Morgunblaðið - 20.10.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR af því að
Félag tónlistarskóla-
kennara hafi boðað
verkfall frá 22. októ-
ber næstkomandi hafa
ekki verið háværar.
Enda ekki um að ræða
þrýstihóp sem lamar
hjól atvinnulífsins eða
veldur hruni á verð-
bréfamörkuðum.
Engu að síður veldur
þessi verkfallsboðun
áhyggjum hjá fjöl-
mörgum foreldrum,
nemendum og tónlist-
arkennurum sjálfum.
Fyrir þá sem eiga
börn sem stunda tón-
listarnám og fylgjast með störfum
tónlistarkennara er það ömurleg til-
hugsun að til verkfalls þurfi að
koma. Bæjaryfirvöld hafa á seinni
árum sýnt mikinn metnað í tónlist-
arkennslu víða um land og öflug for-
eldrasamtök orðið til. Tónlistar-
kennarar hafa hins vegar dregist
aftur úr í kjörum í samanburði við
grunnskólakennara. Eðlilegt er að
bera þessa hópa saman, því til að
geta talist tónlistarkennari þarf
fimm ára sérnám að loknu stúdents-
prófi.
Um 140 nemendur í Skólahljóm-
sveit Kópavogs eru hluti þeirra sem
verða af kennslu ef verkfallið kemur
til framkvæmda. En Skólahljóm-
sveitin er ein af þeim fjölmörgu
fræðslumiðstöðvum og tónlistar-
skólum víðsvegar um landið sem
tónlistarkennarar starfa við. Skóla-
hljómsveit Kópavogs hefur hlotið
viðurkenningar af ýmsu tagi vegna
þróttmikils starfs og afbragðs ár-
angurs. Enda eru stöðugt biðlistar
eftir að fá inngöngu í hljómsveitina.
Grunnurinn að þessari velgengni er
tónlistarkennararnir. En nú þykir
okkur foreldrum sem hið 35 ára
uppbyggingarstarf Skólahljómsveit-
arinnar sé í verulegri hættu.
Stutt er að minnast þess að kenn-
ari við Skólahljómsveit Kópavogs
hætti störfum og lýsti í áhrifamikilli
grein hér í Morgunblaðinu ástæðum
uppsagnarinnar. Kristrún H.
Björnsdóttir segir í
grein sem birtist 1.
september sl.: ,,Ég er
ein margra tónlistar-
kennara, sem hrakist
hafa frá kennslu sökum
slakra kjara. Þó hefur
það starf veitt mér
ómælda ánægju í gegn-
um árin, þ.e. vinnan
með ungu fólki. Að
styðja við bak þess og
hvetja það. Að leiða
það áfram í gegnum
leyndardóma þess að
ná árangri. Að geta
miðlað áfram þeirri
ánægju og lífsfyllingu,
sem tónlistin hefur
veitt mér frá unga aldri. Það að sjá
árangur þegar vel gengur og jafnvel
finna þakklæti og hlýhug fyrrver-
andi nemenda. Það hlýjar mér um
hjartarætur og margar góðar minn-
ingar á ég frá þeim 30 árum sem lið-
in eru síðan ég hóf minn tónlist-
arferil, fyrst sem nemandi, síðar
kennari og skólastjóri.“
Þessi vitnisburður á við um
marga, ef ekki flesta tónlistakenn-
ara landsins. Þeir sem leggja fyrir
sig tónlistarkennslu verða hvorki
ríkir né frægir. Þeir leggja hins
vegar grunnurinn að öflugu tónlist-
arlífi í landinu, þroska börnin okkar
og eru kveikjan að því menningarlífi
sem við viljum geta státað okkur af.
Gildi tónlistarfræðslu fyrir börn er
óumdeilt. Við sem störfum í For-
eldrafélagi Skólahljómsveitar Kópa-
vogs krefjumst þess að samningsað-
ilar stilli saman strengi sína og komi
í veg fyrir verkfall tónlistarkennara.
Emil B.
Karlsson
Tónlistarkennarar
Gildi tónlistarfræðslu
fyrir börn, segir Emil B.
Karlsson, er óumdeilt.
Höfundur er formaður Foreldra-
félags Skólahljómsveitar Kópavogs.
Tónlistarverkfall
Í LEIÐARA Morg-
unblaðsins laugardag-
inn 13. október tekur
Morgunblaðið undir
með Rannveigu Rist,
forstjóra ÍSAL, þar
sem hún bendir á að
búið sé að virkja til raf-
orku um 17% af hag-
kvæmri nýtanlegri
vatnsorku og lýkur
leiðaranum með því að
segja að það sé ,,tíma-
bært að reyna að leiða
umræður um nýtingu
fallvatnanna og vernd-
un náttúrunnar inn í
nýjan og uppbyggilegri
farveg en þessar um-
ræður hafa verið í.“
Þarna hittir leiðarahöfundur nagl-
ann á höfuðið. Hingað til hefur um-
ræðan verið um einstök verkefni
Landsvirkjunar, en ekki um nýtingu
vatnsaflsins í heild, hvaða vatnsföll,
fossa eða svæði beri að vernda og
nýta til annarra hluta en raforku-
framleiðslu og úr hvaða vatnsföllum
eigi að beisla raforku.
Ég hef í nokkrum greinum bent á
þetta, seinast í Morgunblaðinu 21.
ágúst sl. Núverandi stefna Lands-
virkjunar hefur verið sú að bjóða
einungis upp á einn virkjunarkost í
einu. Þannig hefur stjórnvöldum og
stofnunum ríkisins ítrekað verið
stillt upp við vegg: ekki hefur verið
boðið upp á valkosti, heldur hefur
umræða og ákvarðanataka verið ein-
angruð við eina virkjun í hvert sinn.
Í Noregi kom upp svipuð staða á átt-
unda áratugnum og var ákveðið að
flokka vatnsföll með tilliti til nýting-
ar, verndunar og annarra nytja og
setja til hliðar þau vatnsföll sem
höfðu mest verndargildi, virkja önn-
ur sem minnst náttúruverndargildi
höfðu og skoða aðra kosti betur og
finna heppilegustu leiðina við nýt-
ingu þriðja flokksins.
Á vordögum 1999 settu íslensk
stjórnvöld af stað rammaáætlun um
nýtingu vatnsfalla og jarðvarma til
að ná sömu markmiðum fram.
Vinnuhópar á vegum áætlunarinnar
hafa starfað núna í bráðum tvö ár og
haft til skoðunar um 15
virkjunarmöguleika af
rúmlega 100 sem eru
hagkvæmir (2/3 í
vatnsafli og 1/3 í jarð-
varma). Það skýtur því
óneitanlega skökku við
að meðan á þessari
vinnu stendur leggur
Landsvirkjun ofur-
áherslu á að kaffæra
svæði sem talin eru
hafa mest verndunar-
gildi og hafa verið frið-
lýst samkvæmt nátt-
úruverndarlögum. Eitt
slíkt dæmi eru Þjórs-
árver, þar sem fyrir-
huguð Norðlingaöldu-
veita mun kaffæra 32,5 ferkílómeta
af landi Þjórsárvera, fara inn á frið-
landið, en skapa aðeins orku sem er
um 1,3% af enn óbeislaðri raforku í
landinu, eða 2% af þeim virkjunar-
möguleikum sem eru núna hag-
kvæmir. Áður var búið að skerða
náttúruverndargildi Þjórsárvera
með lónum og skurðum sem settu
gróðurlendi undir vatn og skáru af
austasta hluta veranna með neti
skurða og lóna sem samtals þekja 30
ferkílómeta lands. Samkomulag
hafði þó náðst um þær framkvæmd-
ir.
Landsvirkjun sækir nú fast að
virkja strax í Þjórsárverum og taka
þau þannig út úr þeirri forgangs-
röðun virkjunarkosta sem verið er
að vinna með rammaáætlun. Enn
eina ferðina eru stjórnvöld beðin um
að taka ákvörðun undir tímapressu
og með hætti sem ekki samrýmist
áður samþykktu ferli um ákvarðana-
töku. Slík leið er ekki farsæl og lík-
leg til að valda enn frekari deilum og
sundrungu meðal þjóðarinnar um
virkjunarmál. Alvarlegast er þó að í
húfi er það svæði hálendisins sem
mikilvægast má telja líffræðilega,
svæði sem hefur verndargildi á
heimsvísu. Þjórsárver njóta alþjóð-
legrar viðurkenningar og verndar
sem eitt af mikilvægum votlendis-
svæðum jarðar. Þau eru aðalvar-
pland heiðagæsar og geta skipt
sköpum fyrir framtíð þeirrar teg-
undar. Þjórsárver eru stærsta gróð-
urvin miðhálendisins en jafnframt
ein sú einangraðasta. Verin eru að
öllum líkindum tegundaauðugasta
svæði miðhálendisins sem er ekki
síður athyglisvert í ljósi þess hvað
auðnirnar umhverfis eru gróður-
snauðar. Þjórsárver eru stærsta
freðmýri landsins og þar er að finna
gróskumikil flæðiengi sem annars
finnast aðeins á örfáum stöðum á há-
lendinu. Loks skal geta þess að
Þjórsárver er sú gróðurvin hálend-
isins sem ber minnst merki búfjár-
beitar og þar eru algengar ýmsar
blómfagrar jurtir sem beit hefur
haldið niðri eða útrýmt annars stað-
ar.
Það má því spyrja: Er það verj-
andi, á meðan 83% af hagkvæmum
virkjunarmöguleikum eru ónýttir,
að taka það svæði sem mesta sér-
stöðu hefur og er líffræðilega dýr-
mætast? Væri ekki nær að starfs-
hópar rammaáætlunar ríkisstjórn-
arinnar geri bráðabirgðaflokkun á
öllum virkjunarmöguleikum á næstu
vikum og taki frá þau svæði og
vatnsföll sem samstaða næst um að
nýta til raforkuframleiðslu? Allar
líkur eru til þess að þá næðist sam-
staða með þjóðinni um virkjanakosti
til næstu ára meðan beðið er nið-
urstöðu rammaáætlunarinnar.
Nýting vatnsafls
Gísli Már
Gíslason
Raforkuframleiðsla
Flokka þyrfti alla virkj-
unarmöguleika, segir
Gísli Már Gíslason, og
taka frá þau svæði og
vatnsföll sem samstaða
næst um að nýta.
Höfundur er prófessor í vatna-
líffræði, formaður Þjórsárvera-
nefndar og á sæti í vinnuhópi um
náttúruvernd og menningarminjar í
rammaáætlun ríkisstjórnarinnar um
nýtingu vatnsafls og jarðvarma.
ÍSLENDINGAR
eru veiðiþjóð sem met-
ur verðmæti fyrst og
fremst í krónum og
e.t.v. bráðum evrum
eða einhverju ennþá
nærtækara, þ.e.
þorskígildum eða
megawöttum.
Þjóðfélagsumræðan
endurspeglar líka
þessa afstöðu því allir
fjölmiðlar eru uppfullir
af umfjöllun um nýt-
ingu náttúruauðlinda,
s.s. fiskistofna eða
virkjun fallvatna. Öll-
um er ljóst að þetta eru
málefni sem hafa mikil
áhrif á afkomu þjóðarinnar. Svo
langt hefur þessi umræða gengið að
maður gæti haldið að til þess að kom-
ast að afkomumögu-
leikum þjóðarinnar
væri nóg að deila með
íbúafjöldanum í öll
megawöttin og þorsk-
ígildin og þá hefðum
við afkomuna á hreinu.
Þetta er auðvitað
ekki svona einfalt sem
betur fer. Í allri um-
ræðu hagspekinga og
stjórnmálamanna
gleymist oft að taka
með í myndina okkar
mikilvægustu auðlind
sem er fólkið sem
byggir þetta land.
Nægir þar að nefna að
margar þjóðir búa við
ágæt lífskjör án þess að ráða yfir
nokkrum auðlindum öðrum en fólk-
inu.
Með þetta í huga ætti það að vera
eitt að brýnustu verkefnum í upphafi
nýrrar aldar að fjalla um hvernig við
viljum standa að uppeldi og menntun
komandi kynslóða og hvers konar
samfélag við viljum skapa. Allir
hljóta að vilja byggja samfélagið á
einstaklingum sem hafa náð að
þroska alla manneskjuna, líkama,
sál, tilfinningar, skynsemi, skynjun
og afstöðu, mótaða af samfélagsleg-
um og menningarlegum arfi. Þannig
er hægt að bregðast við og skapa
mótvægi við hið tæknilega flókna
samfélag þar sem menn hugmynda-
fræðilega virðast standa gjaldþrota
gagnvart hinum tryllta hrunadansi í
kringum „gullkálfinn“; „hinn frjálsa
markað“.
Ef hægt er að sameinast um þetta
markmið álít ég að tónlistarskólar á
Íslandi hafi mikilvægu hlutverki að
gegna. Tónlistarskólar hér eins og
reyndar annars staðar í Evrópu eiga
sér skamma sögu og hafa verið í örri
þróun undanfarin ár og áratugi.
Þrátt fyrir skamma sögu er það hafið
yfir allan vafa að tónlistarskólar hafa
sannað gildi sitt. Þeir standa vörð
um margt það jákvæðasta í vest-
rænni menningu til mótvægis við
margt það versta, t.d. takmarka-
lausa græðgi og efnishyggju.
Sem svar við þessum spurningum
má benda á þá staðreynd að ljóst er
að tónlistarnám er langt frá því að
vera gagnslaust tómstundagaman.
Að sögn uppeldisfræðinga og vís-
indamanna örvar tónlistarnám t.d.
greind og sköpunarhæfileika ein-
staklinga, eykur einbeitingu og þol-
inmæði við að leysa úr vandamálum.
Einnig örvar tónlist tjáningargetu
og bætir þannig hæfileika hjá fólki á
öllum aldri sem þarf að lifa í heimi
þar sem ofbeldi, eiturlyf og önnur
ógn verður æ sýnilegri. Af ofan-
greindu má sjá að tónlistarnám skil-
ar sér á mjög jákvæðan hátt út í sam-
félagið.
Tónlistarkennarar geta haft mikil
áhrif á námsárangur nemenda sinna.
Í einstaklingskennslu tengjast kenn-
arar og nemendur oft sterkum bönd-
um. Fyrir marga nemendur, börn
jafnt sem unglinga, getur tónlistar-
kennari haft afgerandi áhrif á per-
sónuleikamyndun og andlegt at-
gervi. Að fá fulla og óskipta athygli
kennara í einstaklingskennslu er
mörgum mikils virði. Hér gegnir
tónlistarkennarinn veigamiklu hlut-
verki. Oftar en ekki verður hann fyr-
irmynd og leiðtogi nemenda sinna og
jafnvel í foreldrahlutverki.
Ég álít að uppbygging tónlistar-
skóla sé einn sá merkilegasti og besti
árangur sem náðst hefur á undan-
förnum árum í íslensku samfélagi.
Bylting í menntun þjóðarinnar. Á
þeim erfiðu tímum, sem greinilega
eru framundan í rekstri margra
sveitarfélaga, er nauðsynlegt að slá
skjaldborg um þennan árangur.
Það eru reyndar ýmsar blikur á
lofti um þessar mundir því það virð-
ist vera ljóst að sveitarfélögin í land-
inu ætla ekki að leiðrétta kjör tón-
listarkennara til samræmis við það
sem þau hafa samið um við aðra
kennara. Á undanförum árum og
áratugum hafa tónlistarkennarar
auðvitað notið sambærilegra kjara
og bæði grunn- og framhaldsskóla-
kennarar. Nú er verið að reyna að
þvinga þá til að sætta sig við mun
lakari kjör eða sem nemur tugum
prósenta.
Tónlistarkennarar hafa fram til
þessa verið ákaflega sundurlaus
hópur sem hefur dreifst í mörg stétt-
arfélög. Er það arfur frá liðnum
tíma. Samstaða tónlistarkennara nú
um boðun verkfalls er stórmerkileg-
ur áfangi í sögu stéttarinnar og er
vonandi til merkis um það að þeir
eru nú loksins tilbúnir að takast á við
nýja tíma.
Eins og ágætur maður hefur bent
á eigum við Íslendingar a.m.k. eitt
heimsmet, en það er heimsmet í
verkföllum. Þetta er auðvitað ljóður
á okkar samfélagi og til vitnis um
það hversu vanþróað það er.
Það viðhorf hefur borist frá við-
semjendum tónlistarkennara að
þeirra staða í samningunum núna sé
veik samanborið við grunnskóla-
kennara, þar sem þeir hafi ekkert að
„selja“ eins og grunnskólakennarar
gerðu. Er þar fyrst og fremst átt við
ákvæði sem þeir náðu fram í samn-
ingum 1995 eftir langt verkfall og
1997 en gáfu eftir núna. Eins og
kunnugt er fóru tónlistarkennarar
þá ekki í verkfall og sátu eftir með
sárt ennið og lélegri samninga. Með
öðrum orðum eru viðsemjendur tón-
listarkennara að segja: „Þið náið
ekki fram eðlilegri leiðréttingu launa
nema að fara í verkfall.“
Það er fjarstæða að búast við því
að tónlistarkennarar geti sætt sig við
verri kjör en aðrir kennarar. Það er
óbilgirni að halda því fram að tónlist-
arkennarar séu með kröfur við
launanefnd umfram aðra kennara.
Staðreyndin er sú að það er ný og
óréttlát krafa af hendi launanefndar
sveitarfélaga þegar hún reynir að
þvinga tónlistarkennara til þess í
fyrsta skipti að sætta sig við verri
kjör en aðrir kennarar hafa.
Að samþykkja slíkt er aðför að
stéttinni. Við skulum vona að ís-
lenskt samfélag nái að þroskast það
að það þurfi ekki að eiga heimsmet í
verkföllum. Á meðan það gerist ekki
er nauðsynlegt að standa vörð um
þetta heimsmet.
Verðmætasköpun í íslensk-
um tónlistarskólum
Árni
Sigurbjarnarson
Tónlistarkennarar
Það er fjarstæða, segir
Árni Sigurbjarnarson,
að búast við því að
tónlistarkennarar geti
sætt sig við verri kjör
en aðrir kennarar.
Höfundur er skólastjóri við
Tónlistarskóla Húsavíkur.
RIFJÁRN
PIPAR OG SALT
Klapparstíg 44
Sími 562 3614
Rifjárn
fyrir
parmesan,
hnetur,
súkkulaði
o.fl.
Verð 1.495