Morgunblaðið - 04.11.2001, Blaðsíða 22

isávarp, ályktun eða langa barátturæðu hafði
Eðvarð það alltaf fyrir sið að lesa orð sín af blöð-
um. Guðmundur var hins vegar ekki að flækja
málin með slíkum formlegheitum, heldur páraði
í mesta lagi nokkur orð á blað sér til halds og
trausts, en lét annars nægja að segja það sem
andinn blés honum í brjóst hverju sinni. Eðvarð
var vís til að skrifa mörg uppköst að ræðum sín-
um, henda nokkrum útgáfum og byrja upp á
nýtt þangað til hann var orðinn ánægður, en
Guðmundur skrifaði í mesta lagi eina útgáfu og
lét þar við sitja. Ég veit reyndar til þess að Guð-
mundur naut oft liðsinnis eiginkonu sinnar við
skrifin, enda hef ég hvorki fyrr né síðar kynnst
samhentari hjónum.
Beggja þessara manna minnist ég sem af-
burða ræðumanna, orð þeirra skiptu máli. Ég
neita því ekki að oft fann ég til vanmáttar gagn-
vart öflugum málflutningi þeirra, enda þótt ég
teldi mig ekki hafa ástæðu til minnimáttar-
kenndar á öðrum sviðum.
Þegar að ræðulistinni kom stóð ég þessum
mönnum tveimur talsvert að baki. Ég er ekkert
feiminn við að viðurkenna það.
Engum blöðum er um það að fletta, að báðir
skópu þeir sér glæstan sess í sögu Verkamanna-
félagsins Dagsbrúnar og um leið íslenskrar
verkalýðshreyfingar.
Mér var heiður að því að vinna með slíkum
mönnum.“
Spjallað við spegilinn
Halldór gerir í bókinni Fram í sviðsljósið af
mikilli einlægni og hugrekki baráttu sína við
Bakkus og víkur sögunni að árinu 1995:
„Ég man vel eftir þessum degi. Laugardag-
inn 8. apríl var veður með besta móti, en í íbúð-
inni minni í Furugrundinni var ekki jafnbjart
um að litast. Ég var rétt risinn úr rekkju og
grúttimbraður.
Það voru svo sem ekki ný tíðindi, en eitt er að
vera þunnur eftir gleðskap kvöldið og nóttina
áður. En ég hafði verið stanslaust að í nokkra
daga. Notað frídagana á sérlega uppbyggilegan
hátt, lokað mig inni í íbúðinni í gegndarlausri
sjálfsvorkunn og drukkið. Þar sem ég stóð held-
ur illa til reika á náttsloppnum blöstu við mér
hálftómar gosflöskur, ólesin dagblöð og
óhreyfður póstur. Og sex vodkaflöskur, hvorki
meira né minna. Galtómar.
Nú var að takast á við afleiðingarnar. Það var
ekki skemmtileg tilhugsun.
Þegar ég fór inn á baðherbergi, skrúfaði frá
vatnskrananum og vætti andlitið hressilega, leit
ég sem snöggvast í spegilinn og dauðbrá.
Það var ekki glæsilegur Halldór Björnsson
sem blasti við mér og í fyrsta sinn á ævinni tók
ég upp á því að spjalla við spegilinn. Ég fann að
svona gengi þetta ekki lengur og sagði það við
spegilmyndina af sjálfum mér.
Svona ætlaði ég ekki að eyða síðustu árum
ævinnar – gamall, þreyttur og einmana áfeng-
issjúklingur.
Kosið var til Alþingis þennan dag.
Í fjölmiðlum mátti skilja að ekki væru miklar
líkur á því að Viðeyjarstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks héldi velli. Ekki voru aðeins
áhöld um hvort flokkarnir næðu í sameiningu
meirihluta atkvæða, heldur var samvinnan und-
ir það síðasta víst ekki upp á marga fiska og
ágreiningsefni fremur leyst í fjölmiðlum en í
bakherbergjum.
Heldur hafði slest upp á vinskapinn milli Dav-
íðs og Jóns Baldvins.
Ég fór í sturtu, klæddi mig í betri fötin og hélt
á kjörstað. Hins vegar fór ég ekki heim eftir
það, heldur ók Nýbýlaveginn, Breiðholtsbraut-
ina og upp Ártúnsbrekkuna. Ferðinni var heitið
á sjúkrahúsið Vog.
Ég hafði tekið ákvörðun innra með mér og
henni varð ekki haggað. Ég efaðist ekki eitt
andartak á leiðinni upp eftir, enda stefndi ég ef-
laust í glötun með þessu áframhaldi.“
Tíu dagar sem gjörbreyttu mínu lífi
„Ég dvaldist í tíu daga á Vogi og naut að-
hlynningar og aðstoðar frábærs starfsfólks
SÁÁ. Þótt ég hafi lifað lengi held ég að fullyrða
megi að engir tíu dagar hafi breytt jafnmiklu í
mínu lífi og þessir dagar í apríl. Þeir lögðu
grunninn að þeirri gjörbreyttu stefnu sem líf
mitt tók í kjölfarið og luku um leið upp dyrunum
að mér sjálfum, kostum mínum og göllum.
Ég lærði að þekkja sjálfan mig. Kannski ekki
seinna vænna eftir nær sjö áratuga vist hér á
jörðu!
Ég hef stundum velt því fyrir mér eftir með-
ferðina hversu voldugu hlutverki samtök eins
og SÁÁ gegna í íslensku samfélagi. Áratugum
saman stóð íslensk alþýða oft ráðþrota gagnvart
því böli sem áfengið skapaði á heimilum, vinnu-
stöðum og jafnvel á förnum vegi. Vissulega var
reynt af hálfu heilbrigðisyfirvalda að stemma
stigu við þessum vanda, en svo virtist þó sem
einhvern herslumun vantaði. Að almenningur
tæki höndum saman, viðurkenndi vandann og
sameinaðist síðan í að taka á honum fordóma-
laust og af festu.
Sá herslumunur vannst með stofnun Sam-
taka áhugafólks um áfengisvandann, SÁÁ.“
„Seint á áttunda áratugnum varð sú bylting í
viðhorfi landsmanna til áfengisvandans sem
dugði til að ryðja brautina fyrir þá sem hingað
til höfðu barist eigin baráttu gegn þessum vá-
gesti í skugga fordóma, atvinnumissis og sann-
kallaðra fjölskylduharmleikja. Stofnun SÁÁ
vakti mikla athygli og fékk þann stórhuga með-
byr að öllum mátti vera ljóst hversu víðfeðmur
vandinn var í raun og veru. Áfengissýkin spyr
nefnilega hvorki um stétt né ættir, efnahag né
aðrar aðstæður. Hún læsir klónum í einstak-
lingana, hrífur fjölskyldurnar með á ýmsan hátt
og ógnar atvinnuöryggi og afkomu heimilanna.
Í Dagsbrún varð okkur snemma ljóst hversu
þungar þær búsifjar voru sem Bakkus var fær
um að valda. Ég þekkti það af eigin raun og svo
var um fleiri. Eðvarð hafði aldrei átt í vandræð-
um með brennivín og Guðmundur var einnig
laus við þetta vandamál. Það kom honum oft vel
í öllu amstrinu, ekki síst í kringum stjórnmálin
þar sem segja má að freistingarnar séu á hverju
strái. Af þessum sökum vakti stofnun SÁÁ strax
mikinn áhuga okkar og við hvöttum forystu-
menn þeirra áfram. Dagsbrún varð fyrst allra
stéttarfélaga til að greiða úr sjúkrasjóðum fyrir
áfengismeðferð, en sú regla þykir sjálfsögð
núna. En fyrir þetta mættum við miklu aðkasti,
það var í öðrum félögum talið sígilt dæmi um
óeðlilega fyrirgreiðslu.
Sá árangur sem meðferð á vegum SÁÁ skil-
aði okkar félagsmönnum var hins vegar slíkur
að aldrei hvarflaði að okkur að láta undan ytri
þrýstingi. Við sáum félaga okkar mæta endur-
nýjaða og styrka til vinnu, sáum fjölskyldur
þeirra blómstra á nýjan leik. Það nægði okkur
fyllilega til þess að hvika hvergi frá okkar
stefnu. Síðar varð hún mörgum fordæmi, sem
betur fer.
Stuðningur Dagsbrúnar við starfsemi Sam-
taka áhugafólks um áfengisvandann hefur síðan
verið með ýmsu móti og í gegnum tíðina hafa
fleiri aðilar komið að baráttunni gegn áfeng-
isbölinu með góðum árangri. Síðar hafa fleiri
svonefnd hörð fíkniefni valdið alvarlegum
skaða, ekki síst meðal unga fólksins, og íslensk
verkalýðshreyfing hefur reynt eftir megni að
styðja við bakið á þeim sem vilja hjálpa þeim
sem eru tilbúnir að leita sér aðstoðar. Mér hefur
lengi fundist ríkisvaldið þurfa að koma með
myndarlegri hætti að baráttunni gegn áfeng-
issýki og eiturlyfjafíkn. En það er alls ekki nóg
að benda aðeins á stjórnvöld, hér verða allir að
taka höndum saman, einnig allur almenningur,
rétt eins og gert var á sínum tíma með stofnun
SÁÁ.
Ég hef sjálfur reynsluna af því að ganga
gegnum meðferð á vegum SÁÁ og get borið
vitni því merka uppbyggingarstarfi sem unnið
er á vegum þeirra samtaka. Vitanlega eru
margir þeirra sem leita á náðir meðferðarstofn-
ana komnir í ansi mikla þröng í lífinu og eiga sér
ekki margra kosta völ. Samt er ætíð erfitt að
taka þá ákvörðun að fara í meðferð og takast
síðan á við hversdagsleikann að henni lokinni.“
Þú klæðir ekki af þér andlega vanlíðan
„Börnin mín reyndust mér ákaflega vel á
þessum tímamótum þótt tíðindin kæmu þeim
greinilega í opna skjöldu. Vissulega höfðu þau
haft sínar áhyggjur af líferni mínu, en ég er ekki
viss um að þau hafi vitað á hversu alvarlegt stig
neysla mín var komin. Þess vegna held ég að
þau hafi ekki áttað sig strax á því hversu með-
ferðin breytti miklu fyrir mig. Þau sögðu oft í
gamni að ég gæti falið lífernið með því að fara í
sund og klæða mig upp og þá væri ekki annað að
sjá en að ég hefði einungis drukkið mjólk um
dagana.
Það má kannski til sanns vegar færa. En þú
klæðir ekki af þér andlega vanlíðan. Það þarf að
takast á við hana og það gerir enginn nema
manns innri maður.
Guðmundur J. reyndist mér sérstaklega vel.
Hann mat það mikils að ég skyldi sjálfur hafa
tekið þá ákvörðun að hætta að drekka og studdi
mig fyrstu dagana og vikurnar á eftir með ráð-
um og dáð.
Sjálfur fann ég strax ótrúlegan mun. Síðar
velti ég því oft fyrir mér hversu heilsan var hætt
komin í öllu þessu rugli, en fyrstu dagana eftir
meðferðina gekk ég í gegnum sannkallað afeitr-
unartímabil og fann hvernig áfengið var hægt
og rólega að hverfa úr líkamanum. Maður gerir
sér ekki grein fyrir því, en ég er viss um að ým-
iss konar krankleiki sem herjar á fólk á rætur
sínar að rekja til neyslu áfengis. Alls kyns lík-
amleg vanlíðan tengist drykkjunni á einn eða
annan hátt, jafnvel þótt nokkrir dagar séu um
liðnir.“
Hef notið þess að hafa breytt því
til betri vegar sem ég gat breytt
„Ég hef ekki bragðað dropa síðan og langar
ekki til þess. Þessa ákvörðun tók ég og sé ekki
eftir því. Jafnljóst er hins vegar að ég ætla ekki
að prédika yfir öðrum um áfengisneyslu. Slíkt
dettur mér ekki í hug og tel raunar að hver og
einn verði að þekkja sinn vitjunartíma í þeim
efnum.
Ég geri mér grein fyrir því, að þótt ég sé
hættur að drekka, þá verður áfengi enn selt hér
á landi og fólk mun halda áfram að neyta þess.
Og sumir fara illa með vín en aðrir ekki. Af þess-
um sökum á ég jafnan til áfengi á heimili mínu.
Mér finnst gaman að geta veitt góðum gestum
vínsopa þegar þannig ber undir, en tel mig ekki
í hættu sjálfan af þessum sökum.
Sumir segja eflaust að með þessu sé ég að
leika mér að eldinum. Ég held að það sé ekki
rétt. Geti ég ekki haft stjórn á mér með þessum
hætti hefði ekki unnist mikið með meðferðinni.
Ég fer oft með svonefnda æðruleysisbæn
þegar þannig stendur á hjá sálartetrinu. Það er
ýmislegt í lífinu sem maður fær ekki breytt og
verður því að sætta sig við. En svo er einnig ým-
islegt sem maður fær breytt.
Ég hef notið þess að hafa breytt því til betri
vegar sem ég gat breytt.
Það er stundum sagt að menn frelsist á ein-
hverju augnabliki í lífinu, sjái ljósið með einum
eða öðrum hætti. Ég er sannfærður um að þótt
ég hafi hvorki frelsast né séð ljósið í orðsins
fyllstu merkingu, þá varð þessi ákvörðun mín
fyrir framan spegilinn á kosningadaginn 1995 til
þess að leysa úr læðingi þann innri mann sem ég
hafði að geyma.
Ég fann þetta ekki síst í auknu sjálfsöryggi.
Smám saman hafði það brotnað niður með ár-
unum og fyrir því voru ýmsar ástæður. Sam-
skiptin á skrifstofunni voru oft erfið, ekki síst
við Guðmund, og einnig fór skilnaður okkar
hjóna illa í mig. Óheilbrigt líferni í kjölfarið
bætti ekki úr skák, en nú fann ég skyndilega
sterka og jákvæða sveiflu upp á við.
Ég hafði aftur öðlast þann kraft sem áður bjó
í mér og kom meiru í verk á skrifstofunni en í
annan tíma.
Mér leið geysilega vel og í fyrsta sinn um
nokkurt skeið fann ég til hamingju innra með
mér. Ég sá fyrir mér rólegri daga fram undan,
enda hafði ég reynt með markvissum hætti að
draga mig út úr ýmsum þeim nefndum og
stjórnum sem ég hafði átt sæti í gegnum árin.
Mér fannst eðlilegt að búa mig undir að draga
saman seglin. Og ég sá vitaskuld fyrir mér að
Guðmundur myndi gera slíkt hið sama.
Framtíðin ætlaði mér svo sannarlega annað.“
Úr einkasafni
Björn Ketilsson og Ólöf Árnadóttir ásamt börnum sínum. F.v. Halldór, Stella, Ragna og Árni.
Úr einkasafni
Með eiginkonu sinni, Kristínu
Grímsdóttur. Þau skildu eftir þrjátíu
ára hjónaband.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
heilsaði upp á Halldór á sjö-
tugsafmæli hans 1998.
Úr einkasafni
Morgunblaðið/Einar FalurGuðmundur J. Guð-
mundsson, formaður
Dagsbrúnar, og Halldór
Björnsson, varafor-
maður félagsins, yf-
irgefa höfuðstöðvar
VSÍ í Garðastræti eftir
samningafund 1986.
Með Davíð Oddssyni
forsætisráðherra
vegna kjarasamninga í
byrjun árs 2001.
Morgunblaðið/Jim Smart
Bókin Fram í sviðsljósið, endurminningar Hall-
dórs G. Björnssonar, kemur út hjá bókaútgáf-
unni Máli og menningu. Hún er 268 bls. að
lengd.
22 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ