjarna vinnu til þess að allt færi
sem best fram. Það dugði þó ekki til
að draga fjöður yfir þá staðreynd að
það var ekki einungis opnunin sjálf
sem einkenndist af skorti á metnaði
og forsjá. Sem dæmi um það má
nefna að þó búið væri að prenta
töluvert magn af mjög fallega hönn-
uðum bæklingi og veggspjöldum,
var dreifingu á þessu efni mjög
ábótavant. Ekki virtist vera til fjár-
magn til að koma veggspjöldunum í
dreifingu hjá því fyrirtæki sem sér
um þá framkvæmd fyrir tvíæring-
inn, þótt einungis væri um smáupp-
hæð að ræða, enda reyndust þau þar
að auki vera af rangri stærð. Bækl-
ingurinn rataði heldur ekki á réttan
stað í bókabúð tvíæringins þar sem
honum fylgdu engin innflutnings-
skjöl. Ástæðan fyrir því var sú, að til
að spara sendingarkostnað voru að-
stoðarmenn listamannsins og hann
sjálfur beðnir að bera hann í hand-
farangri til Ítalíu, sem er auðvitað
kolólögleg leið til innflutnings á
söluvarningi. Má þetta teljast með
nokkrum ólíkindum þegar litið er til
þess að ráðuneytinu berast allir
pappírar með nauðsynlegum upplýs-
ingum um framkvæmdina með góð-
um fyrirvara.
Allt eru þetta þó einungis smá-
vægilegir hnökrar (sem þó geta
skipt meginmáli við markaðssetn-
ingu) miðað við það hneyksli að
sumir þeirra sem hvað harðast lögðu
að sér við uppsetningu verksins fyr-
ir hönd íslensku þjóðarinnar, skulu
hafa þurft að gera það af ótrúlegri
óeigingirni, meira og minna á eigin
kostnað. Þannig sætir það furðu að
boð ríkisins til þátttöku í tvíær-
ingnum skuli einungis felast í því að
vera fulltrúi Íslands og að engin
starfslaun tengist valinu. Í raun
þýðir þetta að listamaðurinn, eins og
í tilfelli Finnboga Péturssonar, vinn-
ur launalaust mánuðum saman að
verkefni sínu og verður hreinlega að
ganga á sína varasjóði eða vinna fyr-
ir sér með öðrum hætti á meðan á
undirbúningi stendur. Í ljósi þess að
þeir listamenn sem valdir eru á
tvíæringinn eru með fremstu lista-
mönnum þjóðarinnar og myndlist er
undantekningarlítið þeirra eini
starfi, má telja þetta undarlega ráð-
stöfun. Víst er að fáir í öðrum grein-
um þjóðlífsins myndu sætta sig við
slíka kosti. Það vekur ekki síður
furðu að þrátt fyrir að verkefnið hafi
verið samþykkt af hálfu mennta-
málaráðuneytisins, var ekki til fjár-
magn til að standa straum af smíði
þess og uppsetningu í Feneyjum.
Listamaðurinn þurfti tvo menn í tíu
daga sér til aðstoðar við smíðina á
sýningarsvæðinu og fékk annar
þeirra ferð sína greidda, en hinn
stóð sjálfur straum af ferðakostnaði,
gistingu og uppihaldi auk þess sem
báðir unnu launalaust alla þessa
daga. Það er ekki ofsagt að margir
hafa lagt listinni höfðinglegt lið í
gegnum tíðina án þess að bera nokk-
uð úr býtum annað en ánægjuna, en
það er ekki oft sem það gerist í nafni
opinberra aðila.
Þess má svo geta, svona rétttil að bíta höfuðið afskömminni, að í mat-arsamsæti til heiðurs lista-
manninum að kvöldi opnunardags-
ins varð blaðamaður þess áskynja að
þessir heiðursmenn (að listamann-
inum undanskildum), sem og aðrir
sem verkefninu lögðu beint lið með
einum eða öðrum hætti, urðu þá
einnig að greiða mat sinn og drykk
sjálfir. Íslenska ríkið virtist ekki
einu sinni geta boðið þeim málsverð
sem þakklætisvott þetta eina kvöld
þótt um mjög látlaust veitingahús
væri að ræða. Það má ef til vill velta
því fyrir sér hvað orðið hafi um stolt
og höfðingskap landans; í eina tíð
þótti engum skrítið að Bjartur í
Sumarhúsum sparaði ekki sykurinn
ofan í gesti þótt sultarólin herti að –
allir skildu að sjálfsvirðing hans
hefði ekki leyft slíkan sparnað.
Nú gæti mörgum sýnst sem ofan-
greind tala fjallaði um eintóma smá-
muni. Staðreyndin er þó sú að við-
burðir á borð við Feneyjatvíær-
inginn geta skipt íslenska menningu
verulegu máli ef vel er að málum
staðið. Til þess að svo verði er ekki
nóg að velja listamann og koma
verki hans á sinn stað og bíða þess
að hann verði uppgötvaður. Kynn-
ingarstarf og markaðssetning skipta
öllu því listheimurinn er harður,
ekki síður en heimur viðskiptanna.
Stór hluti vinnunnar við tvíæringinn
ætti með réttu að felast í því að
koma listamanninum á framfæri við
fjölmiðla, markaðsstjóra stórfyr-
irtækja, sýningarstjóra, safnstjóra
og safnara, því án slíkra tengsla á
listin afar erfitt uppdráttar og for-
sendur fyrir íslenskum listmarkaði
næsta hverfandi.
Ef vel væri að verki staðiðmyndi menntamálaráðu-neytið sjá til þess að þeirsýningarstjórar sem
stjórna viðburðum á borð við Fen-
eyjatvíæringinn og stærstu lista-
kaupstefnunum kæmu hingað til
lands með reglulegu millibili til að
skoða íslenskan myndlistarheim.
Ljóst er að menn á borð við Harald
Szeemann, sýningarstjóra tvíær-
ingsins, sem er mjög áberandi í hin-
um alþjóðlega listheimi, velja ekki
til sýninga það sem þeir ekki þekkja.
En Szeemann skipuleggur t.d. al-
þjóðlegan skála á Arsenale-
sýningarsvæðinu sem tilheyrir á
tvíæringnum og sýnir þar það sem
hann finnur áhugaverðast í heim-
inum hverju sinni. Margar þátt-
tökuþjóðir hafa því brugðið á það
ráð að bjóða honum að sækja sig
heim í því skyni að kynna innlenda
listamenn fyrir honum og auðvelda
þeim að koma sér á framfæri. Á það
ráð brugðu t.d. frændur okkar Finn-
ar, enda voru kornungir finnskir
listamenn áberandi á Arsenale að
þessu sinni. Ef íslenska ríkið telur
sig ekki hafa efni á að bjóða slíku
áhrifafólki heim, væri í það minnsta
hægt að bjóða því til veglegrar opn-
unarveislu í Feneyjum og spara
þannig flugfargjöld og gistingu hér
heima. Tæpast þarf að minna á þá
margvíslegu möguleika sem hægt
væri að nýta í slíku boði við að
kynna íslenskt lambakjöt, fisk, vatn
og fleira, í samstarfi við íslensk
framleiðslufyrirtæki og margverð-
launaða matreiðslumenn.
Þegar grannt er að gáð er það ef
til vill engin tilviljun að þeim ís-
lensku listamönnum sem kosið hafa
að búa erlendis virðist ganga mun
betur við að hasla sér verðskuldaðan
völl á alþjóðavettvangi en þeim sem
búsetu hafa hér heima. Má nefna
listamenn á borð við Erró, Sigurð
Guðmundsson, Hrein Friðfinnsson,
Steinu Vasulku og Ólaf Elíasson í
því sambandi. Ólafur hefur t.d.
ítrekað verið valinn til að sýna verk
sín í þeim hluta Feneyjatvíærings-
ins sem sýningarstjórnin sér um, en
því fylgir töluverð vegsemd. Enda
er óhætt að fullyrða að Ólafur sé nú
heimsþekktur á sviði samtímalista
þrátt fyrir ungan aldur.
Svo virðist sem það fjármagn sem
íslenska menntamálaráðuneytið
reiðir af hendi í þetta mikilvæga
verkefni hrökkvi hreinlega ekki fyr-
ir fyrirsjáanlegum kostnaði. Þó er
ekki um hærri upphæð að ræða fyrir
þjóðarbúið en sem nemur andvirði
ódýrs jeppa. Hér er því ekki um
mikla peninga að ræða, en samt er
freistandi að velta því fyrir sér
hversu arðbær sú fjárfesting er sem
ekki dugir til að fylgja verkefninu
eftir á viðunandi máta. Það er því
næsta sorglegt að hugsa til þess að
ef við jeppaverðið hefðir verið bætt
hóflegum „aukabúnaði“ er enginn
vafi á að framlag okkar hefði vakið
verðskuldaða athygli og verið okkur
öllum til sóma.
Í orði en ekki á borði
Listsköpun þessa skrautlega pars felst í því að heimsækja alla helstu listviðburði í heimi og eru þau orðin fræg fyrir. Þau létu
sig að sjálfsögðu ekki vanta á Feneyjatvíæringinn og hópuðust aðdáendurnir að þeim hvar sem þau fóru.
AF LISTUM
Eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is