Morgunblaðið - 20.06.2001, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
jölmiðlar í Bandaríkj-
unum fara mikinn
þessa dagana í heil-
agri vandlætingu yf-
ir meðferð þeirri
sem George W. Bush, Banda-
ríkjaforseti hefur fengið í evr-
ópsku pressunni að undanförnu.
Bandarískum fjölmiðlum finnst
sem forsetinn hafi staðið sig með
prýði í Evrópuferðinni í síðustu
viku en saka starfsbræður sína í
Evrópu um tvískinnung og for-
dóma í garð Bandaríkjamanna.
Eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum gætir nokkurrar óánægju
í Bandaríkjunum vegna þeirrar
óblíðu meðferðar sem Bush fékk
víða hjá stjórnmálamönnum og
fjölmiðlum í
fyrstu för
sinni til Evr-
ópu eftir að
hann tók við
sem forseti.
Hafa jafnvel
ýmsir andstæðinga forsetans
(sem eru býsna margir) komið
honum til varnar og síst sparað
stóru orðin í garð hinna yfirlæt-
isfullu Evrópubúa.
Í mörgum evrópskum blöðum
hefur þess hins vegar verið getið
að bandaríski forsetinn hafi staðið
sig betur í heimsókninni en búist
var við og jafnvel verið meira í
sókn en vörn í viðræðum sínum
við leiðtoga álfunnar. Þannig má
segja að sameiginleg niðurstaða
fjölmiðla beggja vegna Atlants-
hafs sé að Evrópuför Bush hafi
tekist með ágætum en þeir séu
hins vegar ekki einhuga um for-
sendur fyrir þeirri einkunn.
Ég var einn þeirra blaðamanna
sem fylgdist með aukafundi leið-
toga Atlantshafsbandalagsins í
Brussel í liðinni viku og hafði því
prýðilegt tækifæri til að fylgjast
með framgöngu forsetans af eigin
raun, en um leið bera saman bæk-
ur við erlenda starfsbræður. Á
fundinum sjálfum voru komnir
saman leiðtogar og utanrík-
isráðherrar allra nítján ríkja
bandalagsins, þeirra á meðal
Tony Blair, sem nýbúinn var að
sigra með glæsibrag í kosningum
heima í Bretlandi, og einnig Ger-
hard Schröder, kanslari Þýska-
lands, og Chirac Frakklands-
forseti. Engu að síður fór ekki á
milli mála að öll athyglin beindist
að Bush Bandaríkjaforseta og í
hvert sinn sem hann hreyfði sig
úr stað eða lét ummæli falla varð
uppi fótur og fit í fjölmiðla-
miðstöðinni.
Einn bandaríski blaðamaðurinn
sagði mér að starfslið forsetans
hefði haft miklar áhyggjur af því
að forsetinn kynni að mismæla sig
eða verða uppvís að þekking-
arskorti á fundinum og því hefði
hann setið stíft þriggja daga nám-
skeið á búgarðinum heima í Texas
fyrir fundinn. „Jæja, hr. forseti,
hvað heitir nú höfuðborg Frakk-
lands?“ er máske ýkt mynd af því
sem fram fór á námskeiðinu, en
engu að síður var lögð öll áhersla
á að forsetinn kæmi vel fyrir í
þessari fyrstu ferð sinni og væri
vel heima í þeim málefnum sem
hæst ber um þessar mundir.
En auðvitað kom á daginn að
slíkar áhyggjur voru fullkomlega
ástæðulausar. Hinn nýi forseti
Bandaríkjanna er ekki gangandi
alfræðibók um málefni Evrópu
fremur en aðrir þjóðarleiðtogar,
en það er vitaskuld gróf einföldun
að afgreiða hann sem fávísan kú-
reka sem þekki ekkert eða vilji
þekkja annað en sitt nánasta um-
hverfi. Slíkir menn verða einfald-
lega ekki forsetar Bandaríkjanna
og furðulegt hlýtur að teljast að
fjölmiðlar hafi vanmetið Bush
yngri með þeim hætti sem raun
ber vitni.
„Hann er bara býsna gáfuleg-
ur,“ sagði bresk blaðakona við
mig, eins og undrandi eftir lokin á
blaðamannafundi forsetans. Sú
hafði sótt blaðamannafundi Ron-
alds Reagans í gamla daga og
fylgst með spaugilegum spjalda-
lestri hans við jafnvel einföldustu
spurningum. Blaðakonan bætti
því við að Bush væri ekkert líkur
forvera sínum, hann væri miklu
öruggari í allri framkomu og tæk-
ist vel að leyna reynsluleysi sínu á
alþjóðavettvangi. „Reynslan kem-
ur,“ bætti hún við, „Bush á eftir
að vaxa mjög í áliti eftir þessa
ferð.“
Staðreyndin er auðvitað sú að
Bush er eldri en tvævetur í pólitík
og hefur að auki á að skipa nokk-
urn veginn sama liði í utanrík-
isþjónustunni og fylgdi karli föður
hans að málum á sínum tíma.
Enda var haft á orði í höfðustöðv-
um NATO að bandaríska sendi-
nefndin, að forsetanum und-
anskildum, væri ekki í neinni
kynnisferð, eins og títt væri eftir
forsetaskipti þar í landi, heldur
væri um hreina og klára endur-
fundi að ræða.
Flestir töldu semsé að Bush
yngri hefði komið þægilega á
óvart og meðal þeirra voru
fulltrúar Íslands á leiðtogafund-
inum, þeir Davíð Oddsson for-
sætisráðherra og Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra.
Davíð sagði að bandaríski forset-
inn hefði hreint ekki verið í vörn á
fundinum, eins og spáð hefði verið
fyrirfram, heldur þvert á móti.
„Ég held að menn hafi bersýni-
lega vanmetið hann,“ sagði for-
sætisráðherra um Bush og bætti
við að hann hefði komið sér fyrir
sjónir sem mun meiri þungavigt-
armaður en látið hefði verið í
veðri vaka.
Bandaríkjaforseti þótti koma
vel fyrir á fundinum í Brussel,
vera ákveðinn og fylginn sér og
hið sama var upp á teningnum á
fundi hans með leiðtogum Evr-
ópusambandsins í Gautaborg
daginn eftir. Sömuleiðis sýndist
fara vel á með honum og Pútín,
Rússlandsforseta, á fundi í Slóv-
eníu undir lok vikunnar og eftir á
að hyggja er ekki að efa að staða
forsetans á alþjóðavettvangi er
styrkari eftir ferðina en fyrir. Sá
var enda tilgangurinn með öllu
saman svo segja má að Bush hafi
staðist fyrstu prófraun sína en
enn eigi hann eftir að sýna fleiri
spil og við erfiðari aðstæður.
Nú, þegar Bush hefur þannig
tekið púlsinn á „gamla heiminum“
og er snúinn aftur til þess nýja, er
ekki að undra þótt einhverjir
spyrji, eilítið forvitinni röddu:
Hvað nú, hr. Bush?
Hvað nú,
hr. Bush?
„Jæja, hr. forseti, hvað heitir nú höfuð-
borg Frakklands?“ er máske ýkt mynd af
því sem fram fór á námskeiðinu, en
engu að síður var lögð öll áhersla á
að forsetinn kæmi vel fyrir í þessari
fyrstu ferð sinni.
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
Á NÆSTU árum
mun verða mikið umrót
á orkumarkaðnum á
Íslandi. Yfirvofandi
samkeppni á raforku-
markaði setur reyndar
þegar svip sinn á
ákvarðanir fyrirtækj-
anna varðandi fjárfest-
ingar og samruna. Nýj-
ar aðstæður geta líka
kallað á annað rekstr-
arform. Á nýliðnu þingi
voru sett lög um að
tveimur veitustofnun-
um sem ríkið er með-
eigandi að, Hitaveitu
Suðurnesja og Orkubúi
Vestfjarða, yrði breytt
í hlutafélög. Þrátt fyrir þá breytingu
verða félögin áfram undanþegin
skattskyldu. Fljótlega varð þess vart
að áhugi var fyrir því að sama gæti
átt við um fleiri veitur sem alfarið eru
í eigu sveitarfélaga og falla undir
orkulög.
Umhverfi orku-
fyrirtækja að breytast
Ótvíræða heimild hefur vantað í
lög til að sveitarfélögin gætu ætlað
sér eðlilegan arð af þeirri fjárfest-
ingu sem liggur í veitustofnunum og
lengst af hefur sú hugsun verið uppi
að um þjónustustofnanir væri að
ræða sem einungis mættu taka gjald
sem svaraði kostnaði við veitta þjón-
ustu. Nú liggur hins vegar fyrir að
allt umhverfi orkufyrirtækjanna í
landinu er að breytast. Frumvarp til
nýrra raforkulaga hefur verið lagt
fram og ljóst að á næstu árum mun
umhverfi orkufyrirtækjanna ger-
breytast með innleiðingu samkeppni
á þennan markað. Stjórnendur orku-
fyrirtækja sveitarfélaganna vilja
eðlilega hafa alla möguleika á að
fylgjast með og aðlaga sinn rekstur
því sem hagkvæmast virðist, bæði
fyrir viðkomandi fyrirtæki og not-
endur þjónustunnar.
Ýmsar stofnanir
sveitarfélaga, svo sem
veitustofnanir, hafa
verið undanþegnar
skattskyldu, enda
lengst af ekki gert ráð
fyrir að um væri að
ræða rekstur sem gæfi
hagnað. Þvert á móti
var sveitarfélögum
bannað að taka hærra
gjald en nægði til að
mæta kostnaði við
veitta þjónustu. Sveit-
arfélög með hagkvæm-
ar hitaveitur hafa þó í
gegnum tíðina reynt að
finna leiðir, og fundið,
til að taka arð af þessum
stofnunum sínum og er Perlan í
Reykjavík líklega stærsti einstaki
vitnisburður um slíkt.
Sveitarfélög geti
áskilið sér arð
Við setningu nýrra sveitarstjórn-
arlaga árið 1998 var sett inn ákvæði
þess efnis að sveitarfélög skyldu
setja sér stefnu ,,um arðgjafar- og
arðgreiðslumarkmið í rekstri fyrir-
tækja sinna og stofnana ... Í
tengslum við þessa breytingu á sveit-
arstjórnarlögum kom fram, að til að
tryggja enn frekar heimildir sveitar-
félaga til að ákveða arðgreiðslur fyr-
irtækja sinna mundi þurfa að gera
breytingar á orkulögum. Þær breyt-
ingar voru loks gerðar nú í vor, m.a.
til að mæta óskum sveitarfélaga sem
vildu að orkufyrirtæki þeirra nytu
sömu möguleika og þau sem breytt
hafði verið í hlutafé með sérlögum.
Helstu atriði breytinganna eru að
eigendum héraðsrafveitna og hita-
veitna er ár hvert heimilt að áskilja
sér allt að 7% arð af eigin fé veit-
unnar. Jafnframt er ákvæði þess efn-
is að þó veitum sé breytt í hlutafélög
eigi sömu skattalegu ákvæði við um
þær og þær sem reknar verða áfram
sem stofnanir. Megin hugsunin er sú
að rekstrarformið hafi ekki áhrif á
skattalega meðferð. Í tengslum við
meðferð frumvarps til nýrra raforku-
laga var sett niður nefnd til að fara
sérstaklega yfir skattalegt umhverfi
orkufyrirtækja og má ætla að í fram-
tíðinni verði stefnt að því að það verði
samræmt eða skekki a.m.k. ekki
samkeppnishæfni fyrirtækjanna.
Þessi breyting á orkulögum var
löngu tímabær og hlýtur að vera
sveitarfélögunum í landinu fagnaðar-
efni. Víða eiga sveitarfélögin hag-
kvæmar veitur sem eðilegt er að þau
fái eðlilegan arð af. Sömuleiðis er
ljóst að einhvers staðar er áhugi fyrir
því að breyta rekstrarformi veitna.
Sú breyting sem gerð var á orkulög-
um gerir það að verkum að sveitar-
félögin sitja nú öll við sama borð
hvaða rekstrarform sem þau kjósa.
Frumvarpið sem leiddi til þessara
breytinga var flutt af iðnaðarnefnd
Alþingis. Sem gömlum sveitarstjórn-
armanni var mér það sönn ánægja að
eiga þátt í flutningi þess með félög-
um mínum í iðnaðarnefnd. Sveitar-
félögin geta nú, auk þess að njóta
skattleysis, ætlað sér allt að 7% arð
af orkufyrirtækjum sínum án tillits
til þess hvort þau eru rekin sem
stofnanir á vegum sveitarfélagsins
eða breytt í hlutafélög.
Ný viðhorf,
nýir möguleikar
Svanfríður
Jónasdóttir
Orka
Sveitarfélögin geta nú,
auk þess að njóta skatt-
leysis, segir Svanfríður
Jónasdóttir, ætlað sér
allt að 7% arð af orku-
fyrirtækjum sínum.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingar.
Í LEIÐARA Morg-
unblaðsins 16. júní er
fjallað um lyf og
umönnun aldraðra.
Fjallað er um aukin
umsvif Lyfjaverslunar
Íslands í lyfjadreifingu
og áform um „kaup á
fyrirtæki, sem stendur
að uppbyggingu á
einkareknu heimili fyr-
ir aldraða á grundvelli
sérstaks samnings þar
um við heilbrigðis- og
tryggingamálaráðu-
neytið“.
Hér er vísað í til-
raunir eiganda Secur-
itas ehf. til þess að selja Lyfjaverslun
Íslands hlut sinn í Öldungi hf sem á
síðasta ári gerði samning við heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneytið
um rekstur öldrunarstofnunar að
Sóltúni 2 í Reykjavík. Samningur
þessi þykir svo gróðavænlegur að
Securitas ehf. sem á 85% í Öldungi
hf. (15% er í eigu Aðalverktaka hf.)
metur hlut sinn á 860 milljónir króna.
Mér er kunnugt um að þetta þykja
mikil tíðindi á öðrum öldrunarstofn-
unum sem reknar eru með tilstuðlan
skattborgarans en á miklu krappari
kjörum en Öldungi hf er ætlað að
gera. Enda var ljóst þegar samning-
urinn var gerður við Öldung hf. að nú
átti að reikna hagnað fyrir fjárfest-
ana inn í greiðslur ríkisins. Menn rak
reyndar í rogastans þegar því var
hafnað að verða við tilboði Dvalar-
heimilis aldraðra sjómanna um að
reisa viðbyggingu á
miklu hagstæðari kjör-
um en samningurinn
við Öldung hf. kvað á
um. Nei, nú átti að gera
tilraun með gamla fólk-
ið og sjá hvort ekki
mætti laða að fjárfesta í
gróðavon. Þetta væri
nú allt gott og blessað
ef þetta kæmi hinum
öldruðu til góða og
þetta væri skattborg-
aranum að auki til
hagsbóta. En svo er nú
aldeilis ekki því samn-
ingurinn við Öldung hf.
er skattborgaranum
miklu dýrari en samsvarandi samn-
ingar við allar aðrar stofnanir.
Leiðarahöfundur Morgunblaðsins
grípur til meinhæðni í skrifum sín-
um. Í niðurlagi fyrrnefnds leiðara
segir eftirfarandi: „Með hliðsjón af
þeim upplýsingum, sem fram hafa
komið um áætlað verðmæti samn-
ings við heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið um byggingu og
rekstur heimilis sem annast um aldr-
aða hlýtur jafnframt að vakna sú
spurning, hvort ekki sé eðlilegt að
ríkið selji fyrir töluvert háa fjárhæð
leyfi til slíks rekstrar. Valdabaráttan
milli hluthafa í Lyfjaverslun Íslands
hefur opnað augu manna fyrir því, að
í þessum atvinnugreinum kunna að
felast tækifæri – ekki bara fyrir hlut-
hafa – heldur líka fyrir skattgreið-
endur.“
Þetta er alveg rétt hjá leiðarahöf-
undi Morgunblaðsins að vert er að
hugsa alvarlega um það hvort það
gæti reynst tekjuöflunarleið fyrir
ríkissjóð að selja aðgang að fjár-
hirslum ríkisins. Þetta kallar að vísu
á nýja hugsun og á henni kunna að
vera einhverjir annmarkar. Þannig
er ekki víst að þetta muni gagnast
öllum skattgreiðendum. Fram hefur
komið í umræðunni um þetta tiltekna
mál að sá aðili sem vill selja Lyfja-
verslun Íslands hlut sinn í undir-
skrift heilbrigðisráðherra er sagður
hafa heimilisfesti á Gíbraltar. Þar er
hann væntanlega einnig skattgreið-
andi. Þegar allt kemur til alls kann
einkavæðing heilbrigðisþjónustunn-
ar á Íslandi að þjóna skattgreiðend-
um á Gíbraltar en meiri áhöld eru
sennilega um að hún komi íslenskum
skattgreiðendum að gagni.
Tækifæri fyrir
skattgreiðendur
Ögmundur Jónasson
Aldraðir
Samningurinn við Öld-
ung hf. er skattborg-
aranum miklu dýrari,
segir Ögmundur
Jónasson, en samsvar-
andi samningar við allar
aðrar stofnanir.
Höfundur er alþingismaður
og formaður BSRB.