Morgunblaðið - 04.11.2001, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2001 11
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
fest hvort fatlað barn á rétt á sam-
kvæmt lögum, óski foreldrar eftir því,
að vera í almennum skóla eða hvort
geðþóttaákvarðandir í stjórnsýslunni
vega þar þyngra. Nú er Halla orðin
16 ára, málið er því ekki höfðað fyrir
hana heldur tók ég þá ákvörðun að
fara í þetta mál fyrir önnur fötluð
börn í framtíðinni, þannig að það sé á
hreinu hver er réttur þeirra.“
Ingibjörg segir ennfremur að það
sé sorglegt hvað kennarar og skóla-
yfirvöld hafa eytt mikilli orku í að
bola Höllu burtu úr skóla. „Þeirri
orku hefði verið betur varið í að veita
Höllu og bekkjarsystkinum hennar
stuðning.“
Óljós ákvæði í lögunum
Dögg Pálsdóttir, hrl. hefur verið
lögmaður foreldra Höllu frá því í
febrúar í fyrra. „Með málsókninni er-
um við að láta reyna á ákvæði grunn-
skólalaga sem kveða á um að það sé
meginstefnan að kennsla fari fram í
heimaskóla. Ákvæði laganna eru á
hinn bóginn óljós varðandi það hvað
gera skuli ef ágreiningur verður um
það milli foreldra annars vegar og
skólayfirvalda hins vegar hvort barn-
ið geti notið kennslu við sitt hæfi í
heimaskóla. Við höldum því
fram að það séu foreldrarnir sem
ráði í þessum tilvikum og teljum orða-
lag laganna skýrt í því sambandi. Þar
njótum við og stuðnings við álit skóla-
nefndar Seltjarnarness sem tjáði sig
skriflega um þetta sumarið 1999.
Nefndin skipti síðar um skoðun,“ seg-
ir Dögg.
„Við túlkum lögin svo að það sé for-
eldra að ákveða hvort barnið sé í
heimaskóla eða sérskóla og að skóla-
yfirvöld verði að sætta sig við þá
ákvörðun. Þau verði þá að haga þjón-
ustunni í samræmi við þarfir barns-
ins.“
Það sem gerist í þessu máli, að
sögn Daggar, er að barnið er upp-
haflega rekið úr skóla fyrir brot á
agareglum. „Það er auðvitað óskilj-
anlegt hvernig fatlað barn á að geta
brotið agareglur, ekki síst þegar það
er með aðstoðarmann með sér allan
daginn. Verkefni aðstoðarmannsins
hlýtur, að okkar mati, að vera m.a.
það að sjá til þess að fatlaða barnið
fylgi skólareglum,“ segir hún og bæt-
ir við að þau hafi kært þann úrskurð
fyrst til skólanefndar, sem staðfesti
brottvikninguna, og síðan til mennta-
málaráðuneytis. Ráðuneytið taldi
brottvikninguna ólögmæta.
„Í stað þess að taka við barninu í
skólann á ný tilkynnir skólinn þá að
hann treysti sér ekki til að taka við
barninu aftur vegna fötlunar þess.
Raunar eru orð látin falla í bréfinu í
garð foreldra barnsins sem ekki er
unnt að skilja á annan veg en þann að
beinskeytt réttindabarátta þeirra í
þágu barnsins sé látin bitna á
barninu.“
Dögg segir að í málinu verði látið
reyna á tvennt. Annars vegar að fá
ómerkta þessa ákvörðun skólans og
skólayfirvalda um að barnið geti ekki
verið í skólanum. Hins vegar sé einn-
ig látið á það reyna hvað tímabundin
brottvikning úr skóla þýði í raun.
„Barninu var vikið úr skóla í febrúar
2000. Þegar nýtt skólaár var að hefj-
ast haustið 2000 var þess krafist að
hún yrði tekin í skólann á ný því það
leiddi af sjálfu sér að tímabundinn
brottvikning gæti aldrei haldið áfram
yfir á nýtt skólaár. Öll börn hlytu að
byrja með hreint borð í byrjun nýs
skólaárs, hvað sem á hefði gengið í
málum þess á liðnu skólaári. Þegar
nýtt skólaár var að hefjast haustið
2000 þá snerum við okkur til skólans
og fórum fram á að barnið fengið
skólavist á ný. Því var hafnað.“ Dögg
bætir við að á þetta atriði hafi aldrei
reynt og lagaákvæðum sé ekki til að
dreifa.
Dögg bendir á að það sé athygl-
isvert í þessu máli að þeir sem að því
hafa komið hafi mikla tilhneigingu til
að láta persónulegar skoðanir á því
hvers konar skólavist sé fötluðum
fyrir bestu blinda sýn á aðalatriðinu
sem sé hvað löggjafinn segi um það
atriði. „Löggjafinn segir að megin-
reglan varðandi skólagöngu sé
heimaskóli. Það er kjarni málsins að
okkar mati,“ segir Dögg.
Aðlögun fatlaðra og ófatlaðra barna
gengur í flestum tilfellum vel
Friðrik Sigurðsson, framkvæmda-
stjóri Landsamtakanna Þroskahjálp-
ar, segir að fötluðum grunnskóla-
börnum í almennum skólum fjölgi
sífellt. Hann segir aðlögun barnanna
ganga í allflestum tilvikum vel og um-
rætt prófmál sé nánast einsdæmi
vegna þeirrar heiftar sem einkennir
það. Inntur eftir því hvers vegna for-
eldrar fatlaðra barna kjósi frekar að
senda börn sín í almenna skóla segir
hann að það megi rekja til hug-
myndafræðinnar um sama skóla fyrir
alla. Hann segir aðlögunarstefnuna,
þ.e. að hafa ófötluð börn í sama skóla
og fötluð börn, hafa byrjað í leikskól-
um fyrir 30 árum og mönnum finnist
þetta því eðlilegt framhald, þ.e. að ef
fötluð börn geti farið í leikskóla í sínu
hverfi að þau geti einnig farið þar í
grunnskóla. Þá sé framhaldsskóla-
kerfið einnig að nokkru leyti blandað
en hann segir hefðbundna framhalds-
skóla með sérstakar deildir fyrir
þennan nemendahóp. „Þetta mál er í
raun prófmál á túlkun 37. greinar
grunnskólalaganna. Hvað er átt við
með þessu valdi foreldra eða forráða-
manna? Okkar skoðun er sú að þessi
grein sé gagnslítil ef það er ekki svo
að foreldrarnir og forráðamenn eigi
þarna algjört vald,“ segir Friðrik og
bætir við að með prófmálinu fáist úr-
skurður um hvernig beri að túlka
greinina sem sé gott fyrir alla aðila.
Hann segir að samkvæmt úrskurði
menntamálaráðuneytisins, um það
hvernig beri að túlka 37. grein grunn-
skólalaga, sé valdið foreldra og for-
ráðamanna. „Síðan er spurning hvort
skólar eigi einhverja undankomuleið
með því að verða ekki við þessu. Um-
rætt prófmál snýst um að skólinn
segist hafa gert ákveðna hluti til að
reyna að uppfylla þetta en ekki tekist.
Er það þá nægjanlegt?“
Til eru alþjóðlegar yfirlýsingar, að
sögn Friðriks, sem Ísland hefur und-
irritað eins og Salamanca-yfirlýsing-
in sem tengist þessu máli. „Salam-
anca-yfirlýsingin er skólapólitísk
stefna sem fjallar um að aðlögunar-
stefnan verði stefna í öllum samfélög-
um,“ segir Friðrik og bætir við að mál
Höllu sé einn liður í þeirri baráttu.
viðtaka í Valhúsaskóla. Myndin er sviðsett.
 Haustið 1991 Halla hefur nám í 1.
bekk Mýrarhúsaskóla.
 Undir lok skólaársins 1995
Fjölmörg börn í bekk Höllu taka sig
saman og senda óhróðursbréf að
sögn foreldra Höllu um dóttur þeirra
og fjölskyldu inn á heimili þeirra.
Stefnendur sýndu skólastjóra bréfin
og óskuðu eftir því að málið yrði tekið
fyrir með foreldrum. Skólinn neitar
því. Skólasálfræðingur talaði þó við
börnin og sagði að það reyndist erfitt
að vinna börnin á band Höllu. Til-
raunir skólans til að vinna gegn ein-
elti barnanna mistókust.
 Haustið 1997 Halla flutt í bekk
með nýjum bekkjarfélögum en yngri.
Allan þann vetur gekk skólagangan
vel enda lögð sérstök alúð í verk-
efnið. Í framhaldi bauð skólastjóri að
Halla fylgdi nýja bekknum áfram.
 Haustið 1998 Framan af vetri
gengur vel. Skólastjóri tilkynnir í
mars 1999 að það sé vilji skólans og
skólayfirvalda að Halla fari í sérskóla
fyrir fatlaða. Þá var ennfremur sagt
að ef fjölskyldan sætti sig ekki við
þetta úrræði myndi ekki verða lögð
áfram áhersla á að skipuleggja fag-
legt starf með Höllu í skólanum. Í
framhaldi af því sendir móðir Höllu
m.a. bréf til umboðsmanns Alþingis
sem brást skjótt við og kærðu for-
eldrar Höllu brottreksturinn úr Mýr-
arhúsaskóla í kjölfarið. Úrskurður
skólanefndar var sá að bæjarfélag-
inu bæri skylda til að tryggja Höllu
skólavist í grunnskólum bæjarins á
grundvelli 37. greinar laga um grunn-
skóla.
 Haustið 1999 Halla innritast í Val-
húsaskóla og hefur nám í 8. bekk. Í
samskiptabók Höllu kemur fram að
vel gangi og í samræmi við vænt-
ingar.
 Janúar 2000 Foreldum Höllu
berst bréf frá skólastjóra Valhúsa-
skóla þar sem tilkynnt er um fyrirhug-
aðan brottrekstur Höllu úr skólanum
vegna brota á skólareglum og m.a.
sagt að hún hafi óhlýðnast stuðn-
ingskennara þegar hún neitaði að
fara inn í skólann eftir vettvangsferð.
Þá staðfesta 20 starfsmanna skól-
ans að þeir hafi oft um veturinn orðið
vitni að átökum milli starfsmanna og
Höllu. Foreldrum gefinn kostur á and-
mælum vegna brottvikningar.
 Febrúar 2000 Foreldrar Höllu fá
bréf þar sem þeim er tilkynnt um
brottvikningu Höllu tímabundið úr
skóla. Hinn 4. febrúar ritar skóla-
nefnd Seltjarnarness stefnendum
bréf þar sem fram kemur að skóla-
nefndin hafi einhliða tryggt Höllu til
frambúðar sérkennsluúrræði í Safa-
mýrarskóla. Foreldrar hafna því úr-
ræði.
Umsagnir um nám Höllu eru send-
ar lögmanni foreldra Höllu, undirrit-
aðar af kennurum, fagaðilum og öðr-
um starfsmönnum, mörgum þeim
sömu og studdu brottrekstur hennar
úr Mýrarhúsaskóla.
 Mars 2000 Skólanefnd Seltjarn-
arness send stjórnsýslukæra þar
sem m.a. er gerð krafa um að brott-
vísun Höllu verði felld úr gildi.
 Júlí 2000 Skólanefnd Seltjarn-
arness, nú undir stjórn nýs skóla-
nefndarformanns, kveður upp úr-
skurð þar sem hafnað er kröfu
foreldra Höllu um að felld verði úr
gildi ákvörðun skólastjóra Valhúsa-
skóla frá febrúar 2000 um tíma-
bundna brottvikningu stúlkunnar úr
Valhúsaskóla.
Úrskurður skólanefndar Seltjarn-
arness kærður til mennta-
málaráðuneytisins.
 September 2000 Úrskurður
menntamálaráðuneytisins kveðinn
upp þar sem ákvörðun skólastjóra
Valhúsaskóla frá 1. febrúar 2000 um
að vísa Höllu úr skóla tímabundið er
felld úr gildi. Skólinn fer þess á leit
við foreldra Höllu að hann fái nokkra
daga til að undirbúa skólagöngu
hennar.
 Mánaðamótin september/ október
2000 Halla hefur skólagöngu að
nýju. Hinn 6. október er foreldrum
hennar tilkynnt að stuðningsmaður
sem ráðinn hafði verið fyrir dóttur
þeirra hafi sagt upp störfum. Segir í
bréfi að ljóst sé að skólinn geti ekki
tekið við Höllu þar sem ekki sé
starfsfólk til að sinna henni. Áfram
verði þó reynt að finna stuðnings-
mann.
16. október er fundur með starfs-
mönnum skólans um skólagöngu
Höllu. Á fundinum voru m.a. Ingi-
björg, lögmaður þeirra hjóna, fram-
kvæmdastjóri Þroskahjálpar, lögmað-
ur Seltjarnarnesbæjar, skólastjóri og
grunnskólafulltrúi. Fram kom á fund-
inum óánægja foreldra Höllu með að
hún hefði ekki verið skráð í bekk.
Henni og stuðningsmanni hefði mætt
kuldalegt viðmót kennara og hún ver-
ið einangruð frá skólastarfi með öðr-
um nemendum strax og hún hóf
skólanám á ný í Valhúsaskóla. Skóla-
stjóri skýrði frá því að kennarar við
skólann stæðu saman um að hafna
samvinnu við Höllu og að hann styddi
þá aðgerð í ljósi þess að stefnandi
hefði kært hann og kennara skólans.
 31. október 2000 Skólastjóri og
skólanefnd Seltjarnarness tilkynna
foreldrum Höllu að Valhúsaskóli geti
ekki veitt Höllu viðtöku við skólann
og mælast jafnframt til þess að hún
fari í Safamýrarskóla.
Ingibjörg leitar til Reykjavík-
urborgar og óskar eftir skólavist í ein-
hverjum af grunnskólum Reykjavíkur.
 Febrúar 2001 Grunnskóli í Reykja-
vík tilbúinn að taka Höllu í 10. bekk
skólaárið 2001 til 2002.
Byggt á stefnu lögmanns foreldra
Höllu og upplýsingum móður hennar.
Grunnskólaganga Höllu
ÍGREINARGERÐ Seltjarnarnes-bæjar og skólanefndar Seltjarn-arness í dómsmálinu er því haldið
fram, líkt og í greinargerð Valhúsa-
skóla, að kröfugerð stefnenda full-
nægi ekki þeirri grundvallarreglu ís-
lensks réttarfars að þau hafi lögvarða
hagsmuni af því að fá dóm um kröfur
sínar.
Bærinn og skólanefnd mótmæla
einnig að í málavöxtum stefnunnar
skuli rakin atburðarás, sem engu
skipti um úrlausn málsins, t.d. skóla-
ganga Höllu í Mýrarhúsaskóla.
Í greinargerðinni er málavöxtum
lýst frá sjónarhóli Seltjarnarness og
skólanefndarinnar. Rakið er að Halla
stundaði nám í Mýrarhúsaskóla til
vors 1999 en þá taldi skólinn sér
hvorki fært að veita henni fullnægj-
andi stuðning með tilliti til mennt-
unar hennar og þroska né skylt, þar
sem skólinn er ætlaður börnum 6–12
ára en þá var Halla 14 ára. „Stjórn-
endur Mýrarhúsaskóla, náms-
ráðgjafi, skólasálfræðingur og ut-
anaðkomandi sérfræðingar höfðu þá
ítrekað þá skoðun sína, að betur
mætti koma til móts við þarfir Höllu í
sérskóla en í almennum skóla,“ segir í
greinargerðinni. „Stefnendur, for-
eldrar Höllu, aðhyllast á hinn bóginn
svokallaða blöndunarstefnu í mennta-
málum og óskuðu eftir því að dóttir
þeirra héldi áfram að sækja almenn-
an grunnskóla með vísan til 3. mgr.
37. gr. grunnskólalaga. Um grund-
vallarágreining þessara aðila var því
að ræða, sem grunnskólalög kveða
ekki á um hvernig með skuli fara.“
Skólanefnd Seltjarnarness taldi að
bænum bæri skylda til að tryggja
nemandanum skólavist í grunn-
skólum bæjarins og lagði því til við
bæjarstjórn að Höllu yrði veitt skóla-
vist í Valhúsaskóla. Hóf hún nám
haustið 1999.
Annarra úrræða leitað
Í janúar 2000 var haldinn fundur í
Valhúsaskóla um málefni Höllu, en
hann sátu m.a. skólastjóri, móðir
Höllu og tveir kennarar hennar.
„Hreyft var við því hvort fötlun Höllu
væri of mikil til þess að stunda nám
við skólann en hjá móður Höllu kom
skýrt fram að hún óskaði ekki eftir
því að litið yrði á dóttur hennar sem
sérdeildarnemanda,“ segir í grein-
argerðinni. Á fundinum kom einnig
fram að ráða þyrfti karlmann sem að-
stoðarmann Höllu því hún væri orðin
stór og sterk og stundum illviðráð-
anleg.
Í lok janúar 2000 sendi skólastjóri
Valhúsaskóla foreldrum Höllu bréf,
um að til stæði að taka ákvörðun um
hvort vísa ætti dóttur þeirra tíma-
bundið úr Valhúsaskóla og finna
henni annað kennsluúrræði. Þetta
væri m.a. gert í ljósi atburða nokkr-
um dögum fyrr, er Halla sló annan
kennara sinn í andlitið, og ítrekaðra
brota á skólareglum. Foreldrarnir
mótmæltu í bréfi til bæjarstjóra og
skólastjóra, m.a. því að gerðar væru
þær kröfur til fatlaðs barns, að það
fylgdi skólareglum er giltu um aðra
nemendur.
Skólastjórinn sendi foreldrunum
aftur bréf 1. febrúar 2000 og sagði
það mat þeirra sem komið hefðu að
kennslu hennar að vera hennar innan
skólans nýttist henni ekki sem skyldi.
Kennsluúrræði í sérdeild/sérskóla
væri mun vænlegra. Þá hefði ofbeld-
isfull hegðun hennar og neitun henn-
ar á að fylgja fyrirmælum leitt til
þess að kennarar hafi neitað að sinna
kennslu hennar. Og ekki yrði fallist á
annað en að allir nemendur þyrftu að
hlíta skólareglum. Bréfinu lauk skóla-
stjóri með því að tilkynna brottvísun
hennar úr skóla tímabundið.
Skólanefndin lýsti sig tilbúna til
þess að reyna að finna kennara til að
sjá um einkakennslu samhliða því
sem greining færi fram á Greiningar-
og ráðgjafarstöð ríkisins, en nefndin
lagði áherslu á að í millitíðinni nýttu
foreldrar sér kennsluúrræði í Safa-
mýrarskóla. Foreldrarnir vísuðu mál-
inu þá til úrlausnar mennta-
málaráðuneytisins.
Greining fari fram hið fyrsta
Í greinargerðinni eru rakin kæru-
mál vegna brottvísunarinnar. Þá er
skýrt frá fundi barnaverndarnefndar
í júní í fyrra, þar sem fram kom að
meðan beðið var úrskurðar um rétt-
mæti brottvikningar úr Valhúsaskóla
hefðu hagsmunir Höllu verið best
tryggðir ef foreldrar hefðu tekið til
bráðabirgða því eina skólaúrræði sem
til boða hefði staðið til þess að tryggja
hagsmuni barnsins til áframhaldandi
náms og þjálfunar, þ.e. kennslu og
þjálfun í Safamýrarskóla. Lagði
nefndin ríka áherslu á að greining á
fötlun Höllu hjá Greiningar- og ráð-
gjafarstöðinni færi fram hið fyrsta.
Halla er nú í námi í Réttarholts-
skóla og greiðir bæjarsjóður Sel-
tjarnarness tvö stöðugildi kennara
vegna hennar út þetta skólaár. „Þessi
ákvörðun var tekin þótt hún eigi lög-
um samkvæmt að hafa lokið skóla-
göngu sinni í grunnskóla, sérstaklega
með tilliti til þess að hún varð af allri
kennslu síðasta skólaár,“ segir í
greinargerðinni.
Eins og áður var nefnt nota Sel-
tjarnarnesbær og skólanefndin sömu
rök fyrir kröfum sínum um frávísun
og Valhúsaskóli, þ.e. að kröfugerð og
málatilbúnaður fullnægi ekki þeirri
grundvallarreglu að þau hafi lögvarða
hagsmuni af því að fá dóm um kröfur
sínar. Í raun séu stefnendur að leita
álits dómstólsins um lagalegt atriði.
Þeir krefjist þess ekki að Val-
húsaskóli taki aftur við dóttur þeirra í
skólann, búið sé að finna henni annað
skólaúrræði og að liðnu yfirstandandi
skólaári hafi hún lokið lögbundinni
skólagöngu unglingadeildar grunn-
skóla.
Verði málinu ekki vísað frá krefst
skólanefndin sýknu á þeirri forsendu
að henni sé stefnt að óþörfu, enda
ábyrgð á málefnum grunnskóla á Sel-
tjarnarnesi hjá bæjarstjórn sam-
kvæmt grunnskólalögum.
Bærinn krefst sýknu á þeirri for-
sendu m.a. að í tilkynningu skóla-
stjórans, um að skólinn gæti ekki
veitt Höllu viðtöku, hafi ekki falist
brottvikning hennar úr skólanum
heldur tilkynning um ómöguleika.
Tilkynningin hafi ekki verið stjórn-
valdsákvörðun og því hafi meg-
inreglur stjórnsýslulaga ekki verið
brotnar.
Hvorki Sigurgeir Sigurðsson, bæj-
arstjóri Seltjarnarness, né bæj-
arlögmaður, Valgarður Sigurðsson,
vildu tjá sig um málið þegar blaða-
maður hafði samband við þá. Rök
Valgarðar voru m.a. þau að óeðlilegt
væri að fjalla um málið í fjölmiðlum á
meðan það væri til meðferðar fyrir
dómstólum.
Námið ekki talið nýtast Höllu sem skyldi
Greinargerð
Seltjarnarnesbæjar
og skólanefndar