Morgunblaðið - 04.11.2001, Blaðsíða 26
LISTIR
26 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
H
ELSINGFORS í október er
kyrrlát borg. Á laugardags-
morgni er veður fyrir langa
gönguferð. Höfnin og Sölu-
torgið laða að. Vilji maður
gera fleira er tilvalið að
skreppa í bókabúð, til dæmis
fornbóksölu en af slíkum búðum er nóg.
Góður vinur veitti mér leiðsögn og við fund-
um fljótlega búð þar sem margir voru saman
komnir. Hann benti mér á bók sem ekki er bein-
línis hægt að kalla gamla því að hún kom út í
fyrra: Göran Schildt: Tvivlets gåva eller För-
flugna tankar om Guds död och en försvunnen
far, útg. Söderströms.
Þetta er annað bindi minninga Görans
Schildts. Hið fyrra nefnist Lånade vingar
(1995).
Göran Schildt er nú
áttatíu og tveggja ára
og býr á grísku eynni
Leros. Fyrsta bók
hans var skáldsaga,
1943, en flestar bóka
hans eru um listir og listasögu. Doktorsritgerð
hans um Paul Cézanne hefur fengið mikið hrós
og er talin meðal bestu listævisagna á sænsku.
Hann hefur skrifað ævisögu Alvars Aaltos í
nokkrum bindum. Skáldsögur André Gide
þýddi hann snemma og skrifaði um hann bók
sem talin er hafa stuðlað að því að Gide fékk
Nóbelsverðlaunin. Hann var lengi blaðamaður
við Svenska Dagbladet í Stokkhólmi og varð
mjög kunnur fyrir greinaflokk um Miðjarð-
arhafssiglingar sínar á skútunni Daphne.
Faðir Görans Schildts, Runar Schildt, varmeðal kunnustu rithöfunda Finna. Á há-tindi ferils síns, 1925, svipti hann sig lífivegna þess að hann taldi sig útbrunninn.
Þetta átti ekki síst eftir að skipta sköpum fyrir
Göran Schildt.
Í kafla um föður sinn í Tvivlets gåva er hann
afar hreinskilinn. Hann fékk seinna að vita að
áður en faðir hans gekk út og skaut sig kom
hann inn í barnaherbergið til Görans sem þá var
átta ára og strauk lengi höfuð hans.
„Var það rétt ákvörðun hjá honum að hverfa?
Var hann svo háður rithöfundarkallinu að þegar
það lét undan fannst engin önnur leið?“ Göran
Schildt játar að þótt hann hafi ekki velt þessum
spurningum fyrir sér að ráði í rúm sjötíu ár hafi
hann í raun verið haldinn af þeim.
Leitin að föðurímynd varð hlutskipti Görans
Schildts.
Hann leit upp til tveggja kennara sinna í Há-
skólanum í Helsingfors, þeirra Yrjö Hirn og
Eino Kaila, en kynnin urðu ekki varanleg, m.a.
vegna þess að hann lagði ekki fyrir sig háskóla-
kennslu heldur gerðist blaðamaður. André Gide
varð með tímanum bókmenntalegur faðir hans
en að hitta hann í eigin persónu urðu vonbrigði.
Alvar Aalto aftur á móti var rétti maðurinn fyrir
föðurímyndina.
Það var Aalto sem kenndi Schildt að meta
„gjöf efans“. Oft hittust þeir, að frumkvæði
Aaltos, eftir vinnu og fengu sér í glas. Þá þurfti
margt að ræða.
Aaalto hefur greinilega verið sannkallaður
maður efans og gerði sér grein fyrir mannlegum
veikleika. Hann var frægur fyrir hneykslandi
framkomu við skál og gat stundum oltið út af,
eftir of mörg glös, í afar virðulegum boðum.
Eins og Schildt gefur í skyn mun hann stundum
hafa verið að leika í því skyni að storka.
Maður af því tagi sem Göran Schildt er virðist
ekki alltaf reiðubúinn að standa vörð um hefð-
bundnar dyggðir eða verja fósturlandið. En svo
fór að hann tók þátt í því 1940 að verja landið
fyrir hersveitum Stalíns. Ekki var sú vörn hetju-
leg eða yfir þessu stríði, Vetrarstríðinu, neinn
ljómi ef marka má Schildt. Lýsing hans er öm-
urleikanum trú. Hann var svo „heppinn“ að
særast illa í mars 1940 og þá var hermennsk-
unni lokið. Eiginlega var það kraftaverk að
hann lifði af eins sundurtættur og hann var eftir
sovéska kúlu. Það fyrsta sem hann heyrði eftir
upskurðinn var fréttin af þeim „friði“ sem Finn-
ar neyddust til að samþykkja:
„Ég flóði í tárum og læknirinn reyndi að
hugga mig. „Reyndu að vera rólegur, nú höfum
við fengið frið og þú verður bráðum frískur!“ Ég
svaraði: „Það hirði ég ekkert um. Ég græt
vegna Finnlands!“
Þótt Schildt geri sér nú grein fyrir vissumikilvægi þessa „tilgangslausa“ stríðssegist hann hafa þurrkað það út úrminni sínu. Það hafi ekkert gildi fyrir
ævi sína og framtíð.
„Lifum við einu eða fleiri lífum?“ spyr Göran
Schildt. Hann svarar sér sjálfur með því að rifja
upp æviskeið sín sjö: Leit æskuáranna, Verj-
andi fósturlandsins, Rithöfundur í Lovisa, Met-
söluhöfundur í Svíþjóð, Víkingur hafsins, Brott-
fluttur í Grikklandi og Postuli Alvars Aaltos.
Í miðri Helsingfors stendur stytta þjóð-
skáldsins Johans Ludvigs Runeberg og minnir
undirritaðan á ljóðið um Svein dúfu sen lesið var
í bernsku. Runeberg var og er enn stolt Finna.
„Runeberg færði Finnum fósturjörð en
Linna sýndi að þjóðinnni var gefið höfuð til að
hugsa með.“
Þessi orð rifjar fyrrverandi sendiherra Finna
á Íslandi, Tom Söderman, upp í fróðlegri grein í
Sundsvalls Tidning 19. ágúst en Söderman
skrifar að staðaldri í það blað.
Tilefni greinarinnar er tímaritsgrein í tíma-
riti sagnfræðinga þar sem ungur sagnfræð-
ingur, Pentti Haapala, tekur upp hanskann fyr-
ir skáldsagnahöfundinn Väinö Linna
(1920–1992).
Eins og Söderman bendir á hafa finnskir
sagnfræðingar verið ósáttir ef ekki beinlínis
fjandsamlegir í garð Linna fyrir skrif hans um
stríðið í bókum eins og Óþekkti hermaðurinn
(1954), en einkum um borgarastyrjöld hvítra og
rauðra 1918.
Að mati Södermans sem Haapala tekur nú
undir, var það Väinö Linna sem lýsti hinum
mörgu styrjöldum og átökum í Finnlandi með
því að horfa á atburðina í senn frá sjónarhóli
hinna hvítu og rauðu. Sagnfræðingarnir gátu
ekki þolað þetta en Linna skrifaði þá „sagn-
fræði“ sem fólk skildi og var raunhæf. Hlutverk
Linna var að eyða beiskju í samfélaginu, eins og
Söderman skrifar, og það gerði hann þrátt fyrir
andstöðu fræðimannanna.
Feður í skugga efans
Helsingfors, höfuðborg Finnlands.
AF LISTUM
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is
ÚTVARPSLEIKHÚSIÐ frumflytur
í dag kl. 14 nýtt leikrit, Augnrann-
sókn, eftir Braga Ólafsson. Þar
segir frá fasteignasalanum Mar-
íusi sem dag einn fær þær fréttir
að litla dóttir hans hafi verið í
augnrannsókn og læknirinn vilji
hafa tal af honum. Maríus kemur
af fjöllum og hefur ekki hugmynd
um hvað er á seyði. Hann heldur
af stað, ásamt félaga sínum Gunn-
ari, í þeim tilgangi að leita uppi
eiginkonu sína og fá frekari upp-
lýsingar um málið. Þannig verður
ófyrirséð aukaatriði á venjulegum
starfsdegi fasteignasala að flóknu
stórmáli í lífi fjölskyldumanns.
Bragi sagði í samtali við Morg-
unblaðið að þetta væri raunsæ lýs-
ing á fólki í Reykjavík nútímans.
„Það kemur á daginn að Maríus
veit nánast ekki neitt um hagi fjöl-
skyldu sinnar, hann veit ekki hvar
konan hans vinnur og hefur ekki
hugmynd um hvar dóttir hans er
niðurkomin. Hann fer í vinnuna á
morgnana og þær eru komnar
heim þegar hann snýr aftur úr
vinnunni. Meira veit hann ekki
fyrr en þennan dag,“ segir Bragi.
„Atburðarás Augnrannsóknar
er byggð óbeint á sönnum atburð-
um; ég segi ekki að þetta hafi
gerst nákvæmlega svona en eitt-
hvað í þeim dúr. Ég er líka að
fjalla svolítið um skynfærin,
hvernig við beitum þeim, hvað við
sjáum og hvað við heyrum.“
„Mér líkar vel að skrifa fyrir út-
varpsleikhúsið,“ segir hann. „Út-
varpsleikhúsið er skemmtileg
stofnun en verst
er að hafa á til-
finningunni að
leikritin nái ekki
hlustum margra
og að þeir sem
hlusta séu flestir
í eldri kantinum,
að ekki sé meira
sagt. Það er
synd því út-
varpsleikritun
er skemmtilegt
form sem býður upp á endalausa
möguleika.“
Augnrannsókn er annað út-
varpsleikrit Braga en eftir hann
hefur m.a. komið út skáldsagan
Hvíldardagar og á næstu dögum
er væntanleg ný skáldsaga eftir
hann, Gæludýrin, sem að sögn er
Reykjavíkursaga úr samtímanum.
Leikendur í Augnrannsókn eru
Harpa Arnardóttir og Bergur Þór
Ingólfsson og leikstjóri er Hjálmar
Hjálmarsson. Hljóðvinnslu ann-
aðist Hjörtur Svavarsson.
Leikritið er á dagskrá Rásar 1
kl. 14 í dag, sunnudag, og verður
endurflutt á næstkomandi fimmtu-
dagskvöld kl. 22.15.
Augnrannsókn
í útvarpinu
Bragi
Ólafsson