Morgunblaðið - 20.10.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SÖGNIN að slíta stýrir
bæði þolfalli og þágufalli, og
er hvort tveggja gamalt. Um-
sjónarmaður tók í streng með
manni sem heldur vildi þarna
þágufall en þolfall. Próf. Bald-
ur Jónsson var sem fyrr
haukur í horni, þegar vanda-
mál hefur borið hér á góma.
Ég tek mér bessaleyfi til að
birta hluta af bréfi frá honum,
enda er hann þar enn sami
góði vísindamaðurinn og
kennarinn sem endranær:
„Hvað sem því líður fór ég
nú líka að hugsa um „slíta
samvistir“ og „slíta samvist-
um“. Ég hefi auðvitað, eins og
aðrir, velt vöngum yfir þessu,
enda er oft um þetta spurt, en
ég hefi enga rannsókn við að
styðjast. Vel má vera að orða-
bókarfólkið okkar eigi eitt-
hvað um þetta.
Ég skil vel rökin fyrir því
að nota þágufall („slíta sam-
vistum“), en ég myndi hika
við að hafna hinum kostinum
(„slíta samvistir“). Ég sé að
netútgáfa Orðabókar Háskól-
ans hefir fáein dæmi um „slíta
samvistir“, þó engin eldri en
frá miðbiki 20. aldar. Um
„slíta samvistum“ er ekkert
dæmi, en eitt um „slíta sam-
vistinni“; það er úr Fjallkon-
unni 1885 og er því elst þess-
ara dæma. En af þessu verður
ekki mikið ályktað. Eins og ég
sagði myndi ég þó hika við að
sniðganga þolfallið („slíta
samvistir“), því að málhefðin
hér á sér svo langa sögu þótt
ritaðar heimildir geti verið
slitróttar.
Í fornritum var ýmist notað
þágufall eða þolfall með slíta
eins og sjá má dæmi um í
Fritzner. Um þágufall eru t.d.
dæmin slíta veislunni, slíta
fundi, slíta þingi, slíta tali,
slíta búi, slíta leiknum. En um
þolfall eru m.a. dæmin: slíta
málastefnuna, slíta þingið,
slíta veisluna, slíta ræður,
slíta sáttir, og síðast en ekki
síst hin fleygu orð: „það mun
verða satt, er vér slítum í
sundur lögin, að vér munum
slíta og friðinn“.
Mér sýnist því í stuttu máli
sagt, að „slíta samvistir“ megi
teljast eðlilegt mál og hafi
stuðning af gamalli hefð.
Sumir tala um að „skilja
samvistir“, og það á sér líka
nokkra stoð í fornu máli.
Ég er ekki að skrifa þetta
til birtingar, aðeins að spjalla
við þig sjálfum mér til þægð-
ar. Þú ræður svo hvort þú
notar þetta einhvern veginn.
Blessaður ævinlega.“


Nikulás norðan kvað:
Vilfríður vísurnar gerði,
og víða hún brá hvössu sverði,
en lymskufull líka
og með lundina slíka,
að hún líktist helst Júdasi og Merði.


Bernharð S. Haraldsson fv.
skólameistari bregður ekki
vináttunni við þáttinn og
skrifar mér svo:
„Heill og sæll!
Mig langar til að heyra
skoðun þína á nokkrum atrið-
um, sem ég hef verið að velta
fyrir mér undanfarið.
Í Morgunblaðinu hinn 27.
september er fyrirsögn á bak-
síðu: „Yfir 200 strandaglópar
á Krít“. Við lestur greinarinn-
ar kom í ljós, að vegna bil-
unar í flugvél varð að fresta
brottför um sólarhring. Í bók
Jóns G. Friðjónssonar (1993),
„Mergur málsins“, er orðið
stranda(r)glópur skýrt sem
„maður sem missir af skipi“
og þar er teikning, sem sýnir
mann standa á ströndu og
horfa á eftir skipi er siglir
brott. Hann hefur misst af
skipinu. Voru farþegarnir,
sem ætluðu heim frá Krít,
strandaglópar?
Í ljósvakamiðlunum má oft
heyra orðfærið „síðan þá“,
þar sem „þá“ er að mínu mati
ofaukið. Einnig setti að mér
ugg, þegar útvarpsmaður tal-
aði um „síðasta sumar“ í
merkingunni síðastliðið sum-
ar. Ég óttaðist að ekki kæmu
fleiri. Eru þetta ekki erlend
áhrif?
Íþróttafréttamenn, sem oft
er mikið niðri fyrir í hita
leiksins, verða oft að vera
fljótmæltir. Þeir nota stund-
um orðfæri, sem ég er ekki
sáttur við. Í sumar, þegar
sýnt var í sjónvarpi frá gull-
mótum í frjálsum íþróttum,
áttu þeir til að segja er þeir
lýstu keppni í hlaupum og
hlauparar áttu skammt ófarið
í mark, að hinn eða þessi
hlauparinn kæmi „sterkur“ út
úr síðustu beygjunni. Um
handknattleiksmann, sem
stendur sig vel í leik, er oft
sagt, að hann „lesi“ leikinn
vel. Hver skyldi sú bók hafa
verið?
Með bestu kveðjum.“
Ég geri engan ágreining við
Bernharð, en þakka honum
sendinguna. Skilríkir menn,
sem eru sérfróðir í ensku og
þaulkunnugir knattspyrnu
segja að orðasambandið „að
lesa leikinn“ sé bein þýðing úr
ensku: „The captain must be
able to read the game.“
Umsjónarmaður heyrði
þetta fyrst sagt um Sigbjörn
Gunnarsson, núverandi sveit-
arstjóra í Mývatnssveit, svo
að þetta er ekki spánnýtt tal.


Vilfríður vestan kvað:
Jófríður Hallgrími hafnaði,
en hún var þó vergjörn að jafnaði.
Sárnaði Grímsa
og grét upp við ýmsa;
munaði engu að maðurinn kafnaði.
Auk þess fær Bjarni Fel.
plús fyrir orðið metverð sem
er betra en „metfé“, þegar
rætt er um að knattspyrnu-
menn gangi kaupum og söl-
um. Og skilríkir menn spurðu
í framhaldi af lokum síðasta
þáttar um áhugavert: Er þá
ekki veitingamaður í fullu
starfi sívert?
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.132 þáttur
UM þessar mundir
taka ungmenni um allt
land ákvörðun um
hvort og þá hvernig
þau hyggjast fermast
næsta vor. Fyrir
flesta er þessi ákvörð-
un auðveld. Fyrir aðra
væri nær að segja að
ekki væri um yfirveg-
aða ákvörðun að ræða
heldur réði hefð, vani
eða óskir fjölskyld-
unnar ferðinni. En
fyrir ákveðinn hóp má
búast við að hér sé um
að ræða allmikla
ákvörðun og þung-
bært mál sem gefur
tilefni til mikilla vangaveltna. Það
er síður en svo auðvelt að þora að
leggja á aðrar brautir en þær hefð-
bundnu þegar að fermingunni kem-
ur. Flestir fermast kirkjulega og
þjóðkirkjan á víða greiðan aðgang
að grunnskólum landsins þrátt fyr-
ir títtnefnt „trúfrelsi“ í landinu.
Kirkjuleg ferming
eða borgaraleg?
Frá árinu 1989 hefur borgaraleg
ferming verið skipulögð af Sið-
mennt og staðið þeim ungmennum
til boða sem ekki vilja af einhverj-
um ástæðum fermast kirkjulega. Á
síðasta ári fermdust alls 73 ung-
menni borgaralega víðsvegar af
landinu. Ég hef ávallt spurt þátt-
takendurna á fermingarnámskeið-
unum fyrir ástæðu þess að velja
borgaralega fermingu. Ástæðurnar
eru margar og mismunandi. Sumir
treysta sér ekki til að strengja
trúarheit að svo stöddu, aðrir til-
heyra trúfélögum þar sem ekki er
fermt og enn aðrir segjast ekki
trúa á guð. Svo er ávallt ákveðinn
fjöldi sem tilheyrir þjóðkirkjunni
en telja fermingarnámskeið Sið-
menntar höfða meira til sín en
kirkjuleg fermingarnámskeið. Það
er því óhætt að fullyrða að með
borgaralegri fermingu sé lagður
ákveðinn grunnur að fjölmenning-
arlegu samfélagi á Íslandi.
Orðið ferming
Oft er því haldið fram að ekki
ætti að nota orðið ferming í sam-
henginu „borgaraleg
ferming“. Þetta fyrir-
bæri kallast þó borg-
araleg ferming alls
staðar þar sem það er
til. Íslenska orðið
„ferming“ er dregið af
latneska orðinu „con-
firmare“ sem þýðir
„að styðja“ eða „að
styrkjast“. Í kirkju-
legri fermingu er
„confirmare“ skilið
sem „staðfesting“ þar
sem ungmenni stað-
festa trúarheit. Með
borgaralegri fermingu
er ekki verið að stað-
festa nokkurn skapað-
an hlut heldur eru þátttakendur að
styrkjast í þeirri ákvörðun að verða
ábyrgir borgarar. Í alþjóðlegum
orðabókum er orðið „confirmare“
skilgreint á sjö mismunandi vegu
og er trúarleg skilgreining ekki sú
sem fyrst er upp talin.
Það er dýrmætt
að eiga val
Öllum mönnum er dýrmætt að
eiga val og geta spilað úr sínum
lífskostum. Valkostum ungs fólks
hefur vissulega fjölgað mjög á und-
anförnum áratugum og er það vel.
Mest er þó um það vert að val ein-
staklinganna sé virt og viðurkennt.
Sumum hentar kirkjuleg ferming á
meðan öðrum hentar borgaraleg
ferming. Ætti ekki nokkrum ein-
asta manni að finnast það undar-
legt þar sem samfélag okkar verð-
ur sífellt fjölbreyttara á öllum
sviðum.
Hvers vegna borg-
araleg ferming?
Jóhann
Björnsson
Höfundur er kennari hjá Siðmennt,
félagi áhugafólks um borgaralegar
athafnir.
Ferming
Með borgaralegri ferm-
ingu er ekki verið að
staðfesta neitt, segir
Jóhann Björnsson,
heldur eru þátttakendur
að styrkjast í þeirri
ákvörðun að verða
ábyrgir borgarar.
ÞEGAR stóráföll dynja yfir eru
það viðbrögð okkar allra að vilja
hjálpa þeim sem eiga um sárt að
binda og þá er nauðsynlegt að kunna
til verka. Til þess að hjálparstarfið
gangi sem best og skili sem mestum
árangri er nauðsynlegt að hjálparlið
hafi fengið góða þjálfun og fræðslu.
Rauði kross Íslands stendur fyrir
námskeiðum fyrir flokksstjóra í
fjöldahjálp í samvinnu við Almanna-
varnir ríkisins. Ennfremur er flokks-
stjórum boðið upp á námskeið í
skyndihjálp og sálrænni skyndihjálp.
Skipulag Almannavarna ríkisins
er sett upp til að takast á við það þeg-
ar svo stór áföll verða að venjulegur
viðbúnaður viðbragðsaðila á viðkom-
andi svæði ræður ekki við það. Hjá
stærri þjóðum sem við miðum okkur
gjarnan við byggist viðbúnaður al-
mannavarna nær eingöngu á at-
vinnumönnum. Hér á landi byggist
þetta skipulag hins vegar að veru-
legu leyti á sjálfboðaliðum. Síðan
1974 hefur verið í gildi samningur
milli Almannavarna ríkisins annars
vegar og Rauða kross
Íslands og Slysavarna-
félagsins Landsbjarg-
ar hins vegar þar sem
sjálfboðaliðasamtökin
skuldbinda sig til að
leggja til hjálparlið.
Fjöldahjálp og
félagslegt hjálp-
arstarf
Samkomulagið gerir
ráð fyrir að Rauði
kross Íslands leggi til
hjálparlið vegna þess
sem nefnt er fjölda-
hjálp og félagslegt
hjálparstarf. Í því felst
að deildir Rauða krossins skipu-
leggja og setja upp fjöldahjálpar-
stöðvar sem eru opnaðar á hættu- og
neyðartímum til að taka á móti fólki
sem þarf að yfirgefa heimili sín.
Fjöldahjálparstöðvarnar eru um 160
talsins og er þær í flestum tilvikum
að finna í skólum eða félagsheimilum.
Stærð þeirra ræðst af íbúafjölda á
hverju svæði fyrir sig. Í fjöldahjálp-
arstöðvunum eru geymdar áætlanir
sem segja til um verkaskiptingu
sjálfboðaliða og teikning af húsnæð-
inu sem sýnir hvernig best sé að nýta
það.
Fjöldahjálparstöðvarnar sem
deildir Rauða kross Íslands hafa
skipulagt um allt land krefjast mikils
mannafla sem þarf að takast á við hin
ýmsu verkefni. Helstu verkefni sem
sjálfboðaliðar í fjöldahjálparstöð
geta verið kvaddir til að sinna eru:
 Uppsetning fjöldahjálparstöðvar
 Skráning á fólki
 Sálræn skyndihjálp
 Barnagæsla
 Útvegun og úthlutun fatnaðar
 Matseld
 Umönnun heimilislausra almennt
 Túlkaþjónusta
 Símsvörun
Á undanförnum árum hefur marg-
oft reynt á sjálfboðaliða Rauða kross
Íslands við að opna og reka fjölda-
hjálparstöðvar og þá hefur nauðsyn
þessa þáttar í almannavarnaskipu-
laginu komið greinilega í ljós. Jafn-
framt hefur fjöldahjálparskipulagið
verið notað við aðstæður þar sem
ekki hefur verið almannavarna-
ástand. Nýjasta dæmið um það er
fjöldahjálparstöð sem sjálfboðaliðar
Reykjavíkurdeildar Rauða kross Ís-
lands opnuðu til að sinna flugfarþeg-
um sem urðu innlyksa hér á landi
vegna atburðanna hinn 11. septem-
ber síðastliðinn.
Neyðarvarnadagur á
höfuðborgarsvæðinu
Ef þú hefur áhuga á að gerast
sjálfboðaliði í fjöldahjálparskipulag-
inu, hafðu þá samband við Rauða
kross deildina á þínu svæði eða skrif-
stofu Rauða kross Íslands, Efstaleiti
9 í Reykjavík. Einnig er hægt að skrá
sig á heimasíðu Rauða kross Íslands,
www.redcross.is.
Að lokum má benda á að sjálfboða-
liðar deilda Rauða kross Íslands á
höfuðborgarsvæðinu verða með opn-
ar fjöldahjálparstöðvar og kynna
skipulag þeirra í dag, laugardaginn
20. október, kl. 11 og 14.
Veist þú hvar næsta fjöldahjálpar-
stöð er?
Ása Jakobsdóttir
Höfundar eru flokksstjórar í fjölda-
hjálp í sjálfboðnu starfi hjá Kjósar-
sýsludeild Rauða kross Íslands.
Neyðarvarnadagur
Sjálfboðaliðar Rauða
kross Íslands hafa oft
opnað og rekið fjölda-
hjálparstöðvar, segja
Ása Jakobsdóttir og
Kristján Sturluson, og
þá hefur nauðsyn þessa
þáttar í almannavarna-
skipulaginu komið í ljós.
Kristján Sturluson
Sjálfboðið starf innan
neyðarvarna RKÍ
Ungbarnafatnaður
Komdu í bæinn og skoðaðu úrvalið og
verðið. Allt fyrir mömmu.
Þumalína, Pósthússtr. 13, s. 551 2136.