Morgunblaðið - 08.07.2001, Blaðsíða 14

LISTIR
14 SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ferðamenn – nær óslitið í rúma þrjá áratugi. Í
fyrra lagði Kristín land undir fót og fór á leiklist-
arhátíðina í Edinborg með eigið leikrit en í sum-
ar er enn og aftur hægt að sjá Light Nights, í
þetta skiptið í Iðnó eftir 17 ára veru í Tjarn-
arbíó.
Í tilefni af því að þetta var í þrítugasta skipti
sem Light Nights er frumsýnt fékk Kristín til
liðs við sig frumsýningarkvöldið ýmsa aðila sem
hafa tekið þátt í sýningunni hjá henni í áranna
rás. Magnús Guðmundsson og Þóroddur Þór-
oddsson sungu tvö tvísöngslög en fimmunda-
söngur hefur verið kynntur í sýningunni frá
upphafi. Hörður Torfason söng þrjú lög eftir
sjálfan sig við texta eftir Stein Steinarr og Rún-
ar Hafdal Halldórsson og lék undir á gítar en
Hörður lék og söng í sýningunni fyrsta sumarið
sem hún var á fjölunum. Guðjón Bergmann söng
lag faraós úr söngleiknum Jósep og hans undra-
verða skrautkápa sem Kristín leikstýrði sum-
arið 1995. Róbert Arnfinnsson las upp meitlaða
frásögn um ævintýri Ferðaleikhússins á flakki
um landið fyrir þrjátíu og fimm árum. Þarna var
brugðið upp mjög skemmtilegri mynd af fjöl-
breytilegum ferli Ferðaleikhússins.
Light Nights-sýningunni sjálfri er hagað með
nokkuð öðrum hætti en á undanförnum árum.
Kristín hefur hingað til haft um sig hirð ungs
KRISTÍN G. Magnús og Halldór Snorrason
hafa rekið Ferðaleikhúsið í 35 ár og hafa sýnt
Light Nights – sýningu fyrir enskumælandi
fólks sem hefur farið með ýmis hlutverk í sýn-
ingunni. Nú kemur hún ein fram að því frátöldu
að eiginmanni hennar bregður fyrir í hlutverki
djáknans á Myrká. Það er sjónarsviptir að unga
fólkinu og þó að Kristín hafi langoftast átt lang-
stærstan þátt í sýningunni, dregur þetta úr
áhrifamætti margra atriðanna, auk þess sem
óhjákvæmilegt verður að sneyða hópatriðum
sem áður settu svip á sýninguna. Í stað þessara
atriða er bætt við enn fleiri skyggnum en stór
hluti sýningarinnar felst í samspili litskyggnu-
sýningar og upplesturs af segulbandi.
Það sýnir ótrúlegt úthald og þrákelkni að
halda úti sýningu í þrjátíu ár, næstum öll árin
eini leikarinn sem fer með einhvern texta að
ráði. Light Nights er í rauninni stórmerkilegt
menningarlegt fyrirbrigði – það væri gaman ef
einhver fræðimaðurinn tæki sig til og fjallaði um
þessa sýningu, hvernig hún hefur þróast út frá
hárómantískum hugmyndum sjöunda áratugar-
ins um íslenskt þjóðerni og menningu, hvaða
breytingum hún hefur tekið á þrjátíu árum, þar
til Kristín stendur uppi, alein á sviðinu, síðasti
fulltrúi þessarar sýnar á íslenska þjóðernisróm-
antík, alein en umkringd þeim sem hafa gert
henni kleift að halda sínu striki í lífsins ólgusjó.
LEIKLIST
F e r ð a l e i k h ú s i ð
Höfundar: Kristín G. Magnús, Magnús S.
Halldórsson, Martin Regal, Molly Kennedy og
Terry Gunnell. Hönnuðir skyggnumyndasýn-
ingar: John Pulver og Magnús S. Hall-
dórsson. Leikstjóri og leikmyndahönnuður:
Kristín G. Magnús. Búningar: Dóróthea Sig-
urfinnsdóttir og Ragnheiður Þorsteinsdóttir.
Grímur: Jón Páll Björnsson og Sigríður Rósa
Bjarnadóttir. Ljósahönnuður: Rainer Eisen-
braun. Tæknimaður: Ágústa K. Árnadóttir.
Raddir af segulbandi: Kristín G. Magnús,
Martin Regal, Robert Berman og Terry
Gunnell. Leikarar: Halldór Snorrason og
Kristín G. Magnús. Gestir í tilefni af afmæli
Ferðaleikhússins: Guðjón Bergmann, Hörður
Torfason, Magnús Guðmundsson, Róbert
Arnfinnsson og Þóroddur Þóroddsson.
Sunnudagur 1. júlí.
LIGHT NIGHTS
Þrjátíu ára einsemd
„[Sýningin] hefur þróast út frá háróman-
tískum hugmyndum sjöunda áratugarins
um íslenskt þjóðerni og menningu,“ segir
Sveinn Haraldsson í umsögn sinni. Myndin
sýnir Kristínu G. Magnús í þjóðernisróm-
antísku umhverfi.Sveinn Haraldsson
Þ
AÐ leikur enginn vafi á því að
Íslendingar standa á miklum
tímamótum sem þjóð. Tutt-
ugasta öldin hefur einkennst
öðru fremur af hraðskreiðri
nútímavæðingu samfélagsins,
þróun úr einangruðu bænda-
samfélagi til fullgilds vestræns þekkingarsam-
félags sem státar ef til vill af minnstu heims-
borg veraldar. Kannski höfum við verið svo
upptekin við að komast með tærnar þar sem
„alvöru“ vestrænar þjóðir hafa hælana að við
höfum ekki mátt vera að því að staldra við og
spyrja okkur hvert
við stefnum og hvern-
ig þjóð við í raun
erum.
Nú verður hins
vegar ekki fram hjá
því litið að við stönd-
um við mikilvægan
þröskuld. Samhliða því að hafa keppst við að
skipa okkur í röð framsækinna vestrænna
þjóða höfum við getað horft fram hjá þeirri al-
mennu þróun sem á sér stað í heiminum með
vaxandi alþjóðavæðingu og meðfylgjandi end-
urskoðun á hugtakinu landamæri. Framþróun í
upplýsinga- og samgöngutækni hefur stytt
vegalengdirnar sem áður skildu menn að og
eiga hugmynda- og menningarstraumar ólíkra
landa nú greiða leið um upplýsingahraðbraut-
ina. Heimurinn er að verða eitt markaðssvæði
og nýta vestrænar þjóðir sér vitanlega óspart
það forskot sem þær hafa á „vanþróaðri“ lönd,
með því að tryggja sér undirtökin og mark-
aðshlutdeild á hinum nýopnuðu mörkuðum, því
það blasir óhjákvæmilega við að í fyllingu tím-
ans nái þessar þjóðir að byggja upp sterk og
skilvirk hagkerfi á eigin forsendum.
En með þessu yfirvofandi niðurbroti áskiptingu jarðarkringlunnar í vest-rænan og „vanþróaðan“ heim hefurþrýstingurinn á vestrænar þjóðir að
láta af afneitun sinni á þeirri rökréttu stað-
reynd að manngildishugsjónin, sem vestrænn
nútími byggir gildismat sitt og grunnviðhorf á,
eigi ekki eingöngu við um okkur „bleiknefja“.
Því sjálf getum við ekki gert kröfu um að njóta
grundvallarmannréttinda, s.s.frelsis til tján-
ingar og hamingjuleitar, ef við viðurkennum
ekki rétt allra jarðarbúa til hins sama.
Þessi vaxandi þáttur í samvisku alþjóða-
samfélagsins birtist skýrt í áherslum ljósmynd-
ara sem valdir voru til að sýna á vegum World
Press Photo-ljósmyndasamkeppninnar í ár.
Þar var hversdagsleikinn og líf „venjulegs
fólks“ áberandi, ásamt myndum sem lýsa að-
stæðum innflytjenda og flóttamanna um allan
heim sem lagt hafa mikið í sölurnar í von um
betra líf í farsælu landi. Þemað kjarnast í verð-
launamyndinni sem sýnir hrörlegar lífs-
aðstæður innflytjendafjölskyldu í Texas í
Bandaríkjunum. Formaður dómnefndar
keppninnar, ítrekaði þessar áherslur í umsögn
um ljósmyndina: „Verðlaunamyndin vísar til
eins helsta mannúðarmáls sem við munum
standa frammi fyrir á tuttugustu og fyrstu öld-
inni, vanda sem er fylgifiskur stríða og ófriðar,
náttúruhamfara og efnahagslegra hörmunga á
þeirri tuttugustu.“
Við íslendingar höfum náð að byggjaupp nokkuð lífvænlegt samfélag, þarsem mannauður, þekking og skyn-samleg nýting náttúruauðlinda mun
vonandi auðga menningu íbúanna og lífsgæði í
framtíðinni. En þrátt fyrir það að smæðin hafi
alla tíð verið órjúfanlegur þáttur í sjálfsmynd
okkar hefur hún sett okkur ákveðin takmörk.
Markaðurinn hér heima er svo lítill og má vel
ímynda sér að íbúafjöldi upp á 500.000 gæti
skipt sköpum fyrir framþróun, hagvöxt og öfl-
uga menningarstarfsemi hér á landi. Það er því
fátt sem mælir gegn því að íbúum á Íslandi
fjölgi umtalsvert á komandi árum og gefur það
augaleið að barneignir Íslendinga munu ekki
duga til. Straumur innflytjenda hingað til lands,
sem þegar hefur tekið afgerandi kipp, mun í
raun skipta sköpum fyrir þá mynd sem íslenskt
samfélag mun taka á sig í nánustu framtíð. Það
er því ekki aðeins skylda okkar sem hér erum
fyrir, heldur einnig hagur, að taka liðsaukanum
opnum örmum, og af sömu virðingu og við sýn-
um hvert öðru.
Áhugavert er að huga að þeim áhrifumá menningu og listir í landinu semþróunin í átt til fjölmenningarlegssamfélags mun hafa í för með sér og
er ekki að efa annað en þau áhrif verði jákvæð
og spennandi. Þegar Íslendingurinn herpist
saman og hugsar með kvíða eða vanþóknun til
hugsanlegrar spillingar íslensks menningararfs
gleymist ef til vill að athuga að öll menningar-
og vitsmunastarfsemi hér á landi hefur leitað
innblásturs og hugmyndastrauma til annarra
rótgrónari menninga. Hetjur Íslendingasagn-
anna sóttu sér forfrömun í útlöndum og á mið-
öldum hafa rík tengsl við Evrópu, jafnvel fjar-
lægari landa, átt þátt í að auka víðsýni
Íslendingsins.
Ef litið er til samtímans má vera ljóst að við
Íslendingar eigum fyrst og fremst samskiptum
við erlend menningarsamfélög að þakka að hér
starfar heimsborgaralegt nútímavætt samfélag
sem „stenst erlendan samanburð“ á fjölmörg-
um sviðum.
Þó svo að við Íslendingar séum afskaplega
skapandi, duglegir og snjallir megum við ekki
gleyma að við höfum verið hálfgerðir aufúsu-
gestir í vestrænni menningarhefð. Ef frá eru
talin umsvif einstakra listamanna erum við
fyrst og fremst jaðarmenning sem þegið hefur
hugmyndastrauma, en ekki öfugt.
Hér komum við því að annarri rökréttri
spurningu. Hvernig getum við ætlast til þess að
geta sótt okkur menntun og lífsreynslu til hvers
þess lands sem okkur lystir, vestræns eða ekki,
til þess að auðga eigið líf og samfélagog neitað
svo að sýna sjálfir sömu gestrisni?
Á tímapunkti þar sem fordómar og umburð-
arleysi gagnvart þeim sem koma hingað, frá
öðrum löndum en vestrænum, virðast
vera að koma upp á yfirborðið í ís-
lensku samfélagi er nauðsynlegt að
við gerum allt sem í okkar valdi stend-
ur til að taka á málinu á yfirvegaðan
og upplýstan hátt. Hluti af því er að
falla ekki í sömu gryfjur og aðrar
þjóðir hafa gert. Á menningarsviðinu
er mikilvægt að við lærum af þeirri
fjölmenningarumræðu sem áberandi
hefur verið í t.d. Bandaríkjunum, þar
sem menning hvítra landnema hefur
verið ríkjandi, á kostnað hina fjöl-
mörgu þjóðarbrota sem tóku þátt í
uppbyggingu samfélagsins, fúsir eða
nauðugir. Bent hefur verið á að þrátt
fyrir að menning og listsköpun minni-
hlutahópa hafi mátt dúsa á jaðri hinn-
ar opinberu menningar hafi hin sýni-
lega ríkjandi menning engu að síður
sótt hugmyndir og innblástur til hinn-
ar fyrrnefndu.
Á síðustu áratugum hefur átt sér
stað umræða sem miðað hefur að því
að rétta hlut þessara minnihlutahópa,
í menningu og sögu og á almennum
vettvangi. Þetta hefur kallað á endurmat
Bandaríkjamanna á eigin þjóðsjálfsmynd og
viðurkenningu þess þáttar sem minni-
hlutahópar hafa átt í að auðga menninguna.
Nægir að nefna framlag bandarískra blökku-
manna til tónlistarstrauma – blúsinn, djassinn,
rokkið – allt á það uppsprettu í brjósti afrísk-
amerísku þegnanna sem gerðu tilraunir með
afríska tónlistarhefð í nýju samhengi.
Það er einmitt við skörun og samvirkniólíkra menninga sem merkilegastanýsköpunin á sér stað. Líkt og borgarfræðingurinn Peter
Hall bendir á í bók sinni, Cities and Civilization,
er hið ferska sjónarhorn aðkomumannsins
órjúfanlegur þáttur í menningargrósku stór-
borgarinnar. Bendir Hall á að í heimsborgum
allt aftur til Aþenu, Flórens endurreisnartím-
ans og tuttugustu aldarinnar eru það aðkomu-
mennirnir, þ.e. hæfileikafólkið sem sækir í lif-
andi umhverfi borgarinnar, sem skapa
merkilegustu listaverkin. Aðkomumaðurinn
getur búið yfir og komið fram með ferskt sjón-
arhorn sem kemur til af víðari heimssýn. Enda
er listsköpunin sprottin ekki eingöngu af tján-
ingarþörf, heldur einnig miðlunarþörf. Að miðla
þeirri reynslu og sýn sem einstaklingurinn hef-
ur öðlast sem vitsmunavera í samfélaginu og
því sem hann hefur lært og skilið í sinni ein-
stöku tilveru í heiminum. Listin sprettur af víð-
sýni og eykur víðsýni.
Ef Íslendingar eru reiðubúnir að líta snöggv-
ast upp úr innkaupapokunum og Visa-
reikningunum og víkka sjóndeildarhring eigin
þjóðarvitundar, má búast við spennandi tímum
á Íslandi við upphaf nýrrar aldar.
Listsköpun í fjölmenn-
ingarlegu samfélagi
Morgunblaðið/Billi
„Kannski höfum við verið svo upptekin við að
komast með tærnar þar sem „alvöru“ vestrænar
þjóðir hafa hælana, að við höfum ekki mátt vera
að því að staldra við og spyrja okkur hvert við
stefnum og hvernig þjóð við í raun erum.“
AF LISTUM
Eftir Heiðu
Jóhannsdóttur
heida@mbl.is