Morgunblaðið - 08.07.2001, Blaðsíða 31

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 2001 31
félaginu eins og neyslu eða sölu fíkni-
efna. Þarna er spurningin hvort fjöl-
miðlar á Íslandi þurfi ekki að setja
sér ákveðnar siðareglur og velta fyr-
ir sér hvernig þeir geta beinlínis unn-
ið gegn fordómum eða rasisma.
Fréttir eru ef til vill áhrifaríkastar
til að sýna breidd þjóðfélagsins. Við
myndun staðalmynda eru fréttirnar
ákaflega áhrifamiklar. Ef þær sýna
fólk af erlendum uppruna aðallega
sem vandamál og í lægri stöðu en
innfædda, er verið að búa til nei-
kvæða staðalmynd og staðalmyndir
eru alltaf forsenda fordóma.
Í Hollandi var gerð athugun á því
hvað einkenndi fjömiðlaumfjöllun
um innflytjendur og komu eftirfar-
andi atriði í ljós.
 Alhæfingar. Fjölmiðlar gera oft
engan mun á uppruna fólks, þ.e.
talað er um einn hóp, „nýbúa“.
 Fjallað er um fjólk af erlendum
uppruna næstum eingöngu sem
vandamál. Fréttir um jákvæð
áhrif innflytjenda eru sjaldgæfar.
 Reglan um að fjalla um báðar
hliðar málsins. Sú regla er oftast
brotin þegar fjallað er um minni-
hlutahópa eða einstaklinga sem
tilheyra þeim.
 Innflytjendur fá sjaldan aðgang
að fjölmiðlum þegar þeir reyna
það á eigin spýtur. Varla er hægt
að merkja tilvist útlendinga í
landinu með því að fylgjast með
fjölmiðlum (undant. eru neikvæð-
ar fréttir). Fjölbreytileiki upp-
runa þjóðfélagsþegna endur-
speglast því ekki í fjölmiðlunum.
Rannsóknarnefnd á vegum Hol-
lenska blaðamannafélagsins (Nie-
derländischer Journalistenverband)
gaf árið 1989 út bækling, þar sem
m.a. er að finna gátlista fyrir blaða-
menn til að gera sér grein fyrir
hvernig forðast megi neikvæðar
staðalmyndir um fólk af erlendum
uppruna. Fjögur meginatriði gátlist-
ans eru eftirfarandi:
a) Aldrei nefna svokallaðan „kyn-
þátt“ einstaklinga. Þjóðerni, trú,
nafn eða upprunaland skyldi að-
eins þá nefna þegar þær upplýs-
ingar eru nauðsynlegar til að inni-
hald fréttarinnar komist til skila.
Ef nauðsynlegt er að nefna upp-
runa viðkomandi þarf að taka fram
í fréttinni hvers vegna það er
nauðsynlegt, sérstaklega ef fréttin
fjallar um afbrot.
b) Sé í grein eða umfjöllun nauðsyn-
legt að vitna í athugasemdir þar
sem rasísk eða fordómafull viðhorf
gagnvart innflytjendum koma
fram, er afar mikilvægt að lögð sé
áhersla á að þetta séu ekki almenn
viðhorf. Þ.e. að ekki sé látið í veðri
vaka að fordómafullur hugsunar-
háttur sé almennt viðurkenndur.
(Með því móti eru slík viðhorf gerð
„eðlileg“ og almenn.) Það sama
gildir um alhæfingar þar sem
ákveðnum stofnunum er lýst sem
fordómafullum.
c) Skoðun innflytjenda skiptir máli –
ekki aðeins varðandi málefni er
snerta þá sérstaklega heldur þjóð-
félagsmál almennt. Forðast skyldi
öll form aumkunarsamrar um-
hyggju.
Auk þess var í bæklingnum lýst yf-
ir því markmiði að opna skyldi leið
fyrir útlendinga til að vinna við fjöl-
miðla, ekki síst til að þeir verði sýni-
legir almenningi og minni á að sam-
félagið er fjölmenningarlegt.
Í þessari grein hef ég farið vítt og
breitt og vona að við getum haft ein-
hvern lærdóm af reynslu Hollend-
inga í innflytjendamálum, ekki síst
nú þegar fyrir Alþingi liggur nýtt
frumvarp til laga um útlendinga.
Að lokum vil ég hvetja íslenska
stjórnmálamenn til að taka aftstöðu
til innflytjendamála og hins fjöl-
menningarlega íslenska samfélags
og tjá sig opinberlega um þá afstöðu
sína. Almenningur þarf að fá að
heyra þeirra afstöðu.
Höfundur starfar í miðstöð nýbúa.
Höfðabakka 1, sími: 567 2190
Nýjar
myndir
300 kr.
Rás 1
Íslenskur djass
kl. 19.00 um helgar