Morgunblaðið - 03.02.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ þarf ekki að faramörgum orðum um þaðað veturinn er árstímifjölbreytilegra kvefpesta.Ef vel árar fyrir veirur
og bakteríur þá bætast við kvefið
sýkingar í kinnholum, ennisholum,
hálsi, lungum og maga. Þegar allt
þetta er samankomið í einum
mannslíkama er svo sem ekki óeðli-
legt að viðkomandi persóna fari að
kvíða komandi dögum og finnist sig
skorta bæði framtak og þrek til að
mæta þeim. En nú geta þeir pest-
sæknu vonandi horft til betri tíðar
með blóm í haga – eða nánar til tek-
ið; blóm í maga – hafin er fram-
leiðsla á jurtaveig sem á að styrkja
landslýð í baráttu að allan þennan
krankleika.
Vísindamenn með dr. Sigmund
Guðbjarnason í fararbroddi hafa
um árabil unnið að rannsóknum á
ætihvönn með þeim árangri að nú
er komið á markaðinn veig af þess-
ari jurt og nefnist framleiðslan
Angelica.
Í jurtaveig þessari er lífrænt
ræktað hráefni eða hráefni safnað
fjarri byggð. Landbúnaðarháskól-
inn á Hvanneyri annast tilrauna-
ræktun, hráefnisöflun, þurrkun og
gæðaeftirlit á því hráefni sem notað
er til framleiðslunnar, sem fram fer
hjá Mjólkursamsölunni í Búðardal.
Angelica hefur samkvæmt mæl-
ingum virkni gegn bakteríum,
veirum og krabbameinsfrumum,
auk þess sem það hefur ónæmisör-
vandi virkni. Önnur virkni sem kom
fram við reynslukönnun hjá mönn-
um er t.d. aukin vellíðan, orka og
kraftur, minni kvíði og streita og
aukinn kjarkur. Vísindamennirnir
hafa áhuga á að rannsaka enn frek-
ar anti-oxidant virkni jurtaveigar-
innar í tengslum við hjarta- og æða-
sjúkdóma og krabbamein. Svo og
virkni sem dregur úr sýrumyndun í
maga, sem og virkni gegn helico-
bacter pylori í maga, en þessar
bakteríur stuðla að myndun maga-
sára.
Aukinn kraftur og framtakssemi
Blaðamaður Morgunblaðsins átti
fund með dr. Sigmundi Guðbjarna-
syni og þáði þá að gjöf eitt glas af
umræddri jurtaveig. Sigmundur
tók blaðamanni vara fyrir að taka
meira en eina teskeið af jurtaveig-
inni.
„Hefur þú sjálfur reynt þessa af-
urð?“ spurði blaðamaður.
„Já, ég hef notað Angelica í ár og
mér fannst koma í ljós áhrif sem ég
átti ekki von á. Mér finnst jurta-
veigin hafa gefið mér aukinn kraft
og aukna framtakssemi. Ég stóð
mig að því að drífa í ýmsu sem kon-
an mín hafði fyrir löngu beðið mig
að gera en ég hafði hummað fram af
mér. Allt í einu brá svo við að mér
fannst þetta ekkert erfitt lengur.
Ég tók meira að segja boði sem ég
hafði fengið um að fara í fyrirlestra-
ferð til Ástralíu. Við fórum í þessa
ferð hjónin og fannst hún ekki
nærri því eins erfið og við höfðum
haldið. Þess ber að geta að konan
mín, Margrét Þorvaldsdóttir, hefur
tekið saman ýmislegt um sögu
lækninga frá örófi alda og er hægt
að nálgast það og ýmislegt fleira
um hvönn á slóðinni sagamedica.is.“
Saga lækninga og læknajurta
Á umræddri heimasíðu kemur
fram að saga lækninga og lækn-
ingajurta er sennilega jafngömul
mannkyninu og alltaf hafa komið
tímabil þar sem menningarþjóðir
hafa náð talsverðri þróun í lækn-
ingum. Á leirtöflum frá því um 670
f. Kr. sem fundust í hallarrústum
við Nineveh eru skráð um 300 lyf úr
plöntum, trjám, rótum og fræjum,
ávöxtum, steinefnablöndum og
fleiru. Þar er getið um lyf gegn
hjartasjúkdómum og athygli vakin
á bættu mataræði. Forn-Egyptar
voru álitnir fremstir meðal lækna
og sum lyf þeirra eins og laxerolía,
ólífuolía, ópíum og saffron eru enn
notuð á okkar tímum. Gyðingar
þróuðu forvarnir með áherslu á
hreinlæti og Grikkir litu á sjúk-
dóma sem afleiðingu af ójafnvægi í
starfsemi líkamans. Hippokrates
(460–357) hefur verið nefndur faðir
læknisfræðinnar. Hann byggði
lækningaaðferðir sínar á samvinnu
við náttúruna. Gott mataræði, böð,
hvíld, ferskt loft og nudd voru mik-
ilvæg atriði í meðhöndluninni. Á
lyfjalista hans voru m.a. uppsölulyf
og deyfilyf eins og belladonna, óp-
íum og fleira. Grískir grasafræðing-
ar skilgreindu jurtir í flokka eftir
ilmi, til matargerðar og til lækn-
inga. Mat hans á jurtum og lækn-
ingamætti þeirra var notað í fimm-
tán aldir, fram til 1500. Á miðöldum
ríkti sú skoðun hins vegar hjá kirkj-
unnar mönnum að sjúkdómar væru
refsing og voru bænir, föstur og iðr-
un iðkuð sem helstu úrræði við
sjúkdómum. Munkar í klaustrum
stunduðu þó lækningar, höfðu
jurtagarða og sérstök sjúkrarúm. Á
16. og 17. öld urðu fremur litlar
framfarir í læknisfræði. Á 18. öld
urðu borgir stærri og þekking á
jurtum fór dvínandi en þá urðu
margvíslegar framfarir í rannsókn-
um í læknisfræði. Menn gerðu sér
þó grein fyrir að jurtir myndu
áfram verða uppspretta áhrifamik-
illa nýrra lyfja en nauðsynlegt væri
að vinna úr þeim virku efnin,
hreinsa þau og gefa í hæfilegum
skömmtum. Flestar framfarir í
lyfja- og læknisfræði hafa orðið á
síðustu 100 árum. Menn uppgötv-
uðu alls kyns tegundir af bakteríum
og sóttvarnalyf þróuðust. Asperínið
kom fyrst fram á 19. öld og á milli
1930 og ’40 kom súlfalyfið og vann á
kokkasýkingum. Næsta stóra
stökkið var svo þegar Alexander
Flemming fann penisillínið um 1940
en sýklalyf stóðu almenningi al-
mennt ekki til boða fyrr en um og
eftir 1950. Veirur hafa reynst erf-
iðari viðfangs en bakteríur og ekki
tekist að þróa lyf sem læknar slíkt
en unnin hafa verið mótefni við
mörgum veirusjúkdómum. Nú um
stundir er mikið leitað að efnum
sem vinna á veirum og þá ekki síst í
jurtum. Íslenskar rannsóknir, m.a.
á vegum SagaMedica, hafa leitt í
ljós að í íslenskum jurtum er tals-
vert af veiruvirkum efnum sem geta
unnið á harðgerum veirum. Og þar
með erum við aftur komin að æti-
hvönninni. Latneskt nafn sitt,
Angelica archangelica, fékk hún af
því að erkiengill á að hafa birst evr-
ópskum munki á miðöldum og bent
á hvönnina sem lækningajurt þegar
drepsótt geisaði.
Ætihvönnin er þekktasta lækn-
ingajurtin á Íslandi með langa og
merkilega sögu. Í Íslenskum lækn-
inga- og drykkjarjurtum eftir Björn
L. Jónsson segir um ætihvönn:
„Styrkjandi, vindeyðandi, svitaauk-
andi, ormdrepandi, uppleysandi,
blóð- og vessahreinsandi, tíðaauk-
andi. Góð við lystarleysi, upp-
þembu, gulu, kveisuverkjum, hósta,
skyrbjúg, fótaveiki og eitri. Rót og
blöð má nota til matar. Þurrkaða
rót skal iðulega tyggja í næmum
sóttum. Hún er góð fæða með fiski
og nýju smjöri og hið besta sælgæti
bituð og sáldruð með sykri.“
En hvað skyldi hafa komið dr.
Sigmundi Guðbjarnasyni til þess að
fara að rannsaka ætihvönnina?
„Fyrir níu árum hóf ég fyrir for-
vitnissakir rannsóknir á lúpínuseyði
Ævars Jóhannessonar sem hann
hefur framleitt síðan 1988. Þær
rannsóknir leiddu til þeirrar niður-
stöðu að lúpínuseyðið styrkti að öll-
um líkindum ónæmiskerfið. Þetta
vakti áhuga minn og samstarfsfólks
míns á því að rannsaka líffræðilega
virk efni í íslenskum lækningajurt-
um. Fjörutíu af áttatíu íslenskum
lækningajurtum voru rannsakaðar
en athyglinni var síðan beint að æti-
hvönn og vallhumli. Einkum beind-
ust rannsóknirnar að frumudrep-
andi áhrifum efna sem gætu virkað
á krabbameinsfrumur, áhrifum á
ónæmiskerfið og áhrifum á bakt-
eríur og veirur. Þetta leiddi síðan til
framleiðslu á Angelica sem nú er
sem sagt komin á markað,“ sagði
Sigmundur.
„Seyðið hef ég sem fyrr greindi
prófað á sjálfum mér með góðum
árangri. Ég er sjötugur og ætti
réttu lagi að vera sestur í hinn
margfræga „helga stein“. Ég var
hins vegar hvattur til þess að taka
að mér framkvæmdastjórastöðu hjá
Vísinda- og tæknisamtökum á
Norðurlöndum, fyrri framkvæmda-
stjóri er jafngamall mér og var að
hætta fyrir aldurs sakir. Ég lét til-
Hvönn – jurt erkie
Komin er á markaðinn
jurtaveig sem ber nafnið
Angelica og er unnin úr æti-
hvönn. Dr. Sigmundur Guð-
bjarnason hefur verið for-
vígismaður rannsókna sem
leitt hafa til þessarar fram-
leiðslu. Í samtali við Guð-
rúnu Guðlaugsdóttur ræðir
hann um þessa jurtaveig,
rannsóknir sínar og nið-
urstöður í bland við ýmsan
annan fróðleik.
Dr. Sigmundur Guðbjarnason og Steinþór Sigurðsson við rannsóknarstörf.